‘Chinezen hebben het coronavirus ingedamd, zoals een democratisch regime dat nooit had kunnen doen’

Met de gebeurtenissen van de afgelopen weken worden de geopolitieke tegenstellingen op de spits gedreven. Trends sprak vorige week met de Amerikaanse strateeg John Hulsman, die in Milaan woont.

Voor John Hulsman biedt het coronavirus de Italiaanse overheid het perfecte excuus om met een paar miljarden euro’s overheidssteun op de proppen te komen. Die recessie zat er sowieso aan te komen, vindt Hulsman. Maar hij vindt de crisis wel een pr-drama voor Italië, waar het toerisme vorige week al was stilgevallen, nog voor het land een reisverbod afkondigde.

Hulsman richtte een tiental jaar geleden een consultancybedrijf op, dat zich specialiseert in de analyse van politieke risico’s en de vertaling ervan naar economische en financiële risico’s. Voor hij een adviseur voor grote banken en vermogensbeheerders werd, doorliep Hulsman het standaardparcours van een deskundige in internationale betrekkingen.

Hij ruilde een academische carrière in voor Washington D.C. In de Amerikaanse hoofdstad bekleedde hij van 1997 tot 2007 advies- en onderzoeksfuncties bij bekende internationale denktanks en instellingen, zoals het Center for Strategic and International Studies, de Council on Foreign Relations en de Heritage Foundation.

De oorlog in Irak, volgens Hulsman een grove fout, deed hem die wereld de rug toekeren. Hij verhuisde zelfs vanuit de Verenigde Staten naar Europa. “Sindsdien zeg ik alleen nog wat ik denk. Dat is mijn vermogen voor politieke risicoanalyse ten goede gekomen.”

We moeten het hebben over het coronavirus. Zullen landen daardoor meer terugplooien op zichzelf?

JOHN HULSMAN. “Het coronavirus is een hoofdstuk in het verhaal van de deglobalisering dat begon met de handelsoorlog. De houding van de Amerikanen ten opzichte van de Chinezen is al enkele jaren compleet anders dan in 2006, toen elke politicus in Washington nog voor de globalisering was. De Amerikanen wisten toen al dat de Chinezen vals speelden, maar ze zagen het door de vingers omdat ze het potentieel zagen van een miljard Chinezen, van wie er meer en meer naar de middenklasse zouden doorstromen. Ze zijn van ‘we houden van de Chinezen’ naar ‘we haten de Chinezen’ gegaan. Beide houdingen zijn dwaas.”

U ziet de situatie tussen de Verenigde Staten en China op lange termijn escaleren richting een nieuwe koude oorlog.

HULSMAN. “In mijn bedrijf zeggen mensen met heel uiteenlopende expertises heel verschillende dingen, maar ze komen allemaal tot die conclusie. De economen zien in het recente handelsakkoord een tijdelijke wapenstilstand, maar het lost het structurele probleem niet op. China is een door de staat gerund kapitalistisch land, dat tal van staatsbedrijven subsidieert en alle financiële overschotten naar hoogtechnologische ontwikkelingen doet vloeien om hoger in de globale economische waardeketen te komen. Daar verandert deze deal niets aan.

“De Verenigde Staten zullen Azië ook vanuit een geopolitieke invalshoek niet zomaar opgeven. Ze drijven hun aanwezigheid op in India, Vietnam, Japan en Australië. Er lopen informele gesprekken tussen die landen om China in te dammen. Nog een andere invalshoek is de geschiedkundige. Sla er de klassiekers op na. Ga terug tot de Griekse geschiedschrijver Thucydides. Tussen een gevestigde en een opkomende grootmacht komt het meestal tot oorlog.”

De globalisering is over haar piek. Minder internationale uitwisseling van producten en diensten betekent structureel minder groei. Is dat een probleem?

HULSMAN. “In Europa is er al nauwelijks groei. Europa is de zieke man van de wereld, zoals het Ottomaanse Rijk dat was. Maar de instorting van het Ottomaanse Rijk duurde meer dan honderd jaar. Het zal waarschijnlijk nog leuk zijn om in Europa te wonen tot lang nadat ik van deze aardbol ben verdwenen, maar Europa is in verval.

“Als China minder dan 3 tot 4 procent groeit, komt het regime in gevaar. Niemand houdt van de Chinese Communistische Partij. Het is een fragiel regime. Daarom moet het land voldoende economische groei hebben.”

Is de ontevredenheid in China groot genoeg om het communistische regime in de problemen te brengen?

HULSMAN. “Ik geloof niet dat het coronavirus het einde betekent van het regime in China. De gemiddelde Chinees slaat dat op zijn harde schijf op, bij alle andere fouten van het regime, tot het te veel wordt. Het brengt het Chinese regime wel in diskrediet, want het heeft vier tot misschien wel zeven weken niets ondernomen. Het heeft mensen van over de hele wereld besmet door het stiekeme en controlerende gedrag. Het Westen moet niet verlegen zijn om dat te zeggen. Ik denk niet dat de Chinezen het erg vinden dat veel meer mensen in het Westen besmet zijn geraakt doordat ze niet hebben ingegrepen.

“Bij een pandemie heb je de troeven van een democratie nodig. Je moet open, transparant en duidelijk communiceren. Je moet fouten durven toe te geven. Als het cijfer van de besmetting hoger ligt dan aanvankelijk gedacht, dan biecht je dat op. Je haalt dokter Li Wenliang niet door de mangel. Je stuurt de man die via de sociale media waarschuwde voor het virus niet naar de gevangenis. Je laat die man geen papier ondertekenen, waarin hij belooft te stoppen met zijn antisociale gedrag. Met zulke acties maak je geen vrienden.”

De reactie van de Chinese overheid was traag, maar wel daadkrachtig.

HULSMAN. “De Chinese president Xi Jinping heeft een gebied zo groot als Spanje, met 50 miljoen inwoners, in quarantaine gezet. Het is nog niet zo erg als wat er in Milaan gebeurde, toen in de zeventiende eeuw de builenpest toesloeg. In Milaan werden zieke mensen en hun familie in hun huis ingemetseld. Dat werkte, want het dodental lag in Milaan met 11 procent veel lager dan de 70 procent in Siena. Dat werkte prima, maar wel op een gruwelijke manier. De Chinezen hebben op hun manier het virus ingedamd, zoals een democratisch regime dat nooit had kunnen doen.

“Ondertussen heeft China ook al een paar keer geprobeerd mensen opnieuw aan het werk te krijgen, om het eerste kwartaal nog iet of wat te redden. Iedere keer komen er besmette mensen naar de fabriek, die vervolgens andere mensen besmetten en dan moeten ze die fabrieken weer stilleggen. Ze willen zo snel mogelijk iedereen weer aan het werk krijgen, maar het gevaar is dat het virus daardoor weer zou kunnen opflakkeren. De Chinezen lijken bereid dat risico te lopen. Ze nemen een fatalistische houding aan. Ze gaan ervan uit dat het coronavirus nog een paar cycli zal rondgaan, zoals de Spaanse griep. De geest is uit de fles. Het virus zit overal ter wereld. We kunnen er toch niets meer aan verhelpen. Laten we maar terug aan het werk gaan. Voor een regime dat ooit 100 miljoen mensen vermoordde, maakt enkele miljoenen mensen meer of minder niet meer zoveel uit.”

Stelt de Amerikaanse president Donald Trump zich kwetsbaar op door de risico’s van het coronavirus te minimaliseren?

HULSMAN. “Ik denk dat geloofwaardigheid een probleem kan worden voor Trump. Als hij in het verleden onwaarheden verkondigde, konden we daar nog wel om lachen. Maar nu staan er levens op het spel. De wetenschappers zeggen: ‘Het virus zal toeslaan en het is slechts een kwestie van tijd.’ Trump zegt: ‘Het zal allemaal wel meevallen.’ Nouriel Roubini (een Amerikaanse econoom, nvdr) is ervan overtuigd dat het coronavirus Trump zijn herverkiezing zal kosten. Dat is economisch determinisme en dat is wat macro-economen zoals Roubini doen. Zij geloven dat er maar één kracht de geschiedenis bepaalt. Dat is gewoon niet waar. Als het over mensen, ideologie of politiek gaat, dan zijn ze gewoon niet meer mee. Als de beurzen 20 tot 40 procent lager gaan, dan krijg je meer conservatieve kiezers. Als de spaarcenten van de Amerikanen 40 procent minder waard zijn, willen ze geen gratis onderwijs meer dat miljoenen dollars zal kosten en dan willen ze geen gratis gezondheidszorg meer waar illegale immigranten mee van kunnen profiteren.”

De Europeanen schaken op verschillende schaakborden tegelijk. Zal dat de aandacht afleiden van de afhandeling van de brexit?

HULSMAN. “In mijn ervaring moeten overheden zich op één taak kunnen focussen. De Europese Unie moet allerlei existentiële vragen zien op te lossen. Hoe kan je de economie meer dan 2 procent doen groeien? Hoe zorg je ervoor dat de unie niet uit elkaar valt? Het beste wat de Europeanen nu kunnen doen, is de brexitonderhandelingen zo snel mogelijk afhandelen. Geef de Britten wat ze willen. Geef ze een vrijhandelsverdrag zoals de Europese Unie met Canada heeft en nog een beetje meer. Stribbel wat tegen over de vissers en de Ierse grens, maar zorg dat die brexit van tafel is. Ik ben het eens met de Franse president Emmanuel Macron. De Europese Unie moet focussen op de toekomst. Het Verenigd Koninkrijk ligt eruit. It’s done. What’s next? De brexit is belangrijk, maar er zijn zoveel andere problemen die we moeten oplossen, dat we er niet te lang bij kunnen blijven stilstaan. De vluchtelingen staan aan de voordeur. Welke leider zal Duitsland kiezen? Hoe moeten we ons opstellen tegenover Trump? De Chinezen kopen alles op in Europa. Wat vinden we daarvan? Er is ook veel te weinig aandacht in de media voor 5G en Huawei.”

Te weinig aandacht?

HULSMAN. “Ja. Dat is enorm belangrijk voor de toekomst. Zou je belangrijke infrastructuur voor telecommunicatie laten bouwen door de Russische geheime dienst FSB of de Amerikaanse CIA? Nee, natuurlijk niet. Er werken enkele mensen van de Chinese geheime dienst PLA voor Huawei. Waarom zou je dan overwegen Huawei je telefoonsysteem te laten runnen? Omdat het goedkoper is. Ericsson en Nokia kunnen die 5G-infrastructuur even goed bouwen. Dat zijn Scandinavische spelers. Het zijn geen Amerikaanse bedrijven die ervan zullen profiteren, want ze hinken achterop, maar Europese bedrijven. Ik vertrouw de Zweden en de Finnen veel meer dan de Chinezen, omdat ze geen kwaadaardige bedoelingen ten opzichte van het Westen hebben. Ik vind dat de Amerikanen en de Europeanen gewoon wat meer moeten betalen voor hun 5G-materiaal. Het is niet zo gemakkelijk om de Chinezen nog uit je systeem te gooien, zodra ze erin zitten.”

Zal Trump na China Europa in het vizier nemen met zijn handelsoorlog?

HULSMAN. “Trump heeft het moeilijker met zijn bondgenoten dan met zijn vijanden. Ik waarschuw al twintig jaar dat Europa meer geld moet spenderen aan defensie. Dit was an accident waiting to happen. Elke Amerikaan, van parlementslid en tot autoverkoper, weet dat Europa 1,2 procent van zijn bruto binnenlands product aan het leger heeft uitgegeven. Dat maakt Amerikanen woedend. Het is onaanvaardbaar. De lasten worden niet eerlijk verdeeld. Daardoor haal je het slechtste in de Amerikanen naar boven en moedig je hen aan om de alliantie op te zeggen.”

Kan Europa de relatie met de Verenigde Staten nog redden?

HULSMAN. “Je kunt de relatie oplappen door toe te geven dat Europa de vrijhandel belemmert. De Amerikanen zijn bijvoorbeeld niet blij met de Europese landbouwsubsidies. Die zijn één grote protectionistische grap. Ik hou van Europees eten. En als ik meer wil betalen voor dat lekkere eten, dan is dat prima. Maar als Europa het subsidieert, dan is dat niet eerlijk. Dat is geen solidariteit. Het is fijn voor wie in de Europese Unie zit, maar niet voor iedereen erbuiten. Om de relatie op te lappen, kan het volstaan dat Europa wat toegevingen doet op de handel.

“De voormalige voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, mijn minst favoriete Europese leider, had dat goed begrepen. Hij is meteen op een vliegtuig gestapt. Hij heeft tegen Trump gezegd: ‘Je hebt gelijk, maar we moeten een breder vrijhandelsverdrag hebben. We moeten daarvoor werkgroepen opstarten. We moeten het oplossen. We starten vandaag.’ Juncker heeft zo wat tijd kunnen rekken voor Europa. Het moet ook echt gebeuren. Het Europese functionalisme draait rond processen. Europa is daar goed in. De Europeanen halen op die manier de giftige angel uit de discussies. Om de relatie volledig te herstellen, zal Europa moeten wachten op een andere Amerikaanse president.”

Europa heeft geen leider. Wie moet met de Amerikanen onderhandelen?

HULSMAN. “Dat klopt. Bovendien heeft Europa geen sterke, nieuwe leiders gekozen. Ursula von der Leyen, Charles Michel. Ik kan op straat betere mensen vinden. We hebben hooggeplaatste mensen nodig. Een gepensioneerde Angela Merkel of een gepensioneerde Tony Blair zou beter zijn om Europa te leiden, hoewel ik van beiden een afkeer heb. Zet iemand aan het hoofd met ambitie voor Europa. Het is zoals Merkel het zegt: ofwel zit je aan de tafel ofwel sta je op het menu. Als je de interne problemen niet aanpakt, dan ben je een gemakkelijke prooi voor de Chinezen. Die kunnen voor een prikje de haven van Piraeus kopen, omdat ze weten dat de Grieken niet veel keuze hebben. Ze kopen dit en ze kopen dat. In Europa ontbreekt elke sense of urgency. Het kan best zijn dat Europa uiteindelijk met de juiste antwoorden komt, maar als die tien jaar te laat komen, dan zijn dat niet meer de juiste antwoorden. Iemand als Friedrich Merz (CDU) in Duitsland heeft die sense of urgency.”

Stel dat Merz en Macron elkaar vinden. Wat moet dan gebeuren?

HULSMAN. “Ze kunnen allerlei zaken doen. Ze kunnen een Europese minister van Financiën installeren, met de nodige checks-and-balances door de lidstaten. Ze kunnen Europese obligaties uitgeven. Als Duitsland wat meer geld wil investeren, laat ze dan toe strenge voorwaarden daaraan te verbinden. Laat aan de wereld zien dat je het meent met die Europese Unie. Als ze op dat gebied een tandje zouden bijsteken, dan zouden mensen ook luisteren naar wat ze te zeggen hebben over duurzaamheid. Want dat is belangrijk. Anders zijn ze gewoon een veredeld debatclubje.

De Europese Unie heeft troeven in handen, zoals de eengemaakte markt. Die wordt zwaar onderschat. Sla mensen in het gezicht met dat argument. Europa is een supermacht op dat gebied. Ga praten over handel. Sluit meer handelsverdragen. China domineert Azië en sluit handelsverdragen met alle landen uit de regio. De Verenigde Staten doen hetzelfde met NAFTA (de vrijhandelszone die Noord-Amerika, Canada en Mexico omvat, nvdr). Wacht niet af.”