Wat met de energiebevoorrading in België? Vijf vragen over gascentrales

Gas is de ideale overgangstechnologie in een wereld met steeds meer hernieuwbare energie. Al zijn er flink wat donderwolken aan de horizon.

Als alles volgens plan verloopt, legt de federale regering op vrijdag 30 april vast hoe onze energiebevoorrading er de komende jaren zal uitzien. Een flink deel daarvan zal worden ingevuld door gascentrales. De nieuwe productie is nodig om tegen 2025 het stilleggen van minstens vijf van de zeven kernreactoren op te vangen. Bovendien zijn gascentrales het ideale complement in een elektriciteitssysteem waarin hernieuwbare energie een steeds prominentere rol speelt.

Dat is ook de boodschap van Febeg, de federatie van Belgische elektriciteits- en gasbedrijven. “Er zijn verschillende wegen om de klimaatdoelstellingen tegen 2050 te halen”, vindt algemeen directeur Marc Van den Bosch. “Tot nu lag de nadruk op energie-efficiëntie en hernieuwbare elektriciteit, maar we geloven dat ook hernieuwbaar en koolstofarm gas ook een cruciale rol zal spelen in de transitie.”

Desondanks dook de laatste tijd het ene obstakel na het andere op voor de nieuwe gascentrales. In Vlaanderen stelde minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) dat het stikstofdossier de vergunningen op de helling zet. Gezien de beperkte stikstofuitstoot van de gascentrales, wijzen experts er dan wel op dat in dat geval geen enkele bouwwerf nog mogelijk zal zijn.

De gascentrale van Dils Energie in Dilsen-Stokkem, die net aan het Duitse RWE is verkocht, stuitte op protest van omwonenden en het stadsbestuur. Het energiebedrijf Eneco botste voor zijn plannen in Manage dan weer op een Waalse ambtenaar van ruimtelijke ordening, die besliste dat de nieuwe centrale moet worden uitgerust met een installatie die CO2 kan afvangen en opslaan. Opmerkelijk, want die technologie bestaat nog niet. “Bovendien hoeven andere centrales in Wallonië dat niet te doen”, benadrukt Mark Van Hamme, de woordvoerder van Eneco.

Daarbovenop komen de nieuwe centrales er niet zonder ondersteuningsmechanisme, het zogenoemde capacity remuneration mechanism (CRM). Dat is zeer tegen de zin van de federale energieregulator CREG, die een te hoge factuur vreest. Net zo goed had federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) afgelopen vrijdag nog een naar verluidt constructief verlopen onderhoud met Europees commissaris voor Mededinging Margrethe Vestager. Europa moet dat systeem nog goedkeuren.

1 Waarom zijn de gascentrales nodig?

Het aandeel van de hernieuwbare elektriciteit zal stijgen van 17,3 procent in 2017 naar 40,4 procent in 2030, verwacht Febeg. In een wereld waarin zonne- en windenergie een steeds groter aandeel van de energiemix uitmaken, is er behoefte aan stuurbare en flexibele capaciteit. Dat is stroomproductie die snel kan worden aan- en afgeschakeld, op het moment dat daar behoefte aan is, want op het elektriciteitsnet moet er een permanent evenwicht zijn tussen de vraag en het aanbod.

Vraagsturing (het aan- en afschakelen van grote industriële installaties) en batterij-opslag kunnen een deel van die kloof overbruggen, maar voorlopig ook niet meer dan dat. Dus is er grootschalige energieproductie nodig. Ons land heeft al jaren geen kolencentrales meer. De kerncentrales zijn dan weer niet geschikt om erg flexibel in te spelen op hoger of lager uitvallende groene energie. “Er is hoe dan ook een beperkt aantal gascentrales nodig om de vijf kernreactoren die sluiten te vervangen, wie ook de minister van Energie was geweest”, weet Jonas Dutordoir, de woordvoerder van minister Van der Straeten.

2 Houden we niet beter de jongste twee kernreactoren open?

De nieuwe gascentrales stoten meer CO2 uit dan de bestaande kerncentrales. Ze vergen investeringen om de afgeschreven nucleaire capaciteit te vervangen. Er is een ondersteuningssysteem nodig, want anders worden ze niet gebouwd.

Bovendien blijkt uit studies dat het langer openhouden van twee kerncentrales goedkoper is. De maatschappelijke baten werden vroeger geraamd op 600 miljoen euro per jaar, maar de laatste studie van het kenniscentrum EnergyVille gaat uit van 100 miljoen euro per jaar. “De maatschappelijke baten worden meer lokaal naarmate er meer wordt ingezet op hernieuwbare energie, opslag en vraagsturing, gecombineerd met gascentrales”, stelt Ronnie Belmans, professor KU Leuven en CEO van EnergyVille.

De gascentrales doen de Belgische CO2-uitstoot flink klimmen, maar op Europees niveau is dat niet zo. De energiesector valt onder het Europese emissiehandelssysteem ETS. Daarbij moeten alle centrales per ton CO2 die ze uitstoten, een uitstootrecht kunnen voorleggen. Doordat het aantal beschikbare emissierechten daalt, duwen nieuwe centrales hier meer vervuilende installaties elders uit de markt.

3 Zullen de gascentrales rendabel zijn?

Met een volledige kernuitstap kan zo’n gascentrale rekenen op 6500 draaiuren per jaar. Dat betekent dat die centrales de facto zorgen voor de baseload: de hoeveelheid stroom die hoe dan ook wordt verbruikt. “Maar de uiteindelijke bedoeling van de nieuwe centrales is flexibiliteit”, weet Mark Van Hamme. “De behoefte daaraan stijgt evenredig met de hoeveelheid groene energie op het net. Dan worden het piekcentrales, die slechts een beperkt aantal uren zullen draaien.”

Toch is er ondersteuning nodig. “Eigenlijk is dat idioot”, vindt Ronnie Belmans. “Dat is een paniekreactie, omdat er twintig jaar lang niets is gebeurd om de kerncentrales te vervangen. Technisch gezien is België de ideale locatie om nieuwe gascentrales te bouwen: we hebben hier erg lage aardgasprijzen en goede hoogspanningslijnen. Het CRM is alleen nodig omdat men de overheid niet vertrouwt, en de overheid dat vertrouwen moet kopen. Hadden we in 2014 en 2015 de oudste kerncentrales gesloten, dan hadden we nu al nieuwe gascentrales gehad, zonder ondersteuning.”

“We zijn bezig aan een inhaalbeweging, om die jaren van stilstand in te halen”, meent Jonas Dutordoir. “Het ondersteuningsmechanisme is vooral bedoeld als een verzekeringsmechanisme, zodat het licht blijft branden tegen de laagst mogelijke kostprijs. Tegelijk maakt het de weg vrij voor 100 procent hernieuwbare energie. We hebben de afgelopen weken recordprijzen gezien, onder andere doordat de kerncentrale Tihange 2 onverwachts uitviel. Eerder moesten er windmolens worden stilgelegd terwijl het waaide. Op sommige momenten is er te veel elektriciteit en te weinig flexibiliteit. Zonder investeringsmechanisme zal dat in de toekomst nog meer gebeuren. De energiemarkt botst op haar limieten, en onze productie-infrastructuur zit aan het einde van een cyclus. En laat ons eerlijk zijn: ook de verlenging van de levensduur van de kerncentrales kost heel veel geld, dat ook moet worden terugverdiend door de producent.”

“De ondersteuning is vooral nodig om investeerders aan te zetten om hun projecten uit te voeren”, vult Mark Van Hamme aan. “Het is niet omdat je je inschrijft, dat je ook wordt geselecteerd.”

4 Hoelang hebben we de gascentrales nog nodig?

De nieuwe gascentrales houden het best nu al rekening met een reconversie. “We verwachten tussen 2030 en 2050 een geleidelijke verschuiving naar hernieuwbaar en koolstofvrij gas”, voorspelt Marc Van den Bosch van Febeg. “Dan spreken we over biogas, hernieuwbare waterstof of methaan, of koolstofneutraal aardgas door CCS en CCU” (afvang en opslag of gebruik van CO2, nvdr). Ook minister Van der Straeten zet in op de decarbonisering van gascentrales. In het Europese relanceplan heeft ze twee projecten ingediend om dat te ondersteunen.

Of de centrales ook kunnen dienen om waterstof te gebruiken of te produceren, is een ander paar mouwen. “Waar zouden we die grote hoeveelheden groen gas vandaan moeten halen?” vraagt Ronnie Belmans zich af. “Europa heeft zelf niet genoeg groene energie om voldoende groene waterstof te maken. Die zullen we dus importeren. Maar die moleculen kunnen we dan beter rechtstreeks gebruiken.”

Marc Van den Bosch verwijst ook naar het zoemwoord sector coupling, waar Europa veel van verwacht. Daarbij wordt de interactie tussen de elektriciteits- en de gassector benut om de klimaatdoelstellingen op een efficiënte manier te realiseren. “De aardgasmarkt hanteert al lang seizoensgebonden opslag. Dat kan ook een opslagbron worden voor hernieuwbare elektriciteit, en zo de bevoorradingszekerheid vergroten.”

5 Maakt aardgas ons afhankelijk van het buitenland?

Europa is voor zijn gasbevoorrading deels afhankelijk van gas uit Rusland en het Midden-Oosten. Dat geldt zeker voor de Oost-Europese landen. Om niet afhankelijk te zijn van de doorvoer via Georgië, bouwde Duitsland met North Stream een pijpleiding die rechtstreeks de bevoorrading uit Rusland verzekert.

Voor ons land gelden dat soort geostrategische overwegingen minder. België importeert gas hoofdzakelijk uit Nederland en Noorwegen, die in 2018 goed waren voor ongeveer 80 procent, en het saldo uit het Verenigd Koninkrijk, Qatar en Duitsland. De Nederlandse gasproductie wordt de komende jaren versneld afgebouwd.

Wel is België een belangrijk transitland. Zo komt er Russisch gas van het Siberische schiereiland Yamal per tanker naar de terminal van de gasnetbeheerder Fluxys in Zeebrugge, vanwaar het naar andere bestemmingen kan vertrekken. Die hubpositie verzekert ons land, net zoals bijvoorbeeld voor containertransport, van lage tarieven.

“België importeert al jaren massaal olie en gas. Wanneer we groene waterstof kunnen importeren uit landen rond de Middellandse Zee, biedt dat nieuwe kansen met andere landen”, besluit Jonas Dutordoir.