Volodimir Zelenski over waarom Oekraïne Poetin moet verslaan: ‘Wij geloven in de overwinning’

In zijn hoofdkwartier in Kiev sprak de president van Oekraïne met The Economist over de strijd van zijn land. “Overwinning is in staat zijn om zo veel mogelijk levens te redden, want zonder dat heeft niets zin”, zegt Zelenski. “Ons land is belangrijk, ja, maar uiteindelijk is het gewoon grondgebied.”

Hij heeft nooit een oorlog gewild en hij heeft zijn land er niet op voorbereid. Hij mag Winston Churchill citeren, maar hij is geen Churchill. Hij draagt kaki, maar hij laat de gevechtsplannen over aan de Oekraïense generaals. “Het volk is de leider”, verklaart Volodimir Zelenski. De man die het Oekraïense volk in 2019 tot president heeft gekozen vanwege zijn hoofdrol in een televisieserie met de titel Dienaar van het Volk, is in het echte leven een dienaar van zijn volk geworden – hun vertegenwoordiger en de belichaming van hun geest.

In een gesprek met The Economist in een regeringsgebouw dat met zandzakken is versterkt en met tankvallen is omgeven, is Zelenski ontwapenend authentiek en menselijk. De echte tragedie die zijn natie is overkomen is zo groot dat er geen ruimte is voor acteren. Hij spreekt over de Oekraïense behoefte aan wapens, over zijn mening over de Amerikaanse president Joe Biden en zijn andere westerse medestanders, over wat overwinning betekent. Maar Zelenski spreekt het krachtigst over de onmenselijkheid van de Russische commandanten die tegenover hem staan.

“De invallers rouwen niet eens om hun eigen slachtoffers”, zegt hij. “Dat begrijp ik niet. Zo’n 15.000 Russische soldaten zijn in één maand gedood. Vladimir Poetin gooit Russische soldaten als houtblokken in de oven van een trein. Ze begraven ze niet eens. Hun lijken worden achtergelaten in de straten. Onze soldaten zeggen dat het in verschillende steden, kleine steden, onmogelijk is om te ademen vanwege de stank van rottend vlees.”

Hij vergelijkt de meedogenloosheid van Poetins oorlogsmachine met het medeleven van de soldaten en de vrijwilligers die Oekraïense steden verdedigen. “Onze onverschrokken soldaten verdedigen Marioepol nu. Ze hadden allang weg kunnen zijn, maar ze verlaten de stad niet.” Na 31 dagen bombardement en belegering zijn ze nog steeds aan het vechten – niet omdat Zelenski dat bevolen heeft, maar omdat ze “zeggen dat ze moeten blijven, de gesneuvelden moeten begraven en het leven van de gewonden moeten redden. Zolang er nog mensen in leven zijn, moeten we hen blijven beschermen. Dat is het fundamentele verschil tussen de manier waarop de strijdende partijen in deze oorlog de wereld zien.”

Zwakte maakt sterk

Poetin en Zelenski zijn beiden Russischtalig, maar ze spreken een andere taal van macht. In de wereld van Poetin, waar het leven goedkoop is en de geschiedenis toebehoort aan grote mannen, is geen plaats voor medelijden en geen plaats voor Oekraïne. “Ik denk niet dat hij zich in zijn eigen geest hetzelfde Oekraïne voorstelt als wij”, zegt Zelenski. “Hij ziet Oekraïne als een deel van zijn wereld, zijn wereldbeeld, maar dat komt niet overeen met wat er in de afgelopen dertig jaar is gebeurd. Ik denk niet dat Poetin twee weken of zes maanden in een bunker heeft gezeten, maar eerder twee decennia.”

Voor Poetin betekent kracht geweld. Wie te preuts is om bloed te vergieten, is zwak. Dat verklaart waarom het Russische leger in bezet gebied dezelfde methoden gebruikt die het in 2014 in Donbas gebruikte. “Ze ontvoeren de burgemeesters van onze steden”, zegt Zelenski. “Ze hebben sommigen van hen gedood. Sommigen van hen kunnen we niet vinden. Sommigen hebben we al gevonden, en die zijn dood. En sommigen zijn vervangen. Dezelfde mensen voeren deze operaties uit.”

Maar als zwakte menselijkheid betekent, dan is het die zwakte die Zelenski sterk maakt – en het is de reden waarom de Oekraïense vlag wappert boven zowel Whitehall als Pennsylvania Avenue. Hij looft hoe gewone Oekraïners “midden op straat met hun handen zwaaiden om tanks tegen te houden”, zoals ze deden in Kherson, een van de steden die nu door Russische troepen bezet zijn. “Ze besloten uit eigen vrije wil op te staan en dat te doen. Ik had hen niet kunnen bevelen om het niet te doen of om zich onder de rupsbanden van de tanks te werpen”, zegt hij. “Ik zal bij deze mensen blijven tot het einde.”

Hij is stellig over wat dat einde zal zijn: “Wij geloven in de overwinning”, zegt hij. “Het is onmogelijk om in iets anders te geloven. We zullen zeker winnen, want dit is ons huis, ons land, onze onafhankelijkheid. Het is gewoon een kwestie van tijd.” De overwinning hangt echter niet alleen af van de vechtlust van de Oekraïners, maar ook van de steun van het Westen. Als Oekraïne zijn manier van leven wil verdedigen, heeft het tanks, gepantserde personeelsvoertuigen en militaire vliegtuigen nodig; en wel nu.

“Het Westen kan niet zeggen: ‘We helpen jullie in de komende weken'”, zegt Zelenski. “Het laat ons niet toe om de door Rusland bezette steden te deblokkeren, om voedsel naar de inwoners te brengen, om het militaire initiatief in eigen handen te nemen.” En hoe sterk de geestkracht van de Oekraïense bevolking ook is, Rusland heeft meer vuurkracht. “De Russen hebben duizenden militaire voertuigen, en ze komen en komen en komen. Als we in deze situatie een grapje kunnen maken, zal ik dat doen. Er zijn steden waar zoveel tanks zijn, dat ze niet weg kunnen. Ze hebben tankfiles”, zegt hij.

Het Westen

Zelenski verdeelt de NAVO in vijf kampen. Ten eerste zijn er die “een lange oorlog niet erg vinden omdat Rusland dan uitgeput raakt, zelfs als dat de ondergang van Oekraïne betekent en ten koste gaat van Oekraïense levens”. Anderen willen een snel einde aan de gevechten omdat “de markt van Rusland groot is en hun economieën te lijden hebben”. Zij zouden graag zien dat Rusland bepaalde markten behoudt. Een derde, meer diverse, groep landen “erkent het nazisme in Rusland” en wil dat Oekraïne zegeviert. Zij krijgen gezelschap van kleinere liberale landen die “de oorlog koste wat het kost snel willen beëindigen, omdat zij vinden dat mensen op de eerste plaats komen”. En als laatste zijn er de landen die nu en op welke manier dan ook vrede willen, omdat zij “de kantoren van de Russische Federatie in Europa zijn”.

Zelenski prijst Amerika en Groot-Brittannië. Hoewel hij opmerkt dat de complexiteit van de Amerikaanse politiek soms tot vertragingen heeft geleid, erkent hij dat president Joe Biden steeds meer betrokken is geraakt. Maar Duitsland, zegt hij, probeert een evenwicht te vinden tussen Rusland en Oekraïne. “Zij hebben een lange relatie met Rusland en zij bekijken de situatie door het prisma van de economie”, zegt hij. “Ze kunnen helpen, als er in eigen land druk op hen wordt uitgeoefend om dat te doen, en ze kunnen stoppen als ze zien dat wat ze hebben gedaan voldoende is.” Op de vraag waarom leiders als de Franse president Emmanuel Macron geen tanks zouden leveren om Oekraïne te helpen winnen, antwoordt hij dat “ze bang zijn voor Rusland. En dat is het.”

Zelenski is evenzeer gefrustreerd door de reactieve aard van de sancties, die bedoeld zijn om Rusland te straffen voor wat het heeft gedaan in plaats van te voorkomen dat het nog verder gaat. Bestaande sancties hebben mazen in de wet. De grootste bank van Rusland, Sberbank, is bijvoorbeeld niet afgesloten van het Swift-betalingssysteem, omdat dat een van de belangrijkste manieren is waarop Europa voor zijn gas betaalt. Er is gesproken over een embargo op olie en gas, maar tot nu toe heeft Europa dat nog niet uitgevoerd, hoewel Amerika daartoe wel opdracht heeft gegeven. “We horen dat de beslissing afhangt van de vraag of Rusland een chemische aanval op ons lanceert. Dat is niet de juiste aanpak. Wij zijn geen proefkonijnen.”

Overwinning

Hoe denkt Zelenski dat de overwinning van Oekraïne eruit zal zien? Hij pauzeert. Iedereen heeft zijn eigen versie van overwinning en nederlaag. Voor Poetin betekent de overwinning de vernietiging van Oekraïne als tegenpool van Rusland, en het doden van mensen die een vrije wil hebben en die het menselijke leven en de menselijke gevoelens boven de staat, de ideologie of de godsdienst hebben gesteld. Wanneer Zelenski eindelijk spreekt, heeft hij het over het leven en alles wat dat inhoudt – menselijkheid, mededogen en vrijheid.

“Overwinning is in staat zijn om zo veel mogelijk levens te redden, want zonder dat heeft niets zin. Ons land is belangrijk, ja, maar uiteindelijk is het gewoon grondgebied.” Iedereen redden, alle belangen verdedigen en tegelijkertijd mensen beschermen en geen grondgebied opgeven is waarschijnlijk een onmogelijke opgave, geeft hij toe. Hij weet niet wanneer of hoe het zal eindigen, maar hij weet dat “het zal eindigen met wij die hier nog altijd staan, ter verdediging” van het leven in Oekraïne.

De man in de straat

Niemand weet zeker waar Poetin was toen zijn leger Oekraïne aanviel. Maar Zelenski was thuis bij zijn vrouw en zijn twee kinderen. Zij maakten hem op 24 februari vroeg wakker. “Ze vertelden me dat er luide explosies waren. Na een paar minuten kreeg ik het signaal dat er een raketaanval aan de gang was.” Kort nadat Rusland had aangevallen, bood Amerika hem een overtocht naar veiligheid aan. Hij koos ervoor te blijven.

“Het gaat er niet om dapper te zijn”, zegt hij. “Ik moet handelen op de manier dat ik dat doe.” Hij heeft zich niet voorbereid op de rol van oorlogsheld. “Als je niet weet hoe je iets op die of die manier moet doen, wees dan eerlijk en dat is het. Je moet eerlijk zijn, zodat mensen je geloven. Je hoeft het niet te proberen. Je moet jezelf zijn. En het is belangrijk om niet te laten zien dat je beter bent dan wie je bent.”

In de wereld van Poetin is eerlijkheid zwakte. Zijn macht is gebaseerd op geheimhouding en misleiding. Mysterie en geweld voeden zijn cultus van autoriteit. Zelenski zit dan wel in wat zijn assistenten een vesting noemen, maar zijn kracht ligt in zijn openheid en zijn vermogen om te horen en te weerspiegelen wat de mensen van hem verlangen. Het is de kracht van de man in de straat.

Vasili Grossman, een Sovjet-romanschrijver en oorlogscorrespondent geboren in het kleine Joodse stadje Berdytsjiv in het noorden van Oekraïne, verwoordde het goed in Leven en Lot, zijn grote roman over de Tweede Wereldoorlog: “De geschiedenis van de mensheid is niet de strijd van het goede om het kwade te overwinnen”, schrijft hij. “Het is een strijd van een groot kwaad dat worstelt om een kleine kern van menselijke goedheid te verpletteren. Maar als het menselijke in de mens nog niet vernietigd is, dan zal het kwaad nooit overwinnen.”