‘Veerkracht is schokken opvangen, maar niet permanent bont en blauw geslagen worden’

‘Het is weer gebleken dat bedrijven, maar ook overheidsdiensten en vzw’s, opvallend goed kunnen omgaan met radicale schokken, zoals een massale overschakeling op telewerk. Scholen hebben heroïsche inspanningen geleverd om hun operaties haast wekelijks aan te passen. Alleen de evenementensector ligt uitgeteld op de mat.’ Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Veerkrachtig zijn is zware schokken sereen kunnen opvangen: incasseren, zich niet afreageren op onschuldige derden en als de tijd er rijp voor is, de draad opnieuw opnemen. Het was al voor covid-19 een van de lievelingsthema’s van Antonio Gutteres, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties: de wereld is onvoldoende voorbereid op de grote schokken die haast onafwendbaar op ons afkomen.

Onze samenlevingen hebben in de loop der eeuwen systemen bedacht om sommige schokken op te vangen. Een groot deel van de sociale zekerheid is erop gericht mensen te ondersteunen die hun baan verliezen, zwaar ziek worden of voor een groter gezin zorg dragen. Heel vaak waren die systemen gericht op wederzijdse steun. We dragen allemaal een beetje bij, voor het geval dat iemand onder ons een zware schok moet verwerken. Dat lijkt mij de ware betekenis van solidariteit. Ik sta een stukje af van wat ik voldoende heb (geld, kennis, tijd) en samen zorgen we ervoor dat dat terechtkomt bij wie het echt nodig heeft. Dat is geen verzekering, daar betaal je een kleine premie voor het eigen risico.

Onderzoek heeft aangetoond dat de meeste mensen zes maanden na de zwaarste schok weer een vrij normaal, gelukkig leven leiden. Ons lichaam beschikt over een dubbele verdedigingslinie: de stressreactie vangt de eerste schok op en nadien zorgt de tijd voor een herstelfase. Helaas is covid-19 geen eenmalige schok. Met een tergende regelmaat veranderen de aard van de dreiging, de diagnose en de ‘oplossingen’ die door experts en vooral pseudo-experts worden aangedragen. In principe zijn alle factoren aanwezig voor een collectieve burn-out. Zo’n vaart loopt het gelukkig niet. Enkele jaren zonder skivakantie is frustrerend, ons recuperatievermogen vermindert, maar onze veerkracht houdt stand. Waarschijnlijk veel langer dan we in maart 2020 hadden gedacht.

De notie ‘veerkracht’ komt uit de individuele psychologie, maar wordt steeds meer toegepast op bedrijven en onze samenleving. De managementgoeroe Gary Hamel hamert al twintig jaar op strategische veerkracht. Hij krijgt meer dan ooit gelijk. Het is weer gebleken dat bedrijven, maar ook overheidsdiensten en vzw’s, opvallend goed kunnen omgaan met radicale schokken, zoals een massale overschakeling op telewerk. Scholen hebben heroïsche inspanningen geleverd om hun operaties haast wekelijks aan te passen. Alleen de evenementensector ligt uitgeteld op de mat. Veel spelers zullen definitief afhaken, net zoals in de zorgsector. Veerkracht is schokken opvangen, maar niet permanent bont en blauw geslagen worden.

Onze veerkracht staat of valt met de opvang door een hoger systeem. Ja, onze economie heeft goed standgehouden, en dan spreek ik nog niet over de beurs. Zelfs in de horeca regende het geen faillissementen. De overheid heeft mild (en meestal) oordeelkundig gesteund. Wie veel in het wit werkte, hoefde niet te veel te vrezen. Wie zijn heil zocht in zwartwerk, werd de dupe. Die vorm van rechtvaardigheid viel best te pruimen en heeft ongetwijfeld bijgedragen tot de veerkracht van wie hoopvol naar de overheid staarde. Volwassen kinderen worden opgevangen door hun ouders, wie zijn huis verliest door brand, kan rekenen op de buren, en gelovigen bidden vurig dat een hogere kracht soelaas brengt.

Bij de ideologische discussie over wie de motor van onze economie is, kun je stellen dat iedereen begrepen heeft dat bedrijven de motor kunnen zijn, maar de overheid zorgt voor de olie, en de maatschappij voor de kwaliteit van de bestuurders. We kunnen rekenen op een grote veerkracht als de spelers vlot op elkaar inspelen. Onlangs lunchte ik met een van de meest eminente crisismanagers die ons land rijk is. Zij waarschuwde: de volgende allesomvattende crisis lonkt al om het hoekje. Dan denk ik: wordt veerkracht het modewoord van dit decennium?