‘Niet de kernuitstap, maar het debat erover is funest voor onze energievoorziening’

‘Het maakt niet uit of je voor of tegen een kernuitstap bent, je moet in elk geval als bezeten beginnen te investeren in een nieuw energiesysteem.’ Dat zegt Kris Voorspools van 70GigaWatt Consulting.

Voor of tegen kernenergie?

Je kan voor of tegen kernenergie zijn. Voor beide stellingen zijn er een heleboel argumenten. Ik volg de discussies al van toen ik nog onderzoeker was aan de KULeuven en achter de schermen meewerkte aan het werk van de commissie Ampère. Daarin zaten alle relevante wetenschappers van dat moment. Die commissie moest het hele energielandschap met alle bijhorende uitdagingen in België in kaart brengen.

Dat was eind jaren 90. Na een felle discussie met grondige afweging van alle argumenten voor en tegen, werd beslist te stoppen met kernenergie in ons land. Dat was controversieel, maar er was een democratische meerderheid die dat steunde. Plan was om die kernuitstap niet onmiddellijk te doen, maar voldoende tijd te voorzien om te investeren in alternatieven.

Dat was het plan in 2003. Echter, na de wet op de kernuitstap werd de discussie voor/tegen naadloos verder gezet. Het energiebeleid in België werd daardoor gevoerd met altijd één hand op de handrem. Dat schrikte investeerders af waardoor de uitbouw van alternatieven te traag gebeurde. Gevolg nu is dat die alternatieven er onvoldoende zijn, en er rap-rap-rap gekozen moet worden tussen scenario’s waar geen van de twee kampen gelukkig van worden. Een Belgisch compromis. Als je er niet uit komt, doe je gewoon iets dat slecht is voor iedereen. Debat in plaats van daadkracht. Dat is jammer. Dat had beter gekund.

De exponent van de stompzinnigheid van het debat kwam zaterdag van NVA voorzitter Bart De Wever die voorstelde de bevoegdheid energie volledig te regionaliseren. Echter, dat lukt niet meer in deze legislatuur. De nieuwe Vlaamse regering kan het dan bekijken in 2024. Hoe die ook samengesteld is, ze zal vaststellen dat er in Vlaanderen inderdaad geen draagvlak is om de kerncentrales te sluiten, maar evenmin om ze open te houden. Dat brengt dus een hele reeks nieuwe onzekerheden mee voor potentiële investeerders. De kernuitstap is in dat scenario 100 procent zeker. De NVA voorzitter weet dat allemaal. Dus is het gewoon grootspraak. Geen inhoud, alleen populistische communautaire demagogie.

Hoe ging dat in Duitsland?

In Duitsland liep de kernuitstap heel anders. Daar werd die kordaat beslist en ging het land als bezeten investeren in hernieuwbare energie om die kerncentrales te vervangen.

Let wel, niet iedereen was het eens met die kernuitstap. Volgens velen was dat een historische blunder omdat Duitsland beter de bruinkoolcentrales had kunnen sluiten. Daar valt zeker iets voor te zeggen, want bruinkool is op vele vlakken vuiligheid die niet in een moderne energiemix thuis hoort.

Maar, de beslissing was er, en iedereen ging er constructief mee aan de slag. Dat enthousiasme en die vastberadenheid wekte vertrouwen bij investeerders. Het resultaat vandaag is dat hernieuwbare energie in Duitsland de productie van de gesloten kerncentrales inderdaad heeft opgevangen. Sterker nog; de omslag ging zo snel dat hernieuwbare energie ook al een aanzienlijk deel van de productie van steenkool- en bruinkoolcentrales heeft overgenomen. Daardoor zal ook de uitstap uit bruinkool sneller uitgevoerd kunnen worden dan gepland.

Duitsland maakt duidelijk dat werken aan een lange termijn plan altijd een goed idee is, los van wat je op korte termijn doet. Dat plan is om Duitsland zo snel mogelijk om te schakelen van het energiesysteem van het verleden naar dat van de toekomst. Daarvoor moet je keuzes maken. Dat lange termijn plan geeft een duidelijk kader voor alle korte termijn beslissingen; hoe moeilijk of controversieel die ook zijn. Dat is geen groene waanzin. Dat plan wordt gedragen over de partijen heen en die aanpak maakt van Duitsland de sterkste economie in Europa.

Maar… Had Duitsland dan toch niet beter eerst die bruinkoolcentrales gesloten? Persoonlijk vind ik van wel. Maar, anderen vinden van niet. En zo kom je snel in een discussie “à la Belge” waar je eindeloos gaat palaveren over dat ene punt, terwijl je in het vuur van de discussie de lange termijn vergeet. Door die discussie niet te blijven voeren, staat Duitsland nu verder dan België. Veel verder.

En nu?

Ondertussen discussieert België verder. Nu al (meer dan) 20 jaar. In die periode heb ik geen nieuwe argumenten gehoord. Tegenstanders hameren erop dat er nog geen gram kernafval permanent geborgen is. Maar dat was 20 jaar geleden ook al zo. Voorstanders wijzen erop dat hernieuwbare energie niet altijd beschikbaar is omdat de zon ‘s nachts niet schijnt. Maar ook dat was 20 jaar geleden al zo. Beide kampen hebben een fort opgebouwd met een selectie aan argumenten die hun stelling onderbouwen en bewijzen. Mensen die nieuw zijn in de discussie kiezen gemakkelijkheidshalve vaak eerst een kamp en laten zich dan overtuigen door die eenzijdige selectie van argumenten. Conclusie is dezelfde als 20 jaar geleden; namelijk dat er twee kampen zijn, dat er argumenten voor en tegen zijn, dat die allemaal kloppen en dat beide kampen volledig gelijk hebben. Wat je dan niét mag doen, is die discussie blijven voeren. Het besluit zal altijd zijn dat er twee visies zijn. Dat was zo 20jaar geleden, dat is vandaag zo en dat zal binnen 20 jaar nog zo zijn.

Is er dan geen plan?

Ook België moet de omslag maken naar het energiesysteem van de toekomst. Dat wordt wel eens vergeten omdat het alleen maar over de kernuitstap. De discussie werkt zo verlammend dat ze het uitwerken van een robuust lange termijn plan belemmert.

Sinds de wet op de kernuitstap heeft beleid onvoldoende gewerkt aan alternatieven. Een voorbeeld. Op de Belgische daken is er genoeg plaats om 100TWh per jaar stroom met zonnepanelen op te wekken. Dat is meer stroom dan wat België vandaag nodig heeft. Sinds de wet op de kernuitstap is daar nog geen 5 procent van gerealiseerd. Dat is teleurstellend. Maar ook daar werd voorkeur gegeven aan discussies boven uitvoerend beleid. Discussies over groene stroom certificaten, subsidies, terugdraaiende tellers en compensaties. Dat resulteerde in een go/stop beleid waarvan mensen vooral in de war raakten. Uit wantrouwen plaatsten die dan maar geen zonnepanelen. Jammer, want aan huidige astronomische stroomprijzen zal je met zonnepanelen pakweg €1000 per jaar op je stroomfactuur uitsparen. Met een faciliterend en uitvoerend beleid had al makkelijk de helft van onze daken vol zonnepanelen kunnen liggen, met als resultaat 50TWh stroomproductie op jaarbasis, hetgeen de kernuitstap al veel makkelijker verteerbaar had gemaakt.

Belgisch beleid zit vast in een onproductieve debatcultuur. Het debat over de kernuitstap wordt al 20 jaar gevoerd zonder enige evolutie. Tijdens het debat wordt zelfs al een nieuw debat (nieuwe kerncentrales) klaargestoomd waarover dan naadloos verder kan gediscussieerd worden. Discussie is comfortabel. Zolang je aan het discussiëren bent, moet je geen beslissingen nemen. Want als je een beslissing durft te nemen, word je daar later toch meedogenloos op afgerekend. Zo werkt dat in België. Beleid dat gedomineerd wordt door anti-politiek uit de oppositie.

Maar moet je dan voor of tegen de kernuitstap zijn?

Eerlijk? Zowel voor als tegenstanders vinden het vervelend dat ik dat zeg, maar het maakt niet uit. Je kan via verschillende paden op een bestemming uitkomen. Je kan een energietransitie uittekenen met of zonder die paar kerncentrales. Maar, wat je ook doet, je moet in elk geval als bezeten beginnen investeren in dat nieuwe energiesysteem.

De enige vergissing die je kan maken is zo verstrikt te raken in korte termijn geneuzel, dat je helemaal vergeet wat het lange termijn plan is. Of, sterker nog, dat je zelfs vergeet een lange termijn plan op te stellen.

Niet de kernuitstap is een bedreiging voor onze energievoorziening, wel het eindeloze debat erover.