Michel Delbaere (Crop’s, ex-Voka): ‘Een pensioen van 1500 euro, daar kun je niet tegen zijn’

Grote toekomstprojecten zijn nog mogelijk in dit land, zegt oud-Voka- voorzitter Michel Delbaere. Zelfs met tegenpolen als de N-VA en de PS aan tafel. Het kan, als iedereen wil werken aan noodzakelijke hervormingen als extra overheidsinvesteringen, rechtszekerheid voor bedrijven, een betere arbeidsmarkt en een compleet nieuw pensioenstelsel gebaseerd op kapitalisatie. “Het lukt als we de waan van de dag verlaten.”

“Ik ben geen Voka-voorzitter meer en wat ik zeg over de economische of politieke actualiteit is dan ook veel minder relevant”, antwoordde Michel Delbaere, topman van Crop’s en van 2012 tot 2015 Voka-voorzitter toen Trends hem begin 2018 om een interview vroeg. Maar als een van de drijvende krachten achter het Nationaal Investeringspact kwam Delbaere de voorbije jaren toch weer in de schijnwerpers te staan. Hij was voorzitter van het Strategisch Comité dat voor 150 miljard euro aan belangrijke investeringen naar voren schoof, waarvan 45 procent voor rekening van de overheid. Een project dat hij in zijn kantoor in Ooigem, de hoofdzetel van het groenteverwerkingsbedrijf Crop’s, met verve verdedigt: “In België bedragen de overheidsinvesteringen 2,4 procent van het bruto binnenlands product. We moeten richting 4,4 procent. En dat geld moet goed besteed worden. Ik ben blij dat iedereen, ook de socialisten en de groenen, zegt dat investeringen nodig zijn.”

Uw stem wordt gehoord. Zoals in 2014 toen de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka de boodschap gaf dat een regering zonder staatshervorming oké was, als er maar een sociaaleconomisch herstelbeleid werd gevoerd. U wordt als een van de architecten van de Zweedse coalitie gezien.

MICHEL DELBAERE. “Och, de architect. Ik ben voorzitter van Voka geworden in 2012 en een jaar later hebben we ons voorstel voor 2 procent groei gelanceerd. Het was een uitgewerkt document en we zijn ermee bij alle partijen geweest. Voka werd goed ontvangen. Dat was een plan dat alle heikele dossiers aanraakte zoals de concurrentiekracht, de arbeidsmarkt en de pensioenen. Ben ik achter de schermen actief geweest? Sommige partijen zijn tijdens de onderhandelingen op die nota teruggevallen. Dat was het.”

Vijf jaar later oogt het palmares van de regering-Michel niet indrukwekkend. Met de gevolgen op 26 mei: zelden moest een uittredende regering zoveel zetels prijsgeven.

DELBAERE. “Het is een beetje triestig. Het had de voorbije jaren meer en beter kunnen zijn. De eerste 2,5 jaar heeft de regering goed werk geleverd. Daarna is er niets meer gebeurd. En dat in een sterke conjunctuur. Ik zeg niet dat er geen beleid is gevoerd. Er zijn goede maatregelen genomen zoals de taxshift, maar ze waren te voorzichtig. Het was niet fundamenteel genoeg om de toekomst veilig te stellen.”

Waar is het misgelopen?

DELBAERE. “Als je in een bedrijf geen directiecomité hebt dat als één man richting één doel gaat, dan heb je problemen. In de vorige regering was het niet anders.”

Waar moeten we nu naartoe?

DELBAERE. “We hebben structurele hervormingen nodig. Iedereen spreekt over welke coalitie er nodig is, maar ik denk dat we eerst moeten bepalen welk beleid we nodig hebben en daarna welke partijen zich daarbij kunnen aansluiten. We kennen de grote uitdagingen die op ons afkomen. De pensioenen zijn een gigantisch probleem. Neem daar onderwijs, gezondheidszorg, mobiliteit en energie bij en je bent er. Giet daarover de saus van de arbeidsmarkt die beter moet werken. Die thema’s staan ook in het eindrapport van het Nationaal Investeringspact. De veranderingen moeten disruptief, inclusief, duurzaam en bottom-up zijn. De kaasschaafmethode werkt niet meer. We moeten het sociaaleconomische huis volledig verbouwen. Het moeten veranderingen zijn die meer dan één legislatuur overspannen.”

Zijn de tewerkstellingsambities in Wallonië – van 63,7 naar 68,7 procent – en Vlaanderen – van 75 naar 80 procent – haalbaar?

DELBAERE. “De doelstellingen zijn zeker positief. Zonder meer mensen aan de slag geraak je er niet. De vraag is: ga je mee met Noord-Europa of met Zuid-Europa? Een doel stellen is goed, maar hoe wil je het realiseren? We moeten af van die aankondigingspolitiek. We moeten naar een duidelijk plan en timing. Wie zijn de actoren? Wat zijn de hefbomen? Hoe kunnen we dat realiseren?”

Vraagt u niet te veel, gezien de politieke situatie?

DELBAERE. “Ik geef het voorbeeld van de pensioenen. De pensioenverplichtingen bedragen 48 miljard euro en stijgen de komende jaren naar 68 miljard euro. Dat is in euro’ s van vandaag 15 procent van het bbp. Niemand kan dat opbrengen. Ik hoor dan ‘we moeten langer werken’. Natuurlijk is dat nodig. Net zoals de gelijkgestelde periodes verder afgebouwd moeten worden (periodes waarin iemand niet werkt maar die toch meetellen voor de berekening van het pensioen, nvdr). Maar tegen dat die maatregelen effect hebben, zijn we minstens vijf jaar verder.”

Waar moeten we dan naartoe met het pensioenstelsel?

DELBAERE. “We moeten van repartitie naar kapitalisatie (bij repartitie betalen de huidige werkenden voor de huidige gepensioneerden, bij kapitalisatie bouwen de werkenden de toekomstige pensioenen op, nvdr). Als ik daarover bij politici ballonnetjes oplaat, zie ik een beleefde en meewarige smile.

Nochtans is er veel mogelijk. Het overheidsbeslag (het aandeel van de overheidsuitgaven tegen het bruto binnenlands product, nvdr) in Zwitserland bedraagt 34 procent, in Duitsland 44 procent. In België is dat 52 procent. Stel dat we daar 2 procentpunt van afpitsen en dat geld gedurende 25 jaar investeren. We kapitaliseren dat bedrag tegen 3 à 4 procent, dat is haalbaar. Aan het einde van de rit heb je dan ongeveer de helft van het bedrag dat nodig is om van repartitie naar kapitalisatie over te schakelen. Je hebt wel een startkapitaal nodig.”

En waar komt dat vandaan?

DELBAERE. “Je begint met de FPIM, de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij. Die heeft een eigen vermogen van zo’n 25 miljard euro. Dat wordt ons startpensioenfonds.

“Twintig jaar geleden heeft premier Jean-Luc Dehaene gevraagd een inventaris te maken van alle overheidsactiva. Dat is nog niet gebeurd. In Trends heb ik gelezen dat die ongeveer 40 tot 50 miljard waard zouden zijn. Daarnaast heb je in dit land een hele structuur van vzw’s, alle kassen verbonden met het Belgisch sociaal overlegmodel. Dat wordt toch beheerd door de sociale partners met het oog op het garanderen van de welvaart van dit land? Daar zitten ook miljarden euro’s. Alles samen heb je zo 100 miljard euro startkapitaal. Neem daar die 2 procent bbp per jaar bij, belegd over 25 jaar. Kunnen we daarmee het pensioenprobleem volledig oplossen? Neen. Maar we zullen wel het grootste welvaartsfonds van Europa hebben, na dat van Noorwegen. Van een last die je afwentelt op de volgende generatie ga je geleidelijk naar een onderbouwd stelsel. Dat is een disruptief model. Maar als je de pensioenuitdaging en een aantal andere problemen begint op te lossen, dan is het land misschien klaar voor de toekomst.”

Hoe moeten we die 100 miljard euro beleggen of investeren?

DELBAERE. “Beleggen moet gebeuren op een zeer professionele manier. Als je mij vraagt waarin zo’n fonds moet investeren, dan geef ik het voorbeeld van de A11-autosnelweg tussen Brugge en Antwerpen. Dat is een publiek-private samenwerking (pps) met verschillende lagen. Het privégedeelte bestaat uit beleggingsfondsen die er 8 procent aan verdienen. De overheid kan dat ook doen.

“Je moet niet noodzakelijk Proximus of andere overheidsparticipaties verkopen, daar is het trouwens niet het moment voor. Maar je gebruikt de dividenden van de ‘gemengde’ overheidsbedrijven niet voor de lopende uitgaven, maar voor het fonds.”

Nederland moet de uitkeringen op basis van de pensioenfondsen korten nu de rente zo laag staat.

DELBAERE. “De politici gooien dat altijd op mijn bord. Dan antwoord ik: je betaalt nu toch al de pensioenen uit courante uitgaven. Alle alternatieven zijn een verbetering. We kunnen een staatswaarborg geven dat de middelen uit dat fonds altijd voldoende zijn om de pensioenen te betalen. Dat is de oplossing.

“Het probleem van Nederland moet je in perspectief zien. Er zijn cycli met lage rente, maar vroeg of laat heb je een andere context. Mijn voorstel is sociaal. Een pensioen van 1500 euro per maand, als je een leven lang gewerkt hebt, je kunt daar niet tegen zijn. En in een kapitalisatiestelsel is dat mogelijk. De pensioenarchitectuur die we nu hebben, is van de jaren veertig. Het moet anders.”

Zijn we daar klaar voor?

DELBAERE. “Ik geloof in de goede wil van de mensen. Het lukt als we de waan van de dag achter ons laten en de Walen en Vlamingen samen kijken naar de toekomst. Ik heb hier een document van het Nationaal Investeringspact. De introductie was zeer eenvoudig. België heeft prachtige bedrijven. België is een wereldleider in biotech. De sector waar Crop’s in actief is, staat ook op Europees niveau. Maar al die bedrijven werken in een moeilijke context. Laten we de context verbeteren in een gemeenschappelijk gedragen project.”

En het communautaire?

DELBAERE. “Het sociaaleconomische moet het communautaire zijn. Iedereen moet meedoen. Al zou het jammer zijn mocht Vlaanderen geremd worden door ideologische vertragingen elders. Ik ben helemaal geen separatist. Een confederalist dan? What’s in a name? We moeten stoppen met etiketten zonder inhoud te kleven. Ik ben voor efficiëntie.”

Is een staatshervorming nodig? Of herfederaliseren zoals sommigen beweren?

DELBAERE. “Je mag geen taboes hebben, maar in een bedrijf is het altijd bottom-up. Voor investeringen zit het gros van de bevoegdheden bij de lokale besturen en de deelstaten. Vergeet bij een staatshervorming niet dat je vijf jaar kwijt bent vooraleer ze is uitgevoerd. Het moet tegelijkertijd gebeuren. Je moet nadenken over de staatsstructuur en zorgen dat de economie alle kansen krijgt. Ik had vijf conclusies getrokken uit het Investeringspact. De eerste is duaal leren, werken in een onderneming terwijl je nog naar school gaat. Dat is nog veel te weinig ontwikkeld, en verwaterd omdat het enkel kan voor schoolverlaters en voor wie schoolmoe is. In Duitsland en Zwitserland is dat veel meer uitgebouwd.

“Ten tweede: een beter vergunningenbeleid. Dat kost niets. Als één persoon tegen een project protest aantekent, dan ligt het stil. We moeten terug naar proportionaliteit, er is rechtszekerheid nodig. Een derde werf is de overgang van repartitie naar kapitalisatie in de pensioenen. De vierde prioriteit is onderzoek en ontwikkeling. Ik ben fan van het Leuvense onderzoekscentrum imec, maar de omzetting van de ideeën in industriële toepassingen zit in Korea bij Samsung en in Californië bij Intel. Het zou fantastisch zijn mochten we er kunnen voor zorgen dat de toegevoegde waarde van imec hier blijft. Dat heeft sociaal belangrijke gevolgen, we zouden dan bijvoorbeeld onze steden leefbaarder kunnen maken. Er zijn voorbeelden genoeg: Kopenhagen, Bordeaux, Lyon, Pittsburgh.

“En de laatste uitdaging: denk out of the box met één sokkel: de arbeidsmarkt.”

Het probleem van de inactieven is veel groter dan dat van de werklozen.

DELBAERE. “De gemiddelde loopbaan in België is 32 jaar. Dat is veel te kort. Als iedereen twee jaar langer bijdraagt aan de sociale zekerheid dan nu, dan maakt dat al een zeer groot verschil.”

De Fransen steken de grens over om in West-Vlaanderen te komen werken, dat doen de Walen niet.

DELBAERE. “Ja. Dat liedje is afgezaagd, maar het klopt.”

Kan het sociaal overleg helpen? Voka zegt al jaren dat het niet meer aangepast is aan deze tijd. En de arbeidseconoom Ive Marx zegt dat het rigide sociaal overleg een van de oorzaken is van het beperkte aantal laagbetaalde banen.

DELBAERE. “Ive Marx, Stijn Baert en Gert Peersman zeggen pertinente zaken. Op de arbeidsmarkt is geen links of rechts. Is het sociaal overleg nog aangepast aan de tijd? De vraag stellen is ze beantwoorden.”

Even terug naar de federale regeringsvorming: is een paars-gele coalitie met de PS en de N-VA de enige leefbare en stabiele optie?

DELBAERE. “Het moet eerst om het programma gaan en dan over de partijen. Maar ik denk wel dat de PS en de N-VA de kern moeten vormen.”

Kan zo’n formule stabiel zijn?

DELBAERE. “De PS kan toch niet tegen betaalbare pensioenen zijn? En de N-VA krijgt een hervorming van het financieringsmodel. Dan kan men eruit raken.”

Is een halfslachtige deal geen risico?

DELBAERE. “Een halfslachtige deal is beter dan geen deal. We kennen allen de noden van dit land. We hebben politici die slim genoeg zijn om het op te lossen. Ze moeten alleen nog de moed hebben om op lange termijn te besturen.”

We staan voor een zware begrotingsinspanning. Er dreigt tegen 2021 een tekort van 12 miljard euro. De sanering wordt wellicht een mix van besparingen en belastingen.

DELBAERE. “Nieuwe belastingen zijn voor mij uitgesloten. Volledig. Hoe wil je een overheidsbeslag van 52 procent nog verhogen? L’impôt tue l’impôt. Kijk naar de hogere belastingen die de voorbije jaren zijn ingevoerd. De roerende voorheffing bedraagt 30 procent. We betalen al ruim voldoende. En naast belastingen zijn er al voldoende hoge kosten. Als je hier een stuk industriegrond wil kopen, betaal je 250 tot 300 euro per vierkante meter. Veertig kilometer verder in Frankrijk is dat 20 à 30 euro. We moeten opletten dat België niet het duurste land wordt om te ondernemen.”

De fiscale druk is hier hoog, maar in Scandinavische landen ook, zij het met een betere dienstverlening van de overheid. Uw mening?

DELBAERE. “We mogen niet altijd klagen, maar toen Voka onder mijn voorzitterschap het ‘Waar voor uw geld’-rapport had uitbracht, hadden we wel gelijk. Met onze 52 procent overheidsbeslag doen we niets extra in vergelijking wat andere landen met veel minder doen. In België krijgen burgers en bedrijven te weinig terug voor wat ze betalen.”

Is een uitgavenshift niet heel moeilijk?

DELBAERE. “De regeringen-Martens hebben in de jaren tachtig verschillende staatshervormingen gedaan. Het resultaat is dat het enerzijds allemaal veel geld kost, maar vooral dat alles anderzijds zo vergrendeld is dat elke ontwikkeling onmogelijk is.”

Wat als een groot Belgisch plan niet meer mogelijk is?

DELBAERE. “Dan zal het land zichzelf oplossen. Dan moeten de politici weten welke verantwoordelijkheid ze dragen.”

Beseffen de Walen dat er iets moeten veranderen?

DELBAERE. “Ik ben sinds kort gematigd positief. Jean-Claude Marcourt (PS) en Jean-Luc Crucke (MR) maken toch een opening. Als er voldoende basis is, ook in Wallonië, om de vijf uitdagingen die ik vernoemd heb aan te pakken, dan kunnen we vooruit gaan.”

En Brussel? Het regeerakkoord daar is niet echt bedrijfsvriendelijk te noemen.

DELBAERE. “Maar niet alleen de regeringen kunnen zaken in gang zetten. Er is de publieke opinie, je hebt academici,… En de maatschappij is meer dan het bedrijfsleven. Ondernemingen creëren de waarde, maar je moet ook andere mensen meekrijgen voor verandering.”

Is er nog een consensus mogelijk zonder politiek centrum? De traditionele partijen hebben geen meerderheid meer.

DELBAERE. “Wat is het centrum? N-VA is geen ‘traditionele’ partij, maar zit socio-economisch zeker in het centrum. Het gaat over opinies, niet over lidkaarten.”

De eerste regering-Dehaene is in 1992 aan de macht gekomen na de opgang van het Vlaams Blok, de zogenoemde Zwarte Zondag. Het was een crisisregering, maar ze won in 1995 de verkiezingen wel. Stemt u dat hoopvol?

DELBAERE. “In onze geschiedenis heb je drie grote akkoorden gehad. In 1944 het Sociaal Pact van Leon Bekaert en Louis Major. In 1982 de devaluatie en het herstelbeleid. Het Globaal Plan van 1992 maakte ons klaar voor de Europese muntunie. Die akkoorden zijn er in moeilijke omstandigheden gekomen: na de oorlog, aan het begin van de jaren tachtig met rentevoeten van 17 procent, in de jaren negentig met bedrijven zonder concurrentiekracht. Moeilijke omstandigheden vormen misschien een kans.”

Is het niet opvallend dat een land elke 15 tot 25 jaar een grote hervorming nodig heeft, na een crisis.

DELBAERE. “Herman Van Rompuy zei ooit: als er geen crisis is, wordt er in België weinig opgelost. In bedrijven is dat soms niet anders.”

Michel Delbaere over…

De brexit. “Crop’s werkt in de provincie van Vlaanderen die het meest geconfronteerd wordt met de brexit. Maar moeilijk gaat ook. De impact is groot. Het gaat om 20 procent van onze omzet. Er wordt onderhandeld richting de laatste dag. Het is een krachtmeting. Wie eruit stapt met een no deal draagt een zware verantwoordelijkheid. Het zijn ook de klassieke onderhandelingstechnieken. Aan het einde moet je toch praten. En het Verenigd Koninkrijk wil uit de Europese Unie, maar in tal van andere landen denkt men ook eerst aan zichzelf. De nationalistische reflexen hebben vele gedaantes. In Franse supermarkten liggen eerst Franse producten. Je kunt dat betreuren, maar daar koop je niks mee.”

De concurrentiekracht en arbeidsmarkt.“De concurrentiehandicap van België is gekrompen, maar die opgebouwd vóór 1996 slepen we nog altijd mee. Concurrentiekracht gaat niet alleen om centen maar ook om arbeidsflexibiliteit. We moeten van lagere belastingen geen dogma maken. De incentive om te werken moet vooral groot genoeg zijn. En dat staat niet los van de fiscaliteit. We hebben vooral bedrijven nodig die blijven investeren. Patient capital is belangrijk en moet gekoesterd worden.”