Hoe covid-19 een latent maar aanvaardbaar risico wordt

Het heeft een pak besmettingen, veel prikken en nog meer geduld gekost, maar België nadert het punt dat het coronavirus onder controle blijft zonder beperkende maatregelen. Verdwijnen doet covid-19 niet meer, maar voor de economie en de samenleving wordt het coronavirus tot een aanvaardbaar risico, vergelijkbaar met de jaarlijkse griepgolf.

De Britten vierden op 19 juli ‘freedom day’, toen de meeste resterende coronamaatregelen werden afgeschaft. Dat leek een overmoedige zet, want het Verenigd Koninkrijk kampte de voorbije maanden met een pittige opflakkering van het aantal besmettingen. Toch rolde de regering van Boris Johnson met haar geste de rode loper niet uit voor de zeer besmettelijke deltavariant. De voorbije weken daalde het aantal besmettingen zelfs fors, ondanks de versoepelingen. De voorbije dagen toonden opnieuw een stagnatie. De wispelturigheid in de curve is een logisch gevolg van het potje armworstelen tussen het oplopende aantal vaccinaties en de toegestane versoepelingen.

De Britse curve blijft onder controle omdat intussen ruim 90 procent van de bevolking beschermd is tegen besmetting en zeker tegen een ziekenhuisopname, ofwel omdat de Britten minstens één keer gevaccineerd zijn, ofwel omdat ze natuurlijke immuniteit hebben opgebouwd na een besmetting. Ook zeer belangrijk: de link tussen besmetting en ziekenhuisopname is misschien niet gebroken, maar wel ernstig verzwakt. Vaccins bieden ongeveer 95 procent bescherming tegen een opname.

De Lage Landen kennen bijna vergelijkbare cijfers. In Nederland heeft liefst 92 procent van alle bloeddonoren nu antistoffen tegen het virus, wat impliceert dat ze ten minste deels beschermd zijn. In België zijn er nog geen recente data. Einde mei werd bij 60 procent van de bloeddonoren antistoffen tegen covid-19 gevonden. Dankzij de opgeschoten vaccinatiecampagne mag worden aangenomen dat ook hier intussen meer dan 90 procent ten minste deels beschermd is.

Groepsimmuniteit onhaalbaar

Door de bijzonder hoge besmettelijkheid van de deltavariant zijn deze hoge percentages onvoldoende om groepsimmuniteit te bereiken. “Het is jammer, maar zelfs met een vaccinatiegraad van 100 procent is groepsimmuniteit waarschijnlijk niet langer haalbaar. De kans dat we het virus alsnog kunnen uitroeien, is zo goed als onbestaande. Wie niet gevaccineerd is, zal naar alle waarschijnlijkheid vroeg of laat besmet worden”, zegt professor biologie Tom Wenseleers (KU Leuven). De deltavariant heeft de logica van groepsimmuniteit omgekeerd, twitterde de Amerikaanse wetenschapper Eric Topol onlangs. In plaats van dat de gevaccineerde meerderheid de niet-gevaccineerde minderheid zou beschermen, bedreigt deze minderheid nu de bescherming van de groep, onder meer als kweekvijver van varianten.

Omdat groepsimmuniteit niet meer haalbaar is, zal het coronavirus onder ons blijven. Dat klinkt erger dan het is, omdat het virus op het punt staat een endemisch karakter te krijgen. Dat betekent dat het aantal besmettingen onder controle blijft, zonder dat er maatregelen nodig zijn. Dat punt is dankzij de hoge beschermingsgraad van de bevolking niet veraf. “Pas als zo goed als iedereen over antilichamen beschikt, kunnen we van zo’n endemisch evenwicht spreken”, zegt Tom Wenseleers. “Dan zal het aantal ziekenhuisopnames slechts een fractie bedragen van dat tijdens de pandemie. De Britse epidemiologe Meagan Khall becijferde op basis van het aantal doorbraakinfecties bij volledig gevaccineerden dat we in zo’n evenwicht per jaar ongeveer evenveel covid-19-doden zouden tellen als in een gemiddeld griepseizoen. Dat risico wordt stilaan aanvaardbaar. De ziekenhuizen zullen normaal gezien niet meer bedolven worden onder een toeloop van coronapatiënten. Leven met het virus wordt stilaan mogelijk, en het einde van de pandemie komt gelukkig in zicht.”

Voorzichtigheid blijft geboden

Er gloort dus licht aan het einde van de tunnel, maar zolang het endemisch evenwicht niet bereikt is, blijven maatregelen aangewezen, getuige het oplopende aantal besmettingen en ziekenhuisopnames van de voorbije weken. De modellen waarschuwen voor verdere stijgingen in september als we opnieuw evenveel contacten zouden hebben als voor de pandemie, wat tot nader order niet het geval is.

Voorlopig blijft voorzichtigheid geboden. Als nog 10 procent van de bevolking vatbaar is voor het virus, zou een plotse grote stijging van het aantal infecties, samen met een beperkte individuele kans op opname, nog altijd een aanzienlijke toeloop in de ziekenhuizen kunnen veroorzaken. Tom Wenseleers: “Een te overhaaste heropening zagen we bijvoorbeeld in Florida. Daar is er te vroeg versoepeld, terwijl vooral de oudere bevolking nog te weinig gevaccineerd was. Het resultaat was dat het aantal ziekenhuisopnames er hoger was dan ooit tevoren.”

Niet alleen in de VS verschilt de vaccinatiegraad en dus ook het aantal besmettingen van staat tot staat, ook in België zijn er grote verschillen tussen provincies en gemeenten. Dat verhoogt het risico op lokale uitbraken, zeker in het najaar. Onderzoek van Bart Mesuere toont aan dat vooral in de armere wijken en gemeenten de vaccinatiegraad lager is (zie grafiek). In Brussel is in geen enkele gemeente meer dan 60 procent volledig gevaccineerd. Het inkomen is niet de enige verklarende factor. “In de gemeenten met een gemiddeld jaarinkomen van 20.000 euro per inwoner varieert de vaccinatiegraad van 55 tot 75 procent. Ook cultuurverschillen spelen mee”, zegt Bart Mesuere. “De vaccinatiecampagne heeft een deel van de bevolking niet bereikt. Dat kan nog rechtgezet worden met laagdrempelige campagnes, maar veel tijd is er niet meer”, zegt Tom Wenseleers.

Niet meer hard ingrijpen

Op iets langere termijn kan het punt waarop we het endemisch evenwicht bereiken nog wat schuiven. Dat hangt bijvoorbeeld af van hoe snel de immuniteit afneemt, hoe ziek mensen met antistoffen nog worden van een infectie, in welke mate er nog nieuwe varianten opduiken en of we gebruik maken van boostervaccinaties. Betere vaccins worden ook nog een belangrijk wapen in de strijd tegen het virus. Tom Wenseleers: “Mochten de huidige vaccins aangepast geweest zijn aan de deltavariant, dan was groepsimmuniteit nog nipt mogelijk geweest. Ik hoop dat aangepaste vaccins sneller kunnen worden goedgekeurd en op de markt gebracht dan nu het geval is. Er zullen ook nog nieuwe vaccins komen.”

Voor de economie is het dichterbij komen van het endemisch evenwicht goed nieuws. Harde maatregelen, die een zware impact hebben op de economische bedrijvigheid, behoren tot het verleden. De conjunctuurindicatoren tonen aan dat de Belgische economie stevig doorstoomt nu de meeste maatregelen zijn opgeheven. Het vertrouwen van de ondernemers en de gezinnen blijft op een hoog peil. De economie is nog niet helemaal de oude, maar tegen eind dit jaar zouden we opnieuw het welvaartspeil van voor de pandemie bereiken, tenzij de crisis opnieuw via de achterdeur binnensluipt.

Rest van de wereld

De rest van de wereld heeft dat endemisch evenwicht nog lang niet in het vizier. In de VS wordt vooral een aantal zuidelijke staten geconfronteerd met een zware besmettingsgolf die ook voor overvolle ziekenhuizen zorgt. Het zijn niet verrassend de staten met de laagste vaccinatiegraad. Het Amerikaanse economische herstel hield tot einde juli nog vlot stand, getuige de forse creatie van nieuwe banen, ook in coronagevoelige sectoren als de horeca. De VS tonen zich sinds het begin van de pandemie veel toleranter ten opzichte van het aantal ziekenhuisopnames en coronadoden. Toch verschijnen er barsten in het herstel. Het vertrouwen van de Amerikaanse consument kreeg een ferme tik. Steeds meer mensen beperken opnieuw hun verplaatsingen. De deltavariant dreigt op het achterwiel van de Amerikaanse economie te slepen.

Ook Japan, China en de ontluikende markten zijn door hun relatief lage vaccinatiegraad nog lang niet klaar met de deltavariant. In Japan dreigt een oplopende curve na de Olympische Spelen het herstel te overschaduwen. In Maleisië torpedeert een stevige besmettingsgolf de conjunctuurindicatoren. China moet uitbraken kordaat in de kiem smoren om erger te voorkomen. Achter het mondiale herstel staat dus nog een groot vraagteken.

Wij blijven helaas niet immuun voor coronaproblemen elders in de wereld. Uiteindelijk is nog maar een kwart van de wereldbevolking minstens één keer gevaccineeerd. Als er elders nieuwe, nog besmettelijker varianten opduiken, dan krijgen ook wij daar enkele maanden later mee te maken. En als elders de economie in de remmen moet, zal dat ook op onze export wegen. Het einde van de acute fase komt misschien in zicht, maar het wordt een pandemie met een hele lange staart.