Gokken met miljarden: Luc Dufresne bewaakt de nucleaire provisies

De vervuiler moet de nucleaire opkuis betalen, maar zal hoofdexploitant Engie Electrabel aan zijn verplichtingen voldoen? De Commissie voor Nucleaire Voorzieningen (CNV) bewaakt dat Engie Electrabel voldoende geld opzijzet — het gaat over miljarden euro’s — én dat het geld achter slot en grendel zit. Daarvoor zijn grote stappen vooruit gezet, maar het dossier is nog niet rijp voor een definitieve deal, zegt Luc Dufresne, voorzitter van de CNV, in een exclusief gesprek met Trends.

Ten huize Dufresne in Wemmel worden bezoekers enthousiast ontvangen door een Duitse herder. “Nina is de echte bewaker van de nucleaire provisies”, lacht Luc Dufresne, die sinds 2012 voorzitter van de Commissie voor Nucleaire Voorzieningen (CNV) is. Die commissie moet erop toezien dat de nucleaire exploitanten, in hoofdzaak Engie Electrabel, voldoende geld aan de kant zetten om de ontmanteling van de kerncentrales en de geologische berging van het nucleaire afval te betalen. Lukt dat niet, dan mag de overheid, of u dus, meebetalen aan de opkuis. De inzet is groot. Aan de werf van de eeuw hangt een prijskaartje van 18 miljard, uitgedrukt in euro’s van vandaag. Op basis van die kostprijs berekent de CNV hoeveel nucleaire voorzieningen Engie Electrabel moet opzijzetten (zie kader onderaan: Zo worden de nucleaire voorzieningen berekend). In die spaarpot, die wordt beheerd door Synatom, een dochterbedrijf van Engie Electrabel, zit intussen ruim 14 miljard euro (update: bij de jongste evaluatie in december verhoogde de CNV deze provisies tot 18 miljard euro, tot groot ongenoegen van Engie Electrabel.). Of dat voldoende is, weet vandaag niemand, want de eindfactuur is afhankelijk van de inflatie, de rentevoeten, de technologische ontwikkelingen en de veranderende veiligheidsnormen gedurende de volgende decennia. De CNV maakt daarom om de drie jaar een nieuwe raming van de kostprijs en de vereiste provisies. Bij de herziening in 2019 kreeg Engie Electrabel nog een extra factuur van 2,1 miljard euro in de maag gesplitst. Eind dit jaar staat een nieuwe berekening op het programma. Engie Electrabel is die onzekerheid liever kwijt dan rijk en wil een maximumfactuur voor de berging.

U hebt mee aan de kar getrokken voor een nieuwe wet die de spaarpot van Synatom beter beveiligt. De nieuwe wet was een must?

LUC DUFRESNE. “Het was ons al langer een doorn in het oog dat 75 procent van de spaarpot van Synatom werd uitgeleend aan Engie Electrabel, zonder enige vorm van zekerheid. Dat was niet langer aanvaardbaar. We pleiten daarom sinds 2017 voor een nieuwe wet die ons toeliet meer zekerheden in te bouwen. Deze federale regering en minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) hebben die draad opgenomen, vandaar dat de minister me vroeg nog even door te gaan als voorzitter. De nieuwe wet verplicht Engie om tegen 2030 alle leningen terug te betalen aan Synatom en om garanties te geven op de nog uitstaande bedragen.

“Wij waren vooral bezorgd over een sluitende financiering van de geologische berging, omdat dat een werf van honderd jaar wordt. Zal Engie Electrabel nog bestaan over honderd jaar? Versta me niet verkeerd: de bedoeling van de CNV is niet om de tegenpartij zo hard te raken dat ze haar kredietwaardigheid verliest. Dan beland je in een negatieve spiraal. We hebben met Engie Electrabel een verstandshuwelijk. We hebben er geen belang bij om de kernexploitant financieel uit te kleden. We moeten Engie Electrabel goed in de gaten houden, maar ik heb het liefst een exploitant die zijn verplichtingen kan nakomen. Dat is ook de opzet van de nieuwe wet.

“Daarom hadden we al in 2019 een akkoord gesloten met Engie Electrabel zodat het tegen 2025 – normaal de einddatum voor de exploitatie van de kerncentrales – aan Synatom het geld zou terugbetalen dat bestemd is voor de berging van de bestraalde splijtstof. In ruil daarvoor zijn we niet tot het uiterste gegaan om de actualisatievoeten te verlagen, wat een verhoging van de voorzieningen zou betekenen. Soms moet je eieren voor je geld kiezen.

“Onze volgende wens was dat Engie Electrabel ook het geld voor de ontmanteling van de kerncentrales zou terugbetalen aan Synatom. Het kabinet-Van der Straeten heeft ook dat voorstel overgenomen in de nieuwe wet. Engie Electrabel moet ook die leningen terugbetalen tegen 2030. Voor de belastingbetaler is de terugbetaling van die leningen, wat Engie Electrabel correct uitvoert, een grote stap vooruit. Het risico dat we de ontmantelings- en bergingskosten nog eens collectief moeten betalen, is daardoor gevoelig gedaald.

“In de wet staat ook dat wij een advies moeten geven over de toekomst van Synatom. Blijft dat een dochterbedrijf van Engie Eletrabel of verzelfstandigen we Synatom? In het eerste geval moeten we de provisies afschermen van Engie Electrabel, maar in het tweede geval moeten we de provisies afschermen van de overheid. We zijn, als tempelbewaarders van de nucleaire voorzieningen, als de dood voor een scenario waarbij de overheid dat geld opeist voor de begroting, zoals toen de overheid het pensioenfonds van Belgacom overnam.”

Het geld keert volledig terug naar Synatom. Als Engie Electrabel failliet zou gaan, blijft dat geld dan onaangeroerd bij Synatom?

DUFRESNE. “In de nieuwe wet staat ook dat er geen beslag kan worden gelegd op het geld voor andere doelen dan de nucleaire opkuis. De enige die beslag kunnen leggen op de fondsen van Synatom zijn de Belgische staat en NIRAS, de instelling die verantwoordelijk is voor het veilige beheer van het radioactief afval.”

Is daarmee ook het risico van de baan dat Engie Electrabel financieel uitgekleed wordt door het moederbedrijf, zodat Engie Electrabel niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen en het nucleair passief bij de overheid wordt gedumpt?

DUFRESNE. “Dat is nog een ander verhaal. We hebben contractuele zekerheden voor de leningen, maar dat is een oplossing met een termijn van een tiental jaar. Op heel lange termijn heb je ook wettelijke zekerheden nodig. Als Engie Electrabel niet meer in staat is aan zijn provisieverplichtingen te voldoen, zou Synatom of de CNV de moedermaatschappij Engie moeten aanspreken. Maar de grootste aandeelhouder van Engie is de Franse overheid. De juristen die dat over de streep kunnen trekken, moeten nog geboren worden.

“Er is daarom voor een pragmatische oplossing gekozen. Onze tegenpartij is niet het Belgische Engie Electrabel, maar het geconsolideerde Electrabel, dat ook heel wat internationale activiteiten omvat. Dat bedrijf heeft een mooi eigen vermogen en is bijna schuldenvrij. Het is dus belangrijk dat die constructie overeind blijft en dat het geconsolideerde bedrijf niet wordt leeggehaald. Daarom is in de nieuwe wet ook het concept van kapitaalsbeslissingen geïntroduceerd. Het geconsolideerde Engie Electrabel zal bijvoorbeeld geen grote dividenduitkeringen of kapitaalverminderingen kunnen doen zonder onze toestemming. We hebben geen nationale energiekampioen meer, dus het enige wat we kunnen doen, is Engie in de gaten houden. Gebeuren er vreemde transacties, dan zullen wij de eersten zijn om vragen te stellen.”

Met al die garanties kan de belastingbetaler op beide oren slapen?

DUFRESNE. “De aangelegde voorzieningen zijn zeker niet laag. Toen ik in 2012 het dossier erfde, werden er provisies aangelegd voor een geologische berging van de bestraalde splijtstof op een diepte van slechts 200 meter, die geraamd was op 3,5 miljard euro. Dat was te weinig. Nu dekken de provisies een berging van de bestraalde splijtstof op een diepte op 400 meter, geraamd op een kostprijs van 12 miljard euro. We hebben dus een hele weg afgelegd. We zijn stapsgewijs een correcte omvang van de provisies aan het benaderen. We krijgen ook een steeds beter zicht op wat er moet gebeuren en wat dat gaat kosten.

“Het dossier van de ontmanteling van de kerncentrales zal bij de herziening eind dit jaar opnieuw veel concreter zijn dan drie jaar geleden, aangezien we moeten beginnen aan de ontmanteling. Rond de factuur voor de geologische berging is er meer onzekerheid. We hebben nog altijd geen nationaal beleid bepaald voor die berging. De regering maakt er nu werk van, maar er is nog niet formeel beslist het hoogradioactief afval op 400 meter diepte in de Boomse klei te bergen. We hebben in onze berekeningen van de kostprijs altijd wel het duurste scenario meegenomen.”

Er zou een principeakkoord zijn om het afval in die kleilaag op 400 meter diepte te bergen.

DUFRESNE. “Ja, maar Engie Electrabel heeft nog geen contract met de Belgische staat in handen waarin dat zwart op wit staat. Dat schept onzekerheid en weegt op de beurskoers van moederbedrijf Engie. En in nucleaire dossiers kost het altijd meer. Electrabel klaagt dat NIRAS zijn kostenberekeningen voor de berging verhoogt met ruime veiligheidsmarges, maar het is maar gelukkig dat NIRAS dat doet. De voorbije maanden zijn de bouwmaterialen bijvoorbeeld fors duurder geworden.”

Engie Electrabel kreeg tijdens de onderhandelingen over de uitbatingsverlening van de kerncentrales van Doel 4 en Tihange 3 de belofte dat er een maximumfactuur komt voor de geologische berging. Eventuele meerkosten zijn later dan voor de belastingbetaler. Neemt de overheid een groot risico?

DUFRESNE. “Voor ons is het dossier nog niet rijp genoeg om een bedrag af te kloppen. Wij zijn daar als CNV dus geen vragende partij voor. Maar als de regering denkt dat ze dat in een bredere onderhandeling moet doen, is dat de keuze van de regering. Dan moet ze wel weten waaraan ze begint. Bij elke driejaarlijkse herziening kunnen we de kostprijs en de risico’s beter in kaart brengen. Als je het bedrag nu al afklopt, moet je een grotere risicomarge incalculeren, omdat het toch altijd gokken blijft hoe hoog de eindfactuur zal zijn. We proberen redelijk te zijn en we hebben vooruitgang geboekt in de omvang van de provisies, maar om nu een contract te tekenen met de sleutel op het slot? Dan moet je toch goed rekening houden met het aanzienlijke risico. Vergeet niet dat de schatting voor de kostprijs van de geologische berging van 3,5 miljard euro in 2012 naar 12 miljard euro in 2019 is gegaan.”

Er is geen alternatief voor een diepe en dus dure berging?

DUFRESNE. “Het afval aan de oppervlakte bewaren zou veel goedkoper zijn, maar brengt andere risico’s mee, zoals bewaking, terrorisme of lekkages. En wat over tweehonderd of driehonderd jaar? Bij een diepe berging beperk je die risico’s. En misschien biedt nieuwe technologie over honderd jaar een goedkopere oplossing, maar zal Engie er dan nog zijn om te betalen? De eerste kerncentrale ging in 1975 op het net, maar intussen hebben we nog altijd geen oplossing voor het afval. Men keek eerst naar de lusten en pas later naar de lasten. Ik ben geen ayatollah, maar we berekenen de provisies realistisch op basis van concrete oplossingen die voorhanden zijn. De Finnen en de Zweden zijn al bezig met de bouw van hun geologische berging. We komen daarbij van ver. Toen ik student was, durfde men nog zonder schroom voor te stellen het afval in zee te dumpen.

“Tenenkrullend is wel dat elk land afzonderlijk verantwoordelijk is voor de berging van zijn nucleaire afval. Het zou een grote stap voorwaarts zijn als de Europese Unie een gezamenlijke berging zou toelaten en organiseren. Dat zou veel goedkoper zijn, maar we kunnen daar geen rekening mee houden, want er gebeurt niets op dat vlak.”

Hoe verliepen de gesprekken met Engie?

DUFRESNE. “Ik heb me lang een eenzame cowboy gevoeld. Zeker in de Vlaamse pers is er opvallend weinig interesse voor dat nochtans heel belangrijke dossier. Wijlen Luc Coene had me in 2011 als gouverneur van de Nationale Bank gevraagd me vast te bijten in dat dossier, omdat het volgens hem zo niet verder kon. In 2011 waren de provisies en de garanties ontoereikend. De onderhandelingen met Engie Electrabel liepen altijd wel professioneel, maar zelfs in de banksector heb ik nooit zo’n lobbycultuur meegemaakt. En ik heb met Coene toch de financiële crisis en de ondergang van Dexia meegemaakt.”

Hoe gaat u met dat gelobby om?

DUFRESNE. “Ik heb mei ’68 meegemaakt. Mijn erfenis daaruit is dat ik altijd heel onafhankelijk ben gebleven. Ik probeer altijd de zaken op een beredeneerde manier voor te stellen. Als men voelt dat je neutraal bent, moet men je wel respecteren. En ik praat nooit iemand naar de mond. Ik doe mijn werk. Mijn baan houdt in dat ik de wetgeving correct uitvoer. De voorbije tien jaar is Engie Electrabel geen enkele keer in beroep gegaan tegen beslissingen van de CNV.”

Minder bekend is dat ook de Belgische overheid een nucleair passief heeft dat niet gefinancierd is.

DUFRESNE. “Ja. De berging van het nucleair afval van de sites uitgebaat door instellingen als het SCK-CEN, het IRE en Belgoprocess is voor rekening van de overheid. Daar zijn geen provisies voor aangelegd. De kostprijs van die berging wordt door sommige bronnen geraamd op ongeveer 3 miljard euro en zal dus ooit betaald moeten worden uit de lopende begroting of specifieke heffingen. Wij kijken met de CNV enkel naar de provisies die de elektriciteitsproducenten moeten aanleggen. Eigenlijk zouden we alles in de gaten moeten houden.”

Zo worden de nucleaire voorzieningen berekend

De berekening van de nucleaire provisies gebeurt in drie stappen. Eerst wordt berekend hoeveel het zou kosten, mochten de kerncentrales nu ontmanteld worden en het kernafval nu geborgen worden. Engie Electrabel schat de kosten voor de ontmanteling van de centrales en de tijdelijke oppervlakteberging van het afval op de terreinen van de kerncentrales. NIRAS raamt de kosten voor de berging van het afval. Op basis van de ramingen van 2019 zou het nu 18,1 miljard euro kosten om de centrales te ontmantelen en het afval geologisch te bergen (zie grafiek), waarvan 6,5 miljard euro voor de ontmanteling en 11,6 miljard euro voor de berging.

We zijn als de dood voor een scenario waarbij de overheid de nucleaire spaarpot opeist voor de begroting

Op dat bedrag wordt vervolgens een inflatie van 2 procent toegepast, om de omvang van de uitgaven te schatten gedurende de uitvoering van het project, dat loopt tot 2135. Die factuur, uitgedrukt in nominale euro’s, wordt vandaag geraamd op 41 miljard.

Tot slot wordt er op basis van een veronderstelde actualisatievoet berekend hoeveel provisies er nu moet worden aangelegd om de factuur van 41 miljard euro te financieren. Deze gewenste provisies bedroegen 13,8 miljard euro eind 2020 en 14,3 miljard euro eind 2021. Hoe lager de veronderstelde actualisatievoet, hoe minder die provisies renderen en hoe meer provisies de exploitanten vandaag moeten aanleggen. “We maken een redelijke voorspelling over de inflatie en de reële rente voor de volgende decennia, wetend dat je wel die raming om de drie jaar kunt aanpassen”, zegt Luc Dufresne.