‘Falen is niet voor iedereen gelijk’

Als u zich gedraagt als een wolf, een mannelijke stereotype, dan komt u gemakkelijker weg met ethische problemen. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Veronderstel dat uw bedrijf ernstige fouten maakt. Experts raden u aan zo open mogelijk te zijn: vertel het en vertel het allemaal. Uw omgeving zal u de fout wel vergeven en ze zal die snel vergeten. Hoe kort het geheugen van klanten is, zien we dagelijks. We hebben dure eden gezworen toen Renault Vilvoorde een loopje nam met de sociale relaties, we vervloekten Volkswagen om zijn leugens bij dieselgate. Maar denkt u daar nog aan als u een nieuwe auto koopt? Toeristen bleven op grote schaal uit Brussel weg, zo’n onveilige stad, om er een jaar later weer in groten getale naar terug te keren. En denkt u echt dat de cruise-industrie volgend jaar minder reizigers zal tellen? Toegegeven, het zal misschien toch nog twee jaar duren eer die industrie zich in het Verre Oosten herstelt van de coronaschok.

Betrokkenheid bij een schandaal is nooit leuk. En krijgt u een eerlijke kans, of spelen ook daar allerlei vooroordelen mee? Een Amerikaans onderzoeksteam stelde online hypothetische vragen. In een eerste studie werd een bedrijf betrapt op verregaande ethische fraude: het hield verborgen dat zijn producten fouten vertoonden. Hoe erg is dat? De helft van de respondenten kregen een verhaal te lezen met een mannelijke CEO, de andere helft met een vrouwelijke CEO. Dat kan toch geen verschil maken? Toch werden de vrouwelijke CEO’s strenger aangepakt. De morele verontwaardiging over bedrijven geleid door een vrouw was groter. Mannen kunnen zich dus meer veroorloven dan vrouwen. Maar was de fout te wijten aan een gebrek aan competentie, dan kwamen de vrouwen beter weg. Vrouwen mogen dus fouten maken, maar geen ethische.

Je kunt veronderstellen dat vrouwelijke CEO’s nog altijd harder moeten knokken om de top te bereiken, en dat zou hun ethische fouten een tikkeltje zwaarder maken. Maar dan zou je ook verwachten dat ze minder medelijden krijgen als ze dan toch nog fouten maken. In die richting zoekt u het best niet naar de verklaring. Dit is een bizar onderzoeksresultaat. Het wijst er alleszins op dat we nog altijd twee maten en gewichten hanteren als het gaat over het beoordelen van onze leiders. ‘Niet slecht voor een man.’ Hebt u dat al vaak gehoord? Maar plaats een vrouw in een leiderschapspositie – en ik moet nog de eerste ernstige studie lezen die aantoont dat vrouwen minder goede leiders zijn dan mannen – en je krijgt al snel denigrerende reacties. Op zijn minst wordt het geslacht opgemerkt. Zou dat typisch zijn voor minderheden? Vrouwen zijn uiteraard in onze bevolking eerder een… meerderheid, maar in de positie van CEO blijven ze vrij uitzonderlijk. Je merkt zeker analoge reacties bij de businessprestaties door immigranten. ‘Niet slecht voor…’

De auteurs van de studie zochten de verklaring elders. Zij veranderden de beschrijving van de CEO door meer algemene stereotype beschrijvingen, zonder verwijzing naar het geslacht. De een leider was gericht op het sociale en de gemeenschap, en de ander was sterk en onafhankelijk. Bij ethische problemen wordt u beter niet gezien als ‘gericht op relaties en de gemeenschap (wat stereotiep vrouwelijk zou zijn), bij kwaliteitsproblemen wordt u beter niet gezien als sterk en eigengereid (wat typisch mannelijk zou zijn).

Voor mij is dat soort resultaten het zoveelste bewijs dat de wereld niet rationeel en rechtvaardig is. Als u zich gedraagt als een wolf, een mannelijke stereotype, dan komt u gemakkelijker weg met ethische problemen. We vergeven wolven gemakkelijker dat ze onze kippen opeten dan de hond van de buren. En omgekeerd: lach maar vriendelijk, zie er erg onschuldig uit, en je technische fouten zullen u worden vergeven. Dat doet me heel erg denken aan het stereotiepe gedrag in films van de hulpeloze vrouw bij een lekke band. Hoe ouder ik word, hoe meer ik overigens vaststel dat ik spontaan geholpen word bij kleine probleempjes. Maar ik zal toch omzichtiger te werk moeten gaan, want als u mij betrapt bij mijn volgende winkeldiefstal, zal ik op niet veel mededogen kunnen rekenen. Je kan niet alles hebben in het leven.