Marc Buelens

‘Een sociale norm is geen economische norm’

Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

In een complexe samenleving botsen sociale en economische normen steeds meer. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Het volgende voorbeeld ontlenen we aan Dan Ariely. Je schoonouders zijn echt niet rijk. Elk jaar doen ze zich voor het kerstdiner financieel pijn. Je geeft een geschikt cadeau van 100 euro. Je schoonouders zijn daar tevreden mee. Vorige Kerstmis kon je het niet langer aanzien. Je zei tegen je schoonouders: “Dit was gul en bijzonder lekker, jullie hebben dit diner met liefde bereid.” Je vraagt: “Wat is mijn schuld?” Je haalt je portefeuille boven en legt 200 euro op tafel. Sindsdien weigeren ze nog met jou te praten.

Het tweede voorbeeld heb ik zelf bedacht. Je tweelingbroer is gehuwd met de tweelingzus van je echtgenote. Omdat je schoonouders last krijgen aan hun rug heeft het koppel je schoonouders voor Kerstmis een vaatwasmachine cadeau gedaan. Daar waren ze gegeneerd over, zoveel geld, maar ze zijn nog steeds in de wolken over het cadeau van 750 euro.

Wat heb je fout gedaan? Zuiver economisch heb je je perfect gedragen. Sociaal ben je een ramp. Je hebt economische en sociale normen verward. Die verwarringen kunnen bijzonder pijnlijk zijn. Toen we leerden over baby Pia, ontstond een sociale norm. Arm kindje, arme ouders. Toen al je vrienden enkele euro’s gaven, werd het spannend. Zou jij een economische of een sociale norm laten prevaleren? Je hebt het misschien even gewaagd economisch toe te lichten dat je met die sommen heel veel kinderlevens kan redden, maar sympathiek heb je je daarmee niet gemaakt.

In het Verenigd Koninkrijk heeft een belangrijke adviseur ontslag genomen, omdat de publieke opinie besefte welke redenering hij volgde. Het leven van één ‘statistisch’ kind was een collectieve aanpak van duizenden ‘moeilijke’ kinderen waard. De economische waarde van een mensenleven is een onbespreekbare sociale norm. Toch doen we dat en proberen dat statistische leven niet te concreet te maken, want het doden van een mens is moord. Is dit te abstract? Onze politici verzetten zich tegen een alcoholverbod achter het stuur. Die houding kost vele jonge ‘statistische’ mensenlevens. De dag dat die mensenlevens een sociale norm worden, zal de wet er heel snel komen.

Een sociale norm is geen economische norm.

In een complexe samenleving botsen beide normen steeds meer. We adopteren enkele kangoeroes en openen snel nog enkele nieuwe steenkoolcentrales. Soms lopen de normen vreemd parallel. Dan laat mijn supermarkt mij sparen voor prentjes die mijn kleinkinderen kunnen ruilen. Ik koop waspoeder als een louter economische transactie en ik geraak betrokken bij de smekende blik van kinderen.

Cadeaus en feesten zijn een signaal: hier en nu kunnen de economische normen de pot op. We brengen nutteloze cadeaus mee, en eten en drinken in enkele uren het equivalent van een hele week gezond eten. We verwennen kinderen met duur speelgoed, ook al weten we dat ze er nauwelijks mee zullen spelen en beseffen we dat ze veel meer zouden hebben aan een sociaal geschenk, zoals met hen hartenjagen met een oud spel kaarten uit je eigen jeugd.

Een economisch-rationele norm is algemeen: goedkoper, efficiënter, sneller. Die komt in conflict met een sociale norm zodra je een unieke ervaring krijgt, als je er namen op kunt plakken. Heel vaak is de sociale norm gericht op verlies. Vijf mensen die hun baan verliezen hebben een naam, sturen hun kinderen naar de lokale school en staan naast jou bij de bakker. Ook al weet je, economisch gesproken, dat er in een arme streek in Polen of India twintig banen bij zijn gekomen.

Hou, zo mogelijk, de normen gescheiden, maar let op dat die scheiding niet wordt aangevallen vanuit… een sociale norm. Koude kapitalist! Als ik ooit een heel groot bedrag bij een loterij win, zal ik snel een ‘sociaal fonds’ oprichten. Daar kan ik alle sukkelaars naar verwijzen en ze kunnen daar volgens sociale normen opgevangen worden. De rest van het geld investeer ik dan economisch rationeel. Maar eerst wel een lotje kopen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content