‘China op de drempel van autocratie’

‘Na 2022 kunnen we China toevoegen aan de lijst van geopolitieke gevaren’, zegt professor Marc De Vos.

Het nieuwe jaar presenteert ons enkele geopolitieke risico’s: Russische intimidatie, presidentsverkiezingen in Frankrijk, Amerikaanse tussentijdse verkiezingen, een nucleair Iran, de vluchtelingencrisis, economische implosie in Turkije en de pandemie. China staat niet in dat lijstje, nog niet. Tegen het einde van het jaar moet het twintigste partijcongres daar een derde ambtstermijn voor president Xi inluiden. Het regime zal er alles aan doen om vooral stabiliteit te projecteren.

Iedereen verwacht dat Xi doorgaat en dat China daarmee een symbolische stap zal zetten in zijn evolutie van een communistisch collectief leiderschap naar een meer leninistisch-autocratisch leiderschap. Het ordewoord van die evolutie heet controle. Controle over alle media, ook de sociale media en het internet. Controle over grote bedrijven, superondernemers en rijke families. Controle over het onderwijs, van de curricula, over de scholen en de universiteiten, tot de leerkrachten. Controle over de economie, met een ontkoppeling met de Verenigde Staten, een disciplinering van de banken en het indijken van Chinese big tech.

Dat alles heeft het communistische regime onder Xi de afgelopen jaren al met harde hand uitgerold. Mensenrechten, vrijheden onder corona, bedrijfseigenaren, investeerders, kunstenaars, influencers: niets of niemand ontsnapt aan het totale primaat van de Partij. En die Partij, dat is in toenemende mate de persoon Xi zelf, inclusief een personencultus die China sedert Mao niet meer heeft gekend. Als 2022 die evolutie bekroont, kunnen we China toevoegen aan de lijst van geopolitieke gevaren.

Autocraten dulden geen concurrentie of tegenspraak, cultiveren een entourage van jaknikkers, snijden kritische feedbackloops af en vallen ten prooi aan illusies van superioriteit. Autocratie rijmt met agressie en impulsiviteit. Binnenlands een rode roulette voor burgers, families, ondernemers en bedrijven die permanent zijn blootgesteld aan communistische grillen. Buitenlands een mijnenveld van Chinese overgevoeligheid die handelssabotage en erger kan provoceren, met Taiwan als tikkende tijdbom.

Autocratie hult de hele samenleving in een loden klimaat van verdrukking en willekeur. Iedereen leeft in een grijze zone van medeplichtigheid of gevaar. Het maatschappelijk DNA van merite en vertrouwen, het economisch DNA van innoveren en experimenteren, en het cultureel DNA van persoonlijke vrijheid en verantwoordelijkheid kalven af. Zoals in de voormalige Sovjet-Unie plant de autocratie in zichzelf de zaden van haar uiteindelijk verval.

Een vorige autocratische periode heeft China opgezadeld met de toxische demografische erfenis van een kunstmatig oude bevolking met kunstmatig weinig vrouwen. Het economische groeimodel van de communistische tussenfase, gebaseerd op infrastructuur, overheidsplanning en globalisering, bereikt de limieten van gezonde expansie. Als daarop autocratie volgt, zal China ook zijn evolutie naar een rijpe en rijke economie, waarin consumenten en ondernemers belangrijker zijn dan overheden, hypothekeren.

Chinese autocratie is op lange termijn goed nieuws. China zal zichzelf handicappen in de strijd om internationaal leiderschap met het vrije Westen. Op voorwaarde dat wij onze democratieën kunnen versterken en onze economieën kunnen laten bloeien, zullen wij weer meer welvaart, meer macht en ook meer invloed winnen. Autocraten verleiden geen bevolkingen maar alleen andere autocraten.

Op korte termijn is Chinese autocratie vooral gevaarlijk. Een overmoedige Xi kan zijn hand overspelen. Een autocratie die zichzelf tegenkomt, zoekt legitimiteit in externe vijanden. Kijk maar naar Rusland onder Poetin. Als China een tweede Rusland wordt, en Xi een tweede Poetin, wachten ons echt spannende jaren.