Tien tips om niet ontslagen te worden op uw 55ste

ING, Carrefour, RTL Belgium, Proximus. Van banken en telecomoperatoren tot distributeurs en mediagroepen: alle bedrijven ondergaan een digitale transformatie. Dat leidt tot sociale drama's bij oudere werknemers. Ze worden vervangen door mensen die meer digitale ervaring hebben. Die zijn jonger, maar vooral ook goedkoper. Toch stijgt de werkgelegenheid bij 55-plussers. Volgens de cijfers van de federale overheidsdienst Werkgelegenheid kwam ze in het derde kwartaal van 2018 zelfs boven 50 procent uit. Volgens Federgon, de federatie van de hr-dienstverleners, leidt ontslagbegeleiding van 55-plussers in de helft van de gevallen tot een nieuwe baan. En volgens de statistieken van Manpower is het aantal 55-plussers dat uitzendarbeid doet sinds 2010 verdubbeld, van 24.500 tot 50.000 in 2017. De hogere tewerkstellingsgraad van oudere werknemers is in de eerste plaats te danken aan de algemene verbetering van het economische klimaat. Er zijn ook de lagere werkgeversbijdragen voor de sociale zekerheid. De afbouw van het vervroegd pensioen speelt eveneens een aanzienlijke rol. Bovendien is er een mentaliteitswijziging geweest. "55-plussers zijn zich ervan bewust dat ze langer moeten werken. Velen onder hen hebben daar ook zin in ", merkt Lynn Coutingy, de managing director van Manpower voor België, op. "Ze weten dat het moeilijk wordt voor hen, maar ze zijn bereid zich om te scholen en zich te heroriënteren." Luc Wouters, partner bij Odgers Berndtson, stelt hetzelfde vast. "Bedrijven hebben er belang bij hun perceptie van oudere profielen bij te stellen. Sommige 55-plussers hebben een deel van hun toegevoegde waarde verloren, maar ik merk bij hen vaak een grote wil en enthousiasme om nuttig te blijven." In een wereld die almaar sneller evolueert, kunnen werknemers de technologie soms niet meer bijbenen. Ze belanden op een zijspoor. "Het belangrijkste is niet de vakkennis, want die kan inderdaad verouderd raken", legt Gisèle Maréchal uit. Ze heeft op haar 57ste het coachingbureau 4T Agency opgericht. "Iedereen heeft ook transversale vaardigheden (ploegen leiden, concepten of systemen ontwikkelen, projecten leiden, enzovoort) en aangeboren talenten. Die zijn waardevol. Mensen kunnen die op veel terreinen inzetten, soms zelfs op een heel ander gebied dan hun beroep." In de meeste gevallen zijn mensen zich niet bewust van hun aangeboren talenten. Die dingen gaan vanzelf. "Je moet ze onder woorden brengen. Daarmee kun je jezelf opnieuw uitvinden", legt Maréchal uit. "Hoe vroeger en hoe vaker je dat doet, hoe minder dramatisch je werkverlies zult ervaren. Het tewerkstellingsprobleem voor vijftigers bestaat alleen maar door culturele stereotypes. Hoe beter je jezelf kent, hoe beter je jezelf kunt verkopen. Je moet kijken wat je talenten, je waarde en je ervaring zijn. En waaraan je graag wilt bijdragen. Als je dat allemaal weet, kun je je cv opstellen en een sollicitatiebrief schrijven. Vanaf dat moment staan een heleboel andere beroepen voor je open." In de afgelopen vijf jaar is het aantal 55-plussers dat een zelfstandige activiteit opstartte met 40 procent gestegen. Dat is 15 procentpunt meer dan de toename van het aantal nieuwe zelfstandigen in de hele beroepsbevolking. Welke troeven hebben die laatbloeiers? "Vergeleken met jonge ondernemers hebben ze ervaring en een netwerk. Ze starten bedachtzamer, op een markt die ze in veel gevallen goed kennen", weet Clarisse Ramakers, het hoofd van de studiedienst van de Franstalige middenstandsvereniging UCM. "Heel vaak hebben ze ook meer eigen middelen." Het hoeft niet per se een radicale verandering te zijn. U kunt minder werken en de vrijgekomen dagen gebruiken om een andere activiteit te ontwikkelen. "Trek er misschien een of twee dagen per week voor uit", zegt Gisèle Maréchal. "Je kunt daar creatief mee omgaan, en ook de werkgevers moeten dat doen." "Je moet op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in je sector. Zo kun je zien waar de nieuwe mogelijkheden liggen", zegt headhunter Luc Wouters. "Het is niet omdat je 55 bent, dat je je niet kunt aanpassen aan nieuwe situaties." Joël Poilvache, directeur bij het rekruteringsbureau Robert Half, is het daarmee eens. Hij haalt de banksector aan als voorbeeld. "De grote banken schakelen over op digitaal en hun personeelsbestand krimpt in. Maar daarnaast staan nichespelers op. Ze zorgen voor meer concurrentie, maar ze scheppen ook werkgelegenheid. Daarom is het zo belangrijk nieuwe competenties te verwerven." De digitalisering van de economie is al geruime tijd bezig. "In de banksector vermindert het personeelsbestand al twintig jaar, met gemiddeld 2 procent per jaar", preciseert Rodolphe de Pierpont, de woordvoerder van de Belgische federatie van de financiële sector (Febelfin). In 2000 werkten nog iets meer dan 80.000 mensen in de banksector. Tegenwoordig zijn dat er nog maar ongeveer 63.000. Amazon en co. slokken massa's marktaandeel en werkgelegenheid op. Het is dus niet verbazingwekkend als duizenden banen sneuvelen bij ING, Carrefour, bpost en Proximus. In tien jaar zijn er bij de telecomoperator 4000 banen verdwenen. Fabrice Enderlin, consultant en voormalig personeelschef bij de groep UCB, vat het mooi samen: "De technologische sectoren ontwikkelen zich heel snel en het is soms moeilijk het allemaal technisch bij te benen. Maar als je zin blijft hebben om te leren, als je nieuwsgierig blijft en als je lef blijft tonen, zul je gemakkelijker werk vinden dan iemand die zich niet meer wil aanpassen." Oudere werknemers worden vaak als eersten aan de kant geschoven, omdat ze duurder zijn dan de nieuwkomers. "De werkgeversbijdragen voor de sociale zekerheid zijn lager voor oudere werknemers. Die compenseren voor een deel het anciënniteitsprobleem", zegt Jean de Lame, secretaris-generaal van de Union wallonne des entreprises (UWE). "Maar ik vind dat we onze vergoedingssystemen moeten herzien, in het bijzonder de variabele gedeelten." Die kosten moeten altijd tegenover de toegevoegde waarde worden gesteld. Clarisse Ramakers benadrukt dat een ervaren werknemer een heel netwerk meebrengt. Joël Poilvache wijst op de flexibiliteit van werknemers die vaak geen gezinsverplichtingen meer hebben en Luc Wouters vestigt de aandacht op de ervaring. "55-plussers kunnen in een ploeg voor stabiliteit zorgen", zegt hij. "Ze relativeren meer. Je kunt die wijsheid combineren met het dynamisme van een dertiger." Om de toegevoegde waarde van ouder personeel vast te houden, moeten ondernemingen gerichte opleidingen aanbieden (zie punt 6). Maar ze mogen zich ook wat meer bekommeren om de aangeboren talenten. "Ondernemingen hebben er alle belang bij de aangeboren talenten en transversale vaardigheden van iedereen te kennen", legt Gisèle Maréchal uit. "De onderneming moet helpen die te ontwikkelen en te benutten. Je moet daarvoor budgetten vrijmaken. Loopbaanbegeleiding is een ingewikkeld leerproces. Maar als dat werk van tevoren naar behoren is gedaan, kan een herstructurering positief uitpakken. Ik vind dat ING een enorme flater heeft geslagen door zijn meest ervaren personeel af te stoten. Hoe kan een bedrijf zichzelf heruitvinden zonder de mensen mee te nemen die de geschiedenis ervan kennen?" De vereniging Duo for a Job is overtuigd van het nut van ervaren werknemers. Ze koppelt hen aan jongeren met een immigratieachtergrond, zodat die jongeren een plaatsje op de arbeidsmarkt kunnen veroveren. Ondernemingen stellen hun oudere werknemers een paar uur per week ter beschikking van de vereniging. "Het resultaat is een win-winsituatie", zegt Julie Bodson van Duo for a Job. Voor de duizend jongeren die in vijf jaar een baan of een stage wisten te bemachtigen, maar ook voor de mentoren, die hun ervaring laten renderen. "Het geeft hun een hernieuwde motivatie", zegt Bodson. De onderneming krijgt er opgepepte werknemers voor terug en profiteert van het positieve imago van zo'n sociaal project. Engie, Roche en bpost hebben al gebruikgemaakt van de diensten van Duo for a Job. Dat stelt de banksector sinds korte tijd voor aan zijn personeel. In december vorig jaar ondertekende Febelfin samen met de vakbonden van de banken het Protocol Talentmobiliteit om mensen naar een baan te leiden in een andere sector. Er zijn verschillende formules voor bankpersoneel dat zich wil heroriënteren of voor werknemers van wie de baan op de tocht staat. Ze krijgen de mogelijkheid drie maanden een nieuw beroep uit te testen en er zijn verschillende opleidingstrajecten. Voor oudere werknemers is er Experience@Work. Ze worden uitgeleend aan andere organisaties, die een deel van het salaris terugbetalen aan de onderneming die hen uitleent. Er is nog een andere mogelijkheid: Bridge to Work. Dat is een platform dat ouder bankpersoneel of personeel in voorbijgestreefde functies in contact brengt met vacatures bij andere werkgevers. Het is een manier om ze op de loonlijst van een nieuwe werkgever te plaatsen. Alle bedrijven voorzien in opleidingen voor hun personeel. "Ze kunnen op die manier het bedrijf aantrekkelijker maken, de vaardigheden van het personeel ontwikkelen en talent beter vasthouden", zegt Benoît van Grieken, partnership advisor bij het sociaal secretariaat SD Worx. Fabrice Enderlin vraagt ondernemingen daar niet op te beknibbelen. "Opleidingsverlof zou verplicht moeten zijn", onderstreept hij. "Het opleidingsbudget mag geen uitgave zijn. Je moet het zien als een investering die het voortbestaan van het bedrijf verzekert en zijn menselijk kapitaal op lange termijn doet renderen." Een opleiding kan een extra pijl op uw boog zijn. Maar het moet een nuttige opleiding zijn. "Je hebt er weinig aan voor je plezier Portugees te leren. Voor ouder personeel is een opleiding in nieuwe technologieën wel zinvol", vervolgt Benoît van Grieken. "Je moet de arbeidsmarkt anders benaderen en inschatten welke sectoren of beroepen de gevolgen van de technologische evolutie zullen ondergaan", bepleit Clarisse Ramakers. "In de toekomst zullen drones wellicht onze pakjes leveren. Welke nieuwe beroepen zullen daarvoor nodig zijn? Welke opleidingen moet je daarvoor volgen? Je moet daar nu over nadenken om voorbereid te zijn." Voor Laurence Hoyois, hr-expert bij RiseSmart (groep Randstad) zijn opleidingen "van cruciaal belang om te kunnen evolueren in een veranderende wereld". Ze raadt oudere personeelsleden aan op de hoogte te blijven van de evolutie van hun bedrijfstak. "Het grootste gevaar is dat je als werknemer opgesloten blijft in de wereld die je kent en geen belangstelling toont voor de nieuwe communicatiemiddelen. Werknemers die hun hele leven lang hetzelfde werk kunnen doen, zullen almaar zeldzamer worden. Je moet je daarop voorbereiden." "De nieuwe technologieën bieden voldoende kans om kennis op te doen en vaardigheden te leren", voegt Fabrice Enderlin eraan toe. "Op het internet vind je modules voor e-learning, cursussen van de beste scholen en universiteiten en taalopleidingen. Zo goed als gratis. Ik heb het spoelmechanisme van mijn wc leren te repareren dankzij een filmpje op YouTube. Ondertussen is er een gigantisch tekort aan loodgieters." Volgens de experts is het voor 55-plussers niet onmogelijk zich aan te passen aan nieuwe technologieën of nieuwe vaardigheden te leren. "Ze zullen wellicht meer tijd nodig hebben om de digitale hulpmiddelen te leren gebruiken", legt Benoît van Grieken uit. "Uit onderzoek blijkt dat onze lichamelijke capaciteiten vanaf 21 jaar beginnen af te nemen. Maar onze intellectuele capaciteiten beginnen pas af te nemen vanaf 67 jaar. Oudere werknemers zijn dus prima in staat zich nieuwe vaardigheden eigen te maken." Als u zich wilt heroriënteren, kunt u net zo goed voor een sector kiezen waar de kans op werk het grootst is. Het is geen toeval dat de banken hopen dat ze een deel van hun personeel kunnen laten afvloeien naar de gezondheidssector. Verpleeghulp en verpleegkundige zijn twee knelpuntberoepen. En zo zijn er wel meer: boekhouders, softwareontwikkelaars, analisten, elektriciens, websiteontwikkelaars, banketbakkers, schrijnwerkers, verzekeringsadviseurs, verkoopmanagers, enzovoort. Het tekort aan leerkrachten in het lager onderwijs en aan taalleraren biedt ook mogelijkheden. De technologiefederatie Agoria heeft onlangs een onderzoek gepubliceerd over de digitalisering van de arbeidsmarkt. Die brengt bepaalde beroepen in gevaar, maar ze creëert ook een vraag naar bepaalde profielen. Naar verwachting zal de vraag naar arbeidskrachten tegen 2030 met 0,9 procent stijgen. Volgens het onderzoek van Agoria zullen op termijn 3,7 banen worden gecreëerd voor elke baan die verdwijnt. "De toename van de werkgelegenheid zal het grootst zijn in de dienstensector, het onderwijs en de gezondheidszorg", aldus de federatie. Hr-consulenten gebruiken graag het woord employability. Ze hebben het dan over de vaardigheden die een werknemer moet ontwikkelen om interessant te blijven op de arbeidsmarkt. Tijdens de voorbije decennia is de markt sterk geëvolueerd. "In de jaren negentig namen bedrijven personeel in dienst voor specifieke taken", zegt Benoît van Grieken. "Tegenwoordig krijgt een werknemer geen taken meer toebedeeld, maar moet hij veeleer een rol vervullen. Die rol kan veranderen. Zo zal een magazijnmeester in een supermarkt naargelang de omstandigheden de kassa moeten bedienen of de winkelschappen moeten aanvullen." In de loop van uw carrière moet u dus proberen zo veel mogelijk ervaringen op te doen en u niet te concentreren op één specialiteit. "Dat is vooral moeilijk voor laaggeschoolde 55-plussers", analyseert Laurence Hoyois. "Hun ervaring rendeert minder dan die van een hoogopgeleide." Hoyois geeft mensen met een laaggeschoold profiel de raad aan hun inzetbaarheid te werken door transversale vaardigheden en gedragscompetenties (werken in teamverband, management, aanpassingsvermogen, enzovoort) te ontwikkelen die hen onmisbaar zullen maken. U moet voorkomen dat u vast komt te zitten in een nichesector die elk moment kan krimpen. Jeroen Franssen, hr-specialist bij Agoria, adviseert regelmatig nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. "In het ideale geval besteed je 70 procent van je tijd aan je hoofdopdracht, 20 procent aan nevenopdrachten die verband houden met die hoofdopdracht en 10 procent aan een totaal andere activiteit." Volgens Franssen is die tijdsindeling gunstig voor de werknemer, maar ook voor het bedrijf. De digitalisering doet scheidslijnen vervagen. "Je moet flexibeler zijn dan vijftien jaar geleden. Je moet bereid zijn langer te pendelen", stelt Joël Poilvache vast. Luc Wouters pikt daarop in. "Mobieler zijn betekent niet per se dat je van Nijvel naar Ukkel moet verhuizen om dichter bij je werk in Gent te zijn. Er bestaan manieren, ook voor 55-plussers, om flexibeler te zijn. Banken stimuleren hun werknemers meer en meer thuis te werken. Je moet daarvoor openstaan." "Dat vacatures niet ingevuld raken, komt voor een groot deel doordat de geografische mobiliteit nog altijd te wensen overlaat", zegt Fabrice Enderlin. "Soms zijn daar goede redenen voor. Omdat de mensen geen woning vinden, bijvoorbeeld. Maar vaak ook om de verkeerde redenen. De mensen willen in de buurt van hun familie of dorp blijven, of de kinderen zijn te jong. Het is nochtans voor het hele gezin een verrijkende ervaring onder de kerktoren uit te komen, of een ander deel van het land of zelfs het continent te ontdekken. En het is een unieke gelegenheid om dingen bij te leren", zegt hij. "Het is mogelijk dat een aantal buitenlandse markten paar jaar lang bijzonder goede vooruitzichten bieden. Maar dat is cyclisch", nuanceert Joël Poilvache. "Bovendien hebben we in ook een sterke sociale zekerheid. Het is riskant dat op te geven", merkt de consultant van Robert Half op. Er is leven buiten het werk. Verenigingen, culturele kringen of sportclubs dienen in eerste instantie niet om nieuwe loopbaanmogelijkheden te ontdekken, maar ze kunnen je daar wel bij helpen. "Via zulke activiteiten leer je jezelf beter kennen en ontdek je je capaciteiten", zegt Lynn Coutingy van Manpower. "Het is een manier om je leven zin te geven", voegt Gisèle Maréchal eraan toe. "Als vrijwilliger engageer je je doorgaans voor dingen waar je echt zin in hebt. Het zal je helpen je aangeboren talenten te ontdekken." Bovendien bouw je dankzij die activiteiten een netwerk uit dat van pas kan komen als je wil heroriënteren. Tot slot nog dit advies van Camille Gillon, personeelschef bij de groep Belfius: "Het is heel belangrijk een evenwicht te vinden tussen je werk en je privéleven, goed voor jezelf te zorgen, interesses te zoeken buiten het werk en alvast plannen te maken voor als je 65-plusser bent."