Over het opsplitsen van big tech: ‘Giganten opbreken mag geen taboe zijn’

De Amerikaanse techgiganten pakten deze zomer uit met recordresultaten. Donald Trump pakt tegelijk hun Chinese concurrenten steeds harder aan. Maar volgens de mededingingsexpert Matt Stoller komt het moment dichterbij waarop de Amerikaanse overheid de almacht van big tech zal breken.

“Door onze geschiedenis heen hebben we gezien dat geconcentreerde markten en politieke macht niet verenigbaar zijn met de Amerikaanse democratische idealen. Het is kenmerkend voor een privéstaat binnen de staat dat die zijn wil kan opleggen, hele sectoren kan controleren en angst kan inboezemen. De stichters van ons land wilden niet buigen voor een koning. Wij zouden niet mogen buigen voor de keizers van de online-economie.”

Met die strenge speech opende voorzitter David Cicilline de hoorzitting van het Amerikaanse Congres, waar de CEO’s van Amazon, Apple, Facebook en Google meer dan vijf uur lang op de rooster werden gelegd. In het bedrijfsleven worden de vier bewonderd en gevreesd, hier werden ze even gedegradeerd tot schooljongetjes die zich moesten uitputten in excuses. Apple-CEO Tim Cook moest zich verdedigen voor de hoge commissie van 30 procent die zijn bedrijf neemt op aankopen van mobiele apps en onlinediensten via die apps. “Ik betaal 20 procent belastingen aan vadertje staat en 30 procent belastingen aan Apple”, citeerde een congreslid uit een klacht van een kmo. Enkele weken later gooide Apple het populaire spel Fortnite uit zijn App Store omdat die de 30 procent commissie omzeilde. Er loopt een juridische procedure, waarbij miljarden op het spel komen te staan voor Apple.

Jeff Bezos van Amazon viel dan weer uit de lucht toen hij geconfronteerd werd met de klacht dat een producent van smartphone-accessoires 2 miljoen dollar moest betalen opdat Amazon maatregelen zou nemen tegen namaak. Sundar Pichai moest uitleggen waarom Google zoekopdrachten naar zijn eigen websites dirigeert, en niet naar externe sites met betere informatie. Mark Zuckerberg van Facebook werd dan weer geconfronteerd met e-mails waarmee hij de overname van Instagram intern motiveerde als het uitschakelen van een grote concurrent. Op de hoorzetting zei Zuckerberg dat hij zich de e-mail niet meer goed kon herinneren, maar dat het wellicht een grapje was. Die grap had dan wel een grote kern van waarheid, want Facebook heeft er een handelsmerk van gemaakt om concurrenten op te kopen, met Instagram en WhatsApp als bekendste voorbeelden, en die in enkele gevallen zelfs op te doeken vooraleer ze de activiteiten konden kannibaliseren.

De waslijst van aanklachten was het resultaat van maandenlang onderzoek op basis van getuigenissen en interne documenten van de techgiganten. De hoorzitting en het voorbereidende onderzoek vormen het fundament voor een rapport dat dit najaar uitkomt en uiteindelijk moet leiden naar wetsvoorstellen die big tech harder moeten aanpakken. Hoe hard, dat is nog de vraag. Maar de trein is definitief op de rails gezet, zegt Matt Stoller. Hij schreef in zijn boek Goliath een gedetailleerde geschiedenis van de politieke strijd om de monopolies en de macht van big business te breken in de Verenigde Staten.

Existentiële bedreiging

“Als je een gezonde liberale democratie wilt, moet je de almacht van de monopolisten breken”, zegt Stoller. “Het grootste probleem is dat veel mensen denken dat je die macht niet kunt breken. Maar het is puur een kwestie van wilskracht. In de Verenigde Staten heerst een algemeen gebrek aan die motivatie, de rechtsstaat geldt niet meer voor de machtigste mensen in dit land. Mensen wijzen naar Donald Trump, maar de corruptie en de laksheid waren al wijdverspreid voordat hij president werd. Er zijn bijna geen bankiers in de cel beland na de financiële crisis, ondanks de vele bewijzen van fraude. In Europa heerst eigenlijk dezelfde houding. Facebook heeft openlijk gelogen over de belofte om de data van WhatsApp niet te combineren met die van Facebook zelf. Europees commissaris voor Mededinging Margrethe Vestager gaf Facebook een kleine boete, maar ze had de overname ongedaan moeten maken. Haar beleid blijft te veel in slogans hangen.”

Stoller en nog andere progressieve denkers leveren de intellectuele munitie waarop machtige Amerikaanse politici zoals Elisabeth Warren zich baseren in hun pleidooi om de techgiganten op te breken. Toen zij nog een van de favorieten leek om presidentskandidate te worden voor de Democraten, omschreef Mark Zuckerberg haar in een uitgelekte meeting als een ‘existentiële bedreiging’.

Maar het lijkt erop dat big tech er met de schrik vanaf komt. President Trump blijkt nogal vatbaar voor het argument dat de Amerikaanse techgiganten beter intact kunnen blijven om tegen de Chinese techgiganten zoals Tencent en Huawei te concurreren, de gemeenschappelijke vijanden. Tegelijk zetten de Amerikaanse techgiganten record na record neer op beurs. Ook de markt gelooft blijkbaar niet al te zwaar in een scenario waarin big tech een kopje kleiner wordt gemaakt.

Politieke verhoudingen

Er is volgens Stoller wel degelijk een momentum dat tot gedwongen opsplitsingen kan leiden. “In de jaren zeventig zijn banken opgesplitst, in de jaren dertig zijn luchttransporteurs en holdings aangepakt. Dat is telkens gebeurd omdat de mededingingsautoriteiten voldoende politieke steun voelden om harder op te treden en er wetten kwamen die de achterpoortjes sloten. Het belang van de hoorzitting met de techtoppers kan daarom niet worden overschat, zeker omdat ook invloedrijke Republikeinse politici zich lieten gelden. Er is een consensus over de partijgrenzen heen om de almacht aan te pakken en in te grijpen zoals de Verenigde Staten dat deden tot aan de deregulering in de jaren tachtig.”

“Je moet bedrijven durven op te breken die een probleem zijn voor de democratie”, gaat Stoller voort. “Het hangt er natuurlijk ook vanaf hoe de politieke verhoudingen na de presidentsverkiezingen zullen liggen. Het al dan niet opbreken van big tech wordt wel geen thema in de campagne, alles draait rond de coronacrisis. Maar het zal snel weer op de politieke agenda komen. Amazon heeft te veel macht over hoe we dingen kopen en verzenden. Google controleert onze informatiestromen. Ze hebben die macht al veel misbruikt en daarbij voor inefficiënties gezorgd op de markt. Limieten aan het marktaandeel zouden een goed principe zijn. Dat moet per bedrijfstak gebeuren, want de techbedrijven kunnen met een lager globaal marktaandeel toch dominant zijn. Daarom was het een fout om Microsoft niet te verhoren, want dat heeft nog altijd een dominante positie in software, ondanks de doorbraak van mobiele apps. Op korte termijn is Google het meest kwetsbaar in de Verenigde Staten, want het ministerie van Justitie is al bezig met een heel grondig vooronderzoek. Daar komt zeker nog een officiële aanklacht uit voort.”