Max Jadot (CEO BNP Paribas Fortis): ‘De banksector staat voor moeilijke jaren’

De lage rente en de digitalisering brengen het klassieke verdienmodel van de banksector in gevaar. “De sector staat voor enkele moeilijke jaren. De banken moeten hun verdienmodel aanpassen”, zegt Max Jadot, de CEO van BNP Paribas Fortis.

Hoewel het een van de meest winstgevende financiële instellingen van Europa is, kondigde KBC vorige week aan 1400 banen te schrappen. Amper enkele maanden geleden had BNP Paribas Fortis een vergelijkbare operatie aangekondigd. Tegen eind 2021 zal de grootste bank van het land 2200 arbeidsplaatsen minder tellen. “Het klassieke verdienmodel, dat steunt op de transformatie van spaargeld in kredieten, staat onder zware druk”, zegt Max Jadot (61), de CEO van BNP Paribas Fortis.

Banken als BNP Paribas Fortis en KBC boeken miljarden winst en zetten tegelijk het mes in hun personeelsbestand. Dat moet u toch even uitleggen.

MAX JADOT. “BNP Paribas Fortis maakte in de eerste zes maanden een nettowinst van 1,05 miljard euro, een toename met 12 procent. Die toename was echter te danken aan een meerwaarde van 150 miljoen euro die we boekten op de verkoop van een Duits filiaal actief in consumentenkrediet. Onderliggend staan de inkomsten onder druk. Zeker bij de Belgische retailbanken zie je steeds duidelijker het effect van de lage rente en de vlakke rentecurve. De voorbije jaren konden we de krimp van de rentemarge nog compenseren door meer kredieten toe te kennen. Ook dit jaar steeg de kredietverstrekking nog met 3 procent, maar dat was onvoldoende om de inkomsten op peil te houden. In België daalden de opbrengsten in het eerste halfjaar met 1,8 procent.

“Daarnaast heeft de versnelling van de digitalisering een enorme impact op onze sector. Enerzijds omdat de klanten anders bankieren. Ze gaan veel minder naar een kantoor, de smartphone is het voorkeurskanaal aan het worden. Anderzijds heeft de digitalisering grote gevolgen voor onze interne werking. De dienstensector maakt zijn industriële revolutie mee. Manuele jobs worden geautomatiseerd, robots doen hun intrede. Daardoor verdwijnen bepaalde banen of krijgen ze een andere invulling.”

Heeft BNP Paribas Fortis daarop geanticipeerd?

JADOT. “We praten daar al lang over met de vakbonden, want we willen ook blijven investeren in de toekomst. Dat behelst niet alleen het aanwerven van honderden mensen per jaar, maar ook het omscholen en vormen van de huidige werknemers. We hebben een belangrijk programma voor interne mobiliteit, waarin vorig jaar 450 medewerkers zaten. Daarnaast investeren we jaarlijks 400 à 500 miljoen euro in informatica. De afslanking is niet alleen een kwestie van kosten besparen.”

Was u verrast dat de rente in 2019 is blijven dalen?

JADOT. “Had u mij een jaar geleden gevraagd of de Duitse staatsobligatie op tien jaar tegen een negatieve rente van 0,7 procent zou noteren, dan had ik hoogstwaarschijnlijk ‘neen’ geantwoord. Maar dat is de realiteit. De rente is in de zomermaanden verder gezakt, en ik zie die situatie niet snel omkeren.”

Omdat het niet goed gaat met de Europese economie?

JADOT. “Als ik een metafoor mag gebruiken: we zitten met de Europese economie halfweg de beklimming van de Mont Ventoux. Zoals u weet, is het tweede deel van de klim zwaarder dan het eerste deel. De kwaliteit van de fiets is dankzij het monetaire beleid en de interventies van de ECB zeer goed. ( lachend) Het is bijna een speed pedelec (een krachtige elektrische fiets, nvdr). De ketting van de fiets, dat zijn de banken. De ketting staat onder druk door de elektrische aandrijving en de hellingsgraad. Verdere renteverlagingen zullen maar een marginale impact meer hebben op de kracht van de fiets. Dat gaat het verschil niet maken. Maar ze kunnen wel de ketting verder onder druk zetten, daar moet de ECB voor opletten. En wat echt het verschil gaat maken, is de fysieke en mentale kracht van de fietser.”

Wat bedoelt u daarmee?

JADOT. “Dat het voor de Europese economie vooral belangrijk is dat er geïnvesteerd wordt, in infrastructuur en in onderzoek en ontwikkeling, en bij voorkeur door landen met een begrotingsoverschot zoals Duitsland. Dat er een positief gevoel gecreëerd wordt waardoor het ondernemersvertrouwen terugkeert. Momenteel is er te veel onzekerheid, onder andere door de brexit en een mogelijke handelsoorlog.”

Minder economische groei is niet goed voor de banken?

JADOT. “Voorlopig houdt de Europese economie redelijk stand, vooral door de privéconsumptie en de diensteneconomie. Maar de industriële groei vertraagt. Waarmee ik niet wil zeggen dat we in een recessie zullen belanden. Maar er is wel minder groei en minder investeringsbereidheid, wat kan leiden tot minder vraag naar kredieten.”

Bent u voorstander, zoals uw collega van ING België, om de wettelijke minimale spaarrente van 0,11 procent te schrappen? Daardoor zouden de banken de vergoeding voor het spaargeld kunnen verminderen naar nul en hun rentekosten drukken.

JADOT. “Doordat de Belgen zoveel sparen, kunnen de banken kredieten verstrekken. Dat model heeft zijn degelijkheid bewezen, en ligt aan de basis van de welvaart van dit land. Dat betekent echter niet dat er niet gekeken kan worden naar de precieze vergoeding van het spaargeld. BNP Paribas Fortis heeft de spaarrente de voorbije jaren gestaag verlaagd, in lijn met de evolutie van de rentevoeten. Ik meng me niet in het debat over de minimumrente of het fiscale voordeel voor het spaarboekje. Wat ik wel zeg, is dat het monetaire kader bepalend is voor de rentevoeten die de banken hanteren. De ECB vergoedt kortetermijngeld momenteel tegen een negatieve rente van 0,4 procent. De andere kant van het verhaal is dat particulieren, bedrijven en overheid goedkoop geld kunnen ontlenen. De spaarders zijn misschien ontevreden, de kredietnemers daarentegen profiteren van de situatie.”

Hoe kunnen de banken het tij keren?

JADOT. “Er is niet zoiets als one silver bullet. De oplossing ligt in een combinatie van verschillende elementen. We moeten ijveren voor hogere marges, zowel op deposito’s als op kredieten, en voor een correcte prijszetting van de bankdiensten. Daarnaast moeten we nieuwe inkomstenbronnen zoeken (zie kader Nieuwe activiteiten op drie assen). Als universele grootbank biedt BNP Paribas Fortis al een breed gamma producten en diensten, inclusief verzekeringen en vermogensbeheer, waardoor we meer weerbaar zijn. Langs de inkomstenkant zijn wij een meermotorig vliegtuig. Voor banken die vliegen op één motor is het probleem veel groter. Het klassieke businessmodel van een spaarbank die enkel leeft van de transformatie van spaardeposito’s in kredieten staat onder zware druk. Ik heb het al gezegd: ik denk dat dit zal leiden tot een verdere consolidatie van de markt.”

U stelt hogere tarieven bij BNP Paribas Fortis in het vooruitzicht. Nochtans verrichten veel particulieren hun betalingen online of mobiel, wat de bank een grote efficiëntiewinst oplevert. Hoewel ze zelf het werk doen, zouden de klanten volgens u meer moeten betalen. Hoe logisch is dat?

JADOT. “In vergelijking met andere Europese landen zijn betalingen en bankdiensten in België goedkoop en kwalitatief hoogstaand. Het is niet zo onlogisch om dat gelijk te trekken. De apps die we ter beschikking stellen, geven de klanten een groot gebruiksgemak. En convenience heeft een prijs. Wij investeren heel veel in mobiele toepassingen, net zoals kabelbedrijven fors investeren in glasvezeltechnologie. Het is normaal dat daar een prijskaartje aan vasthangt. En op dit moment zitten we onder die prijs. We zullen aan onze klanten de waarde van ons aanbod uitleggen.”

U hamert erop dat het verdienmodel van de banken in het gedrang komt. Maar we spreken alles samen over een lichte daling van de inkomsten, terwijl er onderaan de resultatenrekening nog altijd miljarden winst overblijven. Levensbedreigend lijkt het niet?

JADOT. “U ziet dat statisch, u bekijkt de snapshot van de resultaten op één bepaald moment. Terwijl ik kijk naar wat de impact van de rentevoeten zal zijn op de resultaten van de komende jaren. Als we de situatie doortrekken, zal het effect van de rente steeds groter worden. Want onze stock aan kredieten uit het verleden, die nog een mooie rente-opbrengst genereren, wordt steeds kleiner.”

“De lage rente, de vlakke rentecurve, de stijgende kapitaalvereisten, … Het klassieke verdienmodel gaat de komende jaren afzien, dat geef ik u op een blaadje. Vergeet ook niet dat een inkomstendaling bij een bank zich automatisch vertaalt in een winstdaling. Terwijl wij een minimaal rendement op eigen vermogen moeten halen om de aandeelhouders tevreden te stellen en investeringen mogelijk te maken.”

In een normale industriële sector nemen aandeelhouders tijdelijk genoegen met een lager rendement als ze weten dat het bedrijf door een moeilijke cyclus gaat. Bij banken werkt het zo niet?

JADOT. “Op langere termijn moet elke activiteit, filiaal of departement zijn eigen kapitaalkosten kunnen dragen. De groep BNP Paribas verwacht op haar kernkapitaal een rendement van 10 procent. Daar zitten de Belgische retailactiviteiten van BNP Paribas Fortis op dit moment onder. Dus, onze aandeelhouder aanvaardt op dit moment al een lager rendement op eigen vermogen. Maar dat kan niet tot in de eeuwigheid blijven duren en we mogen zeker niet te laag zakken.”

De financiële markten hechten blijkbaar weinig geloof aan de rendementsbeloften van de Europese banken, want de aandelen van de sector noteren gemiddeld tegen 0,6 keer de boekwaarde?

JADOT. “Ook de markten anticiperen op de impact die de aanhoudend lage rente zal hebben op de toekomstige resultaten van de banken. Het is aan het management om ervoor te zorgen dat we zo dicht mogelijk bij de rendementsverwachtingen uitkomen, en dus moeten we werken aan de inkomsten en de kosten. Maar we zijn als bank ook de speelbal van externe factoren zoals de mondiale economie, de euro, de overheidsbegrotingen, het vertrouwen van consumenten en ondernemers, … Dat kan ook snel weer kantelen.”

Over het boekjaar 2018 keerde BNP Paribas Fortis 3,7 miljard euro dividend uit aan de Franse moedergroep. Dat was goed voor twee keer de jaarwinst. Keert u dit jaar opnieuw een dividend uit?

JADOT. “Daar kan ik niets over zeggen. Ik wil er alleen op wijzen dat we over de boekjaren 2016 en 2017 alle winst in de bank gehouden hebben. Onze kapitaalbuffers zijn sterk. We konden ons vorig jaar de winstuitkering veroorloven en tegelijk onze eigen investeringen financieren. Over 2019 doe ik geen uitspraken.”

BNP Paribas Fortis wil tegen eind 2021 iets meer dan 400 kantoren overhouden. U zet daarmee een nieuwe standaard. Dreigt er geen race to the bottom, als de andere banken uw voorbeeld volgen?

JADOT. “Kantoren hergroeperen is een algemene tendens in de sector. Door de digitalisering worden kantoren voor eenvoudige bankzaken overbodig. Maar wij blijven geloven in een hybride model van kantoren en digitale kanalen. Alleen willen wij de agentschappen op een heel andere manier gebruiken dan in het verleden. Proactiever en met de nadruk op gespecialiseerde producten. Voor kredieten en beleggingen willen de klanten op een gegeven moment toch een bankier in levende lijve zien die hen persoonlijk advies kan geven. Er zal altijd een minimaal aantal kantoren overblijven die nodig zijn om de klanten te bedienen.”

In maart kondigde u aan 2200 jobs in drie jaar te schrappen, vooral door natuurlijke afvloeiingen en vrijwillig vertrek. Hoe loopt dat proces?

JADOT. “We zitten op schema. De leeftijdspiramide van dit bedrijf maakt het mogelijk het aantal jobs op een sociaal aanvaardbare manier te verminderen. Oudere werknemers kunnen een deel van hun loon doorbetaald krijgen, en sommigen nemen daarnaast een parttime job in de sociale sector. Daar kan de samenleving van profiteren. Dat is een beter model dan echte ontslagen.”

U zegt dat de digitale revolutie die in de banken plaatsvindt, de hele dienstensector zal treffen. Dan dreigen er nog veel banen verloren te gaan?

JADOT. “De dienstensector staat voor een omwenteling. Jobs uit het verleden zullen verloren gaan, maar dat is nu eenmaal het proces van creatieve destructie dat de economie dynamisch maakt. In de plaats zullen andere jobs komen. Ik ben in dat verband zeer optimistisch voor ons land. Er zullen kansen komen voor andere types bedrijven: start-ups, spin-offs, technologiebedrijven, ondernemingen die bezig zijn met robotica, artificiële intelligentie of datagebruik, enzovoort. Er is in ons land zoveel ondernemerschap en talent. Wij zijn goed geplaatst om in deze sectoren nieuwe jobs te creëren en exportmogelijkheden te benutten. En als bank kunnen wij daar een steentje toe bijdragen door die ondernemingen financieringsmogelijkheden te bieden.”