Luc Sels herkozen als rector van KU Leuven: ‘Dit is geen tanker maar een vloot’

© belga

De KU Leuven heeft Luc Sels herkozen als rector. De rectorverkiezing is geen kwestie van academische folklore. De rector heeft de leiding over een bijzonder brede en machtige instelling in ons land.

Luc Sels heeft de rectorverkiezing aan de KU Leuven gewonnen. Sels haalde het na één stemronde van zijn uitdager, de toxicoloog Jan Tytgat. De inzet van de rectorverkiezing is allesbehalve een symbolische strijd om academisch decorum. De Leuvense rector staat aan het hoofd van de grootste universiteit van de Lage Landen. Er studeren 60.700 studenten en er werken, het UZ Leuven meegerekend, zo’n 20.000 mensen. Reken de studenten van de geassocieerde hogescholen op de diverse campussen in Vlaanderen mee, en ruim vier op de tien Vlaamse studenten proberen een diploma uit het universum van de KU Leuven te behalen.

‘Dit is geen tanker maar een vloot’ – Luc Sels

Ook financieel is de KU Leuven een zwaargewicht. De rector overziet een organisatie die ruim 1,1 miljard euro inkomsten genereert. Dat is gerekend zonder de inkomsten van het universitair ziekenhuis, dat ruim een miljard omzet draait. Volgens een studie uit 2016 is de Leuvense universiteit (zonder haar ziekenhuis) goed voor 7,4 miljard euro bruto toegevoegde waarde en 80.000 jobs in Vlaanderen.

Het rectoraat in de Naamsestraat is dus het zenuwcentrum van een imperium. De geschikte man of vrouw vinden om daar de lakens uit te delen, lijkt een taak voor een duur maar degelijk selectiebureau. Niet zo aan de universiteit. Daar wordt om de vier jaar de rector aangesteld na een verkiezing, inclusief campagnes en debatten.

Innovatiefabriek

Fans van academische rankings weten dat KU Leuven steevast goed scoort in zulke lijstjes. Rankings verschillen nogal naargelang de gelegde accenten, maar dat Leuven meestal de primus in ‘s lands academische klas is, mag een indicatie zijn van de reputatie van onze oudste universiteit. Vriend en vijand zijn het erover eens dat de KU Leuven haar positie in het Vlaamse universitaire landschap vooral te danken heeft aan de kwaliteit van haar onderwijs- en onderzoeksapparaat.

In de rangschikking van Thomson Reuters laat de Leuvense universiteit zich de jongste jaren nog het meest opmerken. Elk jaar vergelijkt die de valorisatie van de onderzoeksoutput van de universiteiten, om te komen tot een rangschikking met bovenaan de innovatiefste universiteiten. De KU Leuven domineert in die rangschikking al een paar jaar de Europese top. Dat is vooral te danken aan het hoge aantal octrooien dat de onderzoekers aan de Leuvense universiteit indienen, en aan de sterk ontwikkelde valorisatie van het onderzoek aan de universiteit. Spin-offs en valorisatie zijn het terrein van Leuven Research & Development (LRD), het zogenoemde technologietransferkantoor van de universiteit. “Dat bestaat al sinds 1972. Leuven was daarmee een pionier”, weet Koenraad Debackere, de gedelegeerd bestuurder van LRD en jarenlang als algemeen beheerder een operationele sleutelfiguur van de KU Leuven.

Luc Sels
Luc Sels

Her en der klinkt weleens gemor over de Leuvense dominantie in het binnenhalen van onderzoekscenten. Zowel voor het aantal Europese onderzoeksbeurzen als voor FWO-beurzen leidt de KU Leuven de dans. Maar is dat onrechtmatig? Hans Willems, de secretaris-generaal van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO), benadrukt dat zijn organisatie enkel financieringsvoorstellen selecteert “op basis van hun wetenschappelijke excellentie en ongeacht welke universiteit ze indient”.

Onderzoeksklimaat

Elke universiteit kent vier grote financieringsstromen. De eerste is een basisfinanciering voor de onderwijsopdracht, de tweede en de derde draaien om ondersteuning voor onderzoeksprojecten en een vierde zijn eigen inkomsten uit de valorisatie van octrooien en contractonderzoek.

Slechts 38 procent van de inkomsten van de KU Leuven komt van die basisfinanciering. Dat betekent dat de universiteit ruim 60 procent van haar inkomsten uit projecten haalt. Het binnenhalen van en onderzoeksprojecten en -beurzen is dus cruciaal voor de financiële gezondheid van de universiteit. Het succes hangt vooral af van de kwaliteit en het initiatief van de professoren en de onderzoekers aan de universiteit. “De rector speelt ook een belangrijke rol”, zegt Willems. “Hij of zij moet een gunstige omgeving creëren waarin nieuwe ideeën zich kunnen ontwikkelen, excellentie kan groeien en onderzoekers zich gewaardeerd voelen voor hun inzet. Die positieve sfeer maakt het mogelijk de inzet nadien optimaal te valoriseren bij externe financierders.”

De KU Leuven is opgenomen in de groep van de tien leidende technology transfer offices in de wereld. Daar zijn we in het gezelschap van universiteiten als Stanford, MIT, Columbia en Cambridge’ Luc Sels

Luc Sels en zijn voorgangers zijn erin geslaagd Leuven internationaal op de kaart te zetten. “Leuven heeft de traditie zijn middelen goed te spreiden”, zegt Sels. “Dat heeft geleid tot internationaal succes. We zijn nu opgenomen in de groep van de tien leidende technology transfer offices in de wereld. Daar zijn we in het gezelschap van universiteiten als Stanford, MIT, Columbia en Cambridge.”

Dat goede onderzoeksklimaat is niet enkel de verdienste van de rectoren van de afgelopen decennia, maar ook van de algemeen beheerder. Tot vorig jaar was dat Koenraad Debackere, die nog altijd de gedelegeerd bestuurder is bij LRD. De algemeen beheerder is de sparringpartner van de rector. In een onderneming zou de rector de CEO zijn, en de algemeen beheerder de operationeel directeur (COO). Het is een cruciale positie voor de universiteit. Niet voor de beleidsontwikkeling en de strategische planning, maar wel voor de financiële verzekering van de ambities. Het Leuvense bestuursmodel is daarom gebaat met een goede samenwerking tussen beiden. De raad van bestuur stelt de algemeen beheerder aan, terwijl de rector wordt verkozen. “Dat evenwicht is cruciaal”, zegt Sels. “De rector en de algemeen beheerder kunnen elkaar nooit overvleugelen. Ze zijn gedwongen om samen te werken. Dat zorgt voor checks and balances.”

Academische vloot

Een blik op het organigram leert dat de universiteit een kluwen van raden en bestuursorganen is. Vaak zijn die ook nog eens met elkaar vervlochten door een bestuurder. “Het ziet er wat ingewikkeld uit, maar als je ermee vertrouwd bent, werkt het heel efficiënt”, vertelt Wim Robberecht, de gedelegeerd bestuurder van UZ Leuven.

Als de KU Leuven een bedrijf zou zijn, dan zou het drie divisies tellen: de universiteit, het LRD en het UZ Leuven. Die hebben alle drie een bepaalde graad van autonomie en een eigen directiecomité. Ze rapporteren aan dat bestuurscomité en aan de raad van bestuur van de KU Leuven. Het centrum van de macht aan de universiteit ligt bij de rector en het gemeenschappelijke bureau (GeBu). Daarin zitten naast de rector ook de vicerectoren en de algemeen beheerder. Het GeBu houdt zowat het midden tussen een ministerieel kabinet voor de rector en een directiecomité in een onderneming.

Aan de KU Leuven werkt de rector samen met de algemeen beheerder, bij het LRD en het UZ Leuven gebeurt dat telkens met een gedelegeerd bestuurder. De valorisatie en de samenwerking met het bedrijfsleven volgt een andere logica dan de academische. Daarom is het nuttig om het LRD relatief autonoom te laten functioneren. De afstand met het UZ Leuven is zo mogelijk nog groter, in die zin dat het ziekenhuis een federale financiering volgens de ziekenhuiswet krijgt, terwijl de universiteit voor haar onderwijsopdracht van Vlaanderen afhangt. De resultaten van het UZ Leuven worden dan ook niet geconsolideerd in de jaarrekening van KU Leuven, maar het ziekenhuis is wel een onderdeel van dezelfde rechtspersoon.

Om te voorkomen dat de universiteit en het ziekenhuis te veel uit elkaar groeien, is er een grote verwevenheid in de bestuursorganen. Zo zit de rector in het bestuurscomité en in het remuneratiecomité van het ziekenhuis. Bovendien is hij ook hiërarchisch de meerdere van alle klinische professoren in het ziekenhuis, want ze zijn ook werknemers van de KU Leuven. Omgekeerd, zit ook de gedelegeerd bestuurder van het ziekenhuis in het groepsbestuur van de Biomedische Groep van de universiteit. “Alle rectoren die ik heb gekend, hadden veel aandacht voor het ziekenhuis”, zegt Wim Robberecht. “Die aandacht is belangrijk, omdat ze instrumenteel is voor het gezond houden van de koppeling tussen de universiteit en het UZ.”

Je maakt het verschil in het rechtstreekse en inhoude- lijke contact met een minister en zijn kabinetschef. Je moet dat niet zien als een achterpoortje om dingen gedaan te krijgen. Het gaat erom dat je een manier zoekt om de regering betere beslissingen te laten nemen’ Luc Sels

Samengevat: het rectorschap is een brede opdracht. “Eigenlijk bestuurt de rector geen tanker”, zegt Sels. “Je houdt het overzicht over een enorme vloot. Het gaat niet alleen om die drie divisies, maar ook over dertien campussen. De buitenwereld onderschat die opdracht. Ik denk dat de rol van de rector ook wel is geëvolueerd. Eigenlijk moet je het rectorschap zien als een vierschaar, waarbij de rector nauw samenwerkt met de algemeen beheerder en met de gedelegeerd bestuurders van UZ en LRD. Hoe beter de samenwerking, hoe beter de universiteit functioneert. En hoe beter je de financiële situatie en het investeringsverhaal van de universiteit kunt lezen, hoe groter de hefboom wordt die je kunt creëren. Uiteraard heb je daarbij de steun van het algemeen beheer, maar als rector kom je in situaties waarin jij op het politieke niveau het verschil moet maken.”

RIK VAN DE WALLE
RIK VAN DE WALLE “De KU Leuven neemt in het beleid en de besluitvorming in ons land de ruimte in die haar gegeven wordt.”

‘Rectoren zijn beleidsmakers, binnen en buiten de universiteit’

Aan die andere grote Vlaamse universiteit, UGent, is enkele dagen geleden Rik Van De Walle herverkozen tot rector. Dat ging een pak vlotter dan vier jaar geleden, toen meerdere stemrondes nodig waren. “Rectorverkiezingen zijn belangrijk”, zegt Van De Walle. “Wij zijn een instelling met 10.000 werknemers en 40.000 studenten. Net als aan de KU Leuven heeft een rector dus ook hier een impact op heel veel mensen. Die strekt zich ook uit tot de rest van de samenleving. Als rector van een grote universiteit word je gehoord in het maatschappelijk debat. Als je ervoor kiest je daarin te mengen, tenminste. Dat bepaalt elke rector voor zichzelf. Ik ga er prat op heel actief te zijn in het maatschappelijke debat en te wegen op de politieke besluitvorming die betrekking heeft op de universiteit.” Van De Walle maakt een duidelijk onderscheid met het bedrijfsleven: “Rectoren zijn geen managers of CEO’s. Wij zijn eerder beleidsmakers, binnen en buiten de universiteit. In dat opzicht is het logisch dat we verkozen worden. Universiteiten moeten in de samenleving de stem van de wetenschap zijn, met alle nuances en onzekerheden die eigen zijn aan de wetenschap. Wij moeten de brede bevolking zo goed mogelijk informeren over complexe zaken. Dat mag zich niet beperken tot de achterkamers van de politiek. In de coronacrisis kregen de experts vaak het verwijt dat ze snel van oordeel veranderden, maar dat is eigen aan de wetenschap. Wat je vandaag denkt te weten, kan morgen helemaal anders zijn.”

Van De Walle is opvallend positief over zijn Leuvense collega’s. Hij bevestigt dat de KU Leuven een sterk netwerk heeft en daar ook een beleid voor uitzet in zijn alumniwerking. “Daar moet je ze om loven”, zegt de Gentse rector. “Het is niet mijn ervaring dat de KU Leuven als een machtsbastion beslissingen doordrukt. De universiteit neemt in het beleid en de besluitvorming in ons land de ruimte in die haar gegeven wordt. Dat doen wij trouwens ook en daar zetten wij bewust op in.”

Een universiteit met invloed

Het uitgebreide netwerk van alumni in de politiek en de bedrijfswereld maakt van de KU Leuven ook een organisatie met veel maatschappelijke invloed. Bij elke regeringsvorming krijgt de formateur van de KU Leuven een lijstje met experts die advies kunnen verlenen in de verschillende beleidsdomeinen. Dat doet tegenwoordig overigens ook de UGent systematisch. “Dat beeld dat je politieke invloed hebt door pionnetjes op kabinetten te droppen, is achterhaald”, zegt rector Luc Sels. “Je maakt het verschil in het rechtstreekse en inhoudelijke contact met een minister en zijn kabinetschef. Je moet dat niet zien als een achterpoortje om dingen gedaan te krijgen. Het gaat erom dat je een manier zoekt om de regering betere beslissingen te laten nemen. Daarom proberen we een rol te spelen in de beleidsvoorbereidende activiteiten. Leuven heeft daarin wel een sterke traditie.”

De Leuvense universiteit slaagt er steevast in kabinetsmedewerkers aan te leveren op cruciale posten. Verrassend genoeg waren de voornaamste niet de onderwijskabinetten maar wel de kabinetten van de ministers van Wetenschapsbeleid en Innovatie. “De verdeling van de middelen voor onderwijs is nauwkeurig vastgelegd. Bij onderzoek en innovatie is dat veel minder het geval”, vertelt een insider die het Vlaamse universitaire landschap goed kent. “Daar gaat het om heel veel kleine potjes geld en talloze financieringsstromen waar je moeilijk een zicht op krijgt, maar die samen wel een hele zak geld vormen en een belangrijke financieringsbron van de universiteiten zijn.”

Een van die KU Leuven-pionnen in de Vlaamse politiek is Bart De Moor, hoogleraar ingenieurswetenschappen aan de KU Leuven. Hij was in verschillende federale en Vlaamse regeringen adviseur wetenschapsbeleid of kabinetschef bij de bevoegde minister. Hij stond ook mee aan de wieg van het Vlaamse Instituut van Biologie (VIB) en was de coördinator voor het toekomstpact Vlaanderen in Actie (VIA) van toenmalig minister-president Yves Leterme.

De connecties met de politiek zijn ook af te leiden uit de raden van bestuur en de adviesraden van de KU Leuven en de hogescholen in haar associatie. Die lezen als een kransje van de Vlaamse elite, met politieke zwaargewichten uit de christendemocratie, zoals voormalig Europees commissaris Marianne Thyssen of ex-minister Koen Geens, en toppers uit de bedrijfswereld, zoals aftredend Belfius-voorzitter Jos Clijsters, de ondernemers en investeerders Urbain Vandeurzen en Frank Donck, en Hilde Essers van het gelijknamige transportbedrijf. Je vindt er ook netwerk- tijgers als Caroline Ven, de voorzitter van Pharma.be en ex-CD&V kabinetschef. Ook oud-Boerenbond-voorzitter Piet Vanthemssche, oud-ACV-voorzitter Luc Cortebeeck en Frans Van Daele, gewezen kabinetschef van koning Filip, zijn van de partij.

De kracht van associatie

De KU Leuven is de drijvende kracht van de Associatie KU Leuven, die de universiteit verenigt met vijf hogescholen in Vlaanderen. De bezieler van de Associatie is ererector André Oosterlinck. Hij is nu de voorzitter van het bestuursorgaan en van de algemene vergadering. “Ik was indertijd lid van de Europese rectorenconferentie. Daardoor wist ik heel goed wat uit Europa op ons afkwam door de Bologna-hervorming”, vertelt hij. Die hervorming moest een eengemaakte Europese ruimte voor hoger onderwijs creëren. “In België hadden we toen het eigenaardige systeem waarin een aantal academische opleidingen, zoals handelswetenschapper, industrieel ingenieur en vertaler, nog deel waren van hogescholen. Het was maar logisch dat die deel werden van de universiteiten, om oneerlijke concurrentie en onnodige overlap te vermijden”, legt de ererector uit.

Die Europese hervorming stuurde aan op een herstructurering van het hogeronderwijslandschap in Vlaanderen. “Sommigen pleitten ervoor dat per provincie te doen, maar dat zagen wij niet zitten. Daarom hebben we ons katholieke net in heel Vlaanderen aangesproken met de vraag welke hogescholen zich bij onze associatie wilden aansluiten”, vertelt hij.

Uiteindelijk gingen dertig hogescholen daarop in. Intussen zijn ze gefuseerd tot de vijf hogescholen die nu verbonden zijn aan de KU Leuven. De geografische spreiding van de verbonden hogescholen verklaart waarom in Gent vlaggen van de Leuvense universiteit wapperen en waarom op trams in Antwerpen ‘Studeer aan de KU Leuven’ staat.

“De andere universiteiten hebben daarna ook associaties gevormd”, stelt Oosterlinck. “Dat bracht een zekere positieve competitie, waar iedereen beter van werd.”

Het hoogste orgaan van de Associatie is de algemene vergadering, die voor alle leden de overkoepelende beleidslijnen uitzet. Daarin zitten de bestuursvoorzitters van de hogescholen, samen met evenveel KU Leuven-vertegenwoordigers en enkele onafhankelijke bestuurders.

Met 44 procent van de studenten is de KU Leuven het zwaargewicht van de naar haar genoemde associatie. “De Associatie draait maar als de KU Leuven, als grootste partner, de leiding neemt maar ze duwt niets eenzijdig door. Daarvoor zijn de hogescholen vertegenwoordigd in de algemene vergadering”, aldus Oosterlinck.

Meer een gouden dan een ivoren toren

· 60.705 ingeschreven studenten dit academiejaar. Met de studenten aan de geassocieerde hogescholen erbij, zijn er dat 112.000. Dat is 42 procent van alle ingeschreven studenten in Vlaanderen.

· 21.605 medewerkers, van wie 7637 onder- zoekers en professoren.

· 1,151 miljard euro bedrijfsopbrengsten (+4,8 procent) in 2020. Hoofdzakelijk door toelages voor onderwijs en onderzoek en dienstverlening zoals contractonderzoek.

· 50 miljoen euro inschrijvingsgelden.

· 44 miljoen euro komt van internationale onderzoeksprogramma’s. 34 procent van alle EU-fondsen voor onderzoek (Horizon) voor België gaat naar de KU Leuven.

· 131,429 miljoen euro overschot (+62 procent) in 2020. Dat is geen vrij te besteden nettowinst, maar is al grotendeels gereserveerd voor investeringen.

· 2,4 miljard euro balanstotaal, waarvan 1,5 miljard aan geldbeleggingen. Die hadden in 2020 een rendement van 10 procent.

1,1 miljard euro opbrengsten per jaar genereert de KU Leuven.

7,4 miljard euro toegevoegde waarde creëert de KU Leuven.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content