Luc Debruyne (CEPI): ‘Het aantal afvallers onder potentiële vaccins is heel groot’

Wereldwijd staan al 115 kandidaat-vaccins tegen het coronavirus in de steigers. En gelukkig maar, want het aantal afvallers zal heel hoog zijn, stelt vaccinexpert Luc Debruyne.

Dat wereldwijd massaal wordt gezocht naar potentiële vaccins tegen covid-19, geeft de verkeerde indruk dat farma- en biotechspelers en academische instellingen te veel in verspreide slagorde en zonder overleg aan de slag zijn. Achter de schermen leidt CEPI, de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations, de ontwikkeling van vaccins mee in goede banen. CEPI werd onder meer door Bill Gates gelanceerd om de ontwikkeling van vaccins tegen virale infectieziekten te versnellen. De organisatie brengt als enige alle initiatieven om een vaccin tegen covid-19 te ontwikkelen in kaart, en de teller staat op 115 zogenaamde vaccine constructs, prototypes van een vaccin waarin nog heel wat ontwikkelingswerk kruipt voor het kan worden geproduceerd in hoge aantallen. Dat zegt Luc Debruyne, de strategisch adviseur van CEPI en voormalig CEO van vaccinmarktleider GSK Vaccines. “CEPI scant de hele wereld. En het is niet omdat we tien goede kandidaten rechtstreeks financieren, dat de andere niet belangrijk zijn. Elke goede kandidaat moeten we faciliteren”, aldus Debruyne.

Faciliteren heet ook financieren, en de nood daaraan is hoog. De Europese Commissie raamt het kostenplaatje voor de ontwikkeling en de productie van covid-19-interventies (vaccins, maar ook middelen voor diagnose en behandeling) voorlopig op 8 miljard euro. Om een financiële kater te voorkomen, organiseert de Commissie op 4 mei een virtuele vaccine pledging conference. “Dit is ons beste collectieve poging om het virus te verslaan”, zei de Europese commissievoorzitter Ursula von der Leyen over het initiatief. Ook CEPI schraagt de conferentie, net als onder meer de Gates Foundation en de Wellcome Trust, twee van de drijvende krachten achter CEPI.

115 prototypes voor een vaccin tegen het coronavirus, is dat niet te veel? De inspanningen zijn zo wel versnipperd?

LUC DEBRUYNE. “Neen, want de attrition rate – het aantal afvallers – is heel groot in de vaccinwereld, zowat 90 procent. Minder dan 10 procent haalt het einde. Als je zulke cijfers publiceert, wordt het heel serieus doemdenken. Het toont alleen maar aan waarom bedrijven zoveel moeten investeren in hun onderzoek en ontwikkeling. Maar voor alle duidelijkheid: hier starten we niet helemaal van nul, zoals bijvoorbeeld GSK moest doen met zijn vaccin tegen gordelroos of RSV. Coronavirussen als SARS en MERS werden al bestudeerd. En technologieplatformen zoals dat van Johnson & Johnson, dat al werd gebruikt voor onder meer hiv en ebola, hebben zich al bewezen. Artificiële intelligentie en big data maken ook een groot verschil. Er is de voorbije jaren veel innovatie geweest. Dat helpt allemaal om dat hoge percentage van afvallers naar beneden te krijgen. Bovendien hebben we nu alle regulatoren mee, wat in normale omstandigheden niet het geval is. We zijn niet helemaal naakt aan de race begonnen.”

En iedereen doet mee? Ook China?

DEBRUYNE. “We werken goed samen. Maar dat er verschillende goedkeuringsagentschappen zijn, betekent natuurlijk dat niet iedereen op dezelfde manier naar de zaken kijkt. Daar zullen zeker lessen uit worden getrokken. Maar de goede wil is er zeker en vast. Iedereen beseft maar al te goed dat dit een globaal probleem is.”

Jullie financieren rechtstreeks tien programma’s om een vaccin te ontwikkelen. Zijn er die meer kans maken en dus meer aandacht moeten krijgen?

DEBRUYNE. “Daarvoor is het nog te vroeg. We mogen niet te snel willen proberen een project te stoppen. We moeten eerst zien dat we voldoende back-upoplossingen hebben.”

Bent u er nu iets geruster in dan pakweg twee maanden geleden?

DEBRUYNE. “Ik ben zeker optimistischer omdat de grote spelers zijn ingestapt. Ik wil niet denigrerend doen over de kleine, maar de grote zijn de enigen met ervaring om een vaccin van begin tot einde te ontwikkelen én massaal te produceren. En ze nemen hun verantwoordelijkheid. J&J werkt volop aan een vaccin, en GSK en Sanofi hebben zelfs een partnerschap aangekondigd. Dat zijn de giganten van de vaccinwereld. Je kan erover discussiëren of het op tijd was of niet, maar dat maakt niets uit. Ze zijn er nu bij, en ze zullen samenwerken, wat nooit eerder is gebeurd.”

J&J werkt wel samen met het Amerikaanse gezondheidsagentschap Barda om de ontwikkeling van een vaccin te versnellen. Bestaat niet het gevaar dat Barda erop zal aandringen dat de Verenigde Staten een flinke portie van de eerste vaccins zullen opeisen?

DEBRUYNE. “Paul Stoffels (de Belgische chief scientific officer van J&J, nvdr) heeft al duidelijk gemaakt dat er fair zal worden verdeeld. De Amerikaanse president Trump heeft over vaccins al merkwaardige dingen gezegd, maar het mag en kan niet dat de hoogste bieder als eerste de vaccins krijgt. De hele wereld is bedreigd, dus moeten politieke leiders afspreken hoe ze dit op een faire manier zullen verdelen. Ze beseffen dat ook meer en meer. Al zal je enig nationalistisch gedrag nooit helemaal kunnen vermijden.”

Vier partijen testen hun vaccin op mensen: Moderna en Inovio uit de VS, en CanSino en het Shenzhen Geno-Immune Medical Insitute in China. Die laatste werkt aan twee vaccinprototypes, terwijl CanSino als enige is gestart met een klinische fase 2 voor een vaccin tegen covid-19, op 500 patiënten. Maar al die spelers moeten dus ook de handen in elkaar slaan met de groten?

DEBRUYNE. “Absoluut, om versneld te kunnen produceren. Een bottleneck wordt bijvoorbeeld het vullen van de ampullen met een dosis vaccin. We hebben de productiecapaciteit al in kaart gebracht. Een van de doelstellingen van die conferentie op 4 mei is er ook voor zorgen dat voldoende wordt geïnvesteerd in capaciteit, zelfs als je niet weet welk concept het uiteindelijk zal halen. Als je bij dit soort pandemie wacht tot je alles weet, ben je onherroepelijk te laat.”

Er zijn diverse technieken om een vaccin te ontwikkelen. Kan wel op alle paarden gewed worden?

DEBRUYNE. “Je moet vaccins blijven ontwikkelen tot ze falen. Een vaccinprototype van pakweg GSK, Sanofi of Moderna kan erg veelbelovend zijn, maar ook veelbelovende technologie kan falen tijdens de ontwikkeling, dus moet je ervoor zorgen dat je back-ups hebt. Je moet dus bij de start op veel paarden wedden. Het is een race tegen het virus, niet tegen technologie. Trouwens, die technologieën zijn niet zo divers. Er zijn twee grote stromingen, de klassieke technologieën en de platformtechnologieën zoals messenger RNA. Die tweede reeks is sneller en wendbaarder, maar daar hebben we nog weinig ervaring mee. De eerste is minder snel, maar daar hebben we veel ervaring mee. We moeten op beide inzetten om aan einde van de rit met drie of vier fitte paarden aan de meet te geraken. We zullen ook meerdere vaccins moeten produceren om de wereldbevolking te kunnen bedienen.”

Er zijn 115 kandidaat-vaccins. Kunnen er nog bij komen?

DEBRUYNE. “Waarom niet? We krijgen nog altijd voorstellen voor financiering, en die worden allemaal behandeld. We geven iedereen de kans om uit te leggen waaraan ze werken. Dat kan ook een bepaalde technologie zijn om de vaccinontwikkelingen van anderen te versnellen of te verbeteren. We zijn ruimdenkend.”

Welk advies wilt u als CEPI-adviseur geven aan alle vaccinontwikkelaars?

DEBRUYNE. “Het is belangrijk dat iedereen dezelfde zogenaamde assays gebruikt, tests om de impact en de kwaliteit van een vaccinprototype te meten, zodat we sneller kunnen zien wie de winnaars zijn die de volgende stappen moeten doen. Als iedereen het op eigen houtje meet en bij al die verschillende goedkeuringsautoriteiten in China, Europa of de VS wil aankaarten, lukt het niet. Je kunt niet naar alles zomaar geld blijven smijten. De inspanningen moeten iedereen ten goede komen. CEPI werkte al lang voor covid-19 aan die convergentie om dezelfde modellen te gebruiken om de veiligheid en de efficiëntie van de tests te meten.”

Wat dacht u toen de Europese Commissie 80 miljoen investeerde in het Duitse CureVac, dat aan een vaccin werkt en eerder in het nieuws kwam omdat werd beweerd dat Trump het bedrijf exclusief voor de Verenigde Staten een vaccin wou laten ontwikkelen.

DEBRUYNE. “Je kan de tijd niet terugdraaien. Ik vind dat Europa het in het begin van de crisis heel slecht heeft aangepakt. Dat had veel beter moeten worden gecoördineerd. Europa had bijvoorbeeld sneller en veel harder moeten aandringen op social distancing. Daarvoor betalen we vandaag een prijs. Ook de Verenigde Staten maakten zich daar schuldig aan. Ook zij hebben te lang gewacht. Maar op een gecoördineerde manier fondsen mobiliseren voor een vaccin is altijd een probleem geweest. Dat nu eindelijk die conferentie van Von der Leyen er komt, is een teken dat Europa begint te begrijpen dat een wereldwijde reactie de enige mogelijkheid is, want virussen stoppen niet aan de grens. Je kan België niet uitlockdown halen en Nederland en Engeland dichthouden. Dat is nochtans wel wat aan het gebeuren is. Oostenrijk is open, maar waar moeten ze heen? Hopelijk gaat Europa na de conferentie nog een stap verder en begrijpt iedereen eindelijk dat dit niet alleen een gezondheidsprobleem is, maar ook een veiligheidsprobleem. De wereld moet constant investeren in de verdediging tegen pandemieën.”

Von der Leyen wil 8 miljard euro ophalen.

DEBRUYNE. “Ik schat dat tussen 8 en 10 miljard zal worden toegezegd op die conferentie. En als je het grotere plaatje bekijkt, is dat een peulschil. Dit moet een no-brainer zijn om te investeren, als je ziet hoeveel deze pandemie maandelijks kost aan onze economie en in mensenlevens.”