Lieven Scheire over het verdienmodel achter uw DNA: ‘We leven in de cowboytijd’

LIEVEN SCHEIRE "Het oordeel over talenten op basis van iemands DNA zal nooit heel precies zijn." © KAREL DUERINCKX
Sjoukje Smedts  medewerker van Trends

Verdient u binnenkort grof geld in ruil voor uw DNA? Lieven Scheire vlooit het uit in een zaalshow en een boek. “We zullen pas over twintig jaar weten wat we nu hadden moeten reguleren.”

Buisje bestellen, in buisje spuwen, buisje opsturen, afwachten. Meer is er niet nodig om een deel van uw DNA te laten analyseren. Voor 99 dollar vertelt een bedrijf als 23andMe enkele weken later hoe gevoelig u voor cafeïne bent, of u koriander lust, waar uw etnische wortels liggen én waar u familieleden hebt.

“Vooral die laatste vraag is populair”, weet wetenschapswatcher, stand-upcomedian, tv-presentator en auteur Lieven Scheire. “23andMe verzamelde al tien miljoen DNA-stalen. Het is boeiend je af te vragen waarvoor die later zullen worden gebruikt. Wat zullen we daaruit kunnen afleiden en wat niet? En wat gaan we toelaten en wat niet? Mag een verzekeraar je bijvoorbeeld ooit naar je DNA vragen voordat hij je een levensverzekering laat ondertekenen? Het lijkt me logisch dat we dat niet laten gebeuren.”

Wat wel gebeurt, is dat steeds meer bedrijven geld verdienen aan DNA. Hoe ziet u dat verdienmodel evolueren?

LIEVEN SCHEIRE. “We leven in de cowboytijd als het gaat over DNA-producten die aan particulieren worden aangeboden. Die markt ligt nog een beetje braak, maar behoorlijk wat bedrijven zijn daar stukken van aan het innemen. De meest volwassen tak is de verkoop van DNA-testen om je afstamming en je familiebanden mee op te sporen, met bedrijven zoals 23andMe, MyHeritage en Ancestry.com. Alleen draait onder de motorkap van die ondernemingen een heel ander businessplan, dat stoelt op de vragenlijsten die hun klanten invullen. Die vragen gaan bijvoorbeeld over welke pijnstillers voor hen werken en welke niet, of ze last hebben van migraine, of hun muzieksmaak. De algoritmes van 23andMe zoeken daarna naar relevante genetische linken.”

Onder de motorkap hebben DNA-bedrijven een heel ander businessplan

Daar verdienen ze het echte geld mee?

SCHEIRE. “Nog niet. Dat is hun eigen onderzoek en dat geeft hen ook geloofwaardigheid. Wat wellicht het verdienmodel op lange termijn wordt, is dat ze die antwoorden ook gaan verkopen. In 2018 nam GlaxoSmithKline al een aandeel van 300 miljoen dollar in 23andMe. Als een paar honderdduizenden mensen vertellen welke pijnstillers voor hen werken en je de antwoorden kunt linken aan een bepaald type genen, is dat van goudwaarde voor een farmabedrijf.”

Hoe goed of slecht is dat voor de consument?

SCHEIRE. “Ik sta er zelf niet afkerig tegenover. Ook sommige genetici vinden het fantastisch dat 23andMe dat onderzoek doet. Een universiteit zal zelden geld of tijd vrijmaken om te onderzoeken waar muzieksmaak in het DNA zit en waarom iemand geen koriander lust. Maar de meningen zijn verdeeld. Tegenstanders wijzen erop dat klanten van 23andMe denken dat ze een afstammingstest kopen, terwijl ze eigenlijk hun gegevens afgeven om ze door een farmaceutisch bedrijf te laten gebruiken, zonder dat ze daar inspraak in hebben. Daardoor kan zo’n bedrijf patenten ontwikkelen. Welke effecten dat kan hebben, kwam laatst nog eens stevig in het nieuws met baby Pia. Mensen die gechoqueerd zijn over de gigantische prijs van een geneesmiddel, hebben daar misschien wel zelf aan bijgedragen door een DNA-staal af te staan, stellen de tegenstanders.

“Ik vind het moeilijk daar uitspraken over te doen, want het principe is zo nieuw dat we pas over twintig jaar zullen weten of we nu beter hadden moeten regulariseren. Of toch als het gaat over de serieuze bedrijven. Want leven in de cowboytijd betekent ook dat er nog ruimte is voor move fast and break things-start-ups. En voor do first, apologize later-start-ups. Denk aan het Nederlandse bedrijf dat DNA-tests als kraamgeschenk verkocht. Die test vertelde onder meer of het kind introvert of extrovert was. Toen trokken veel genetici aan de alarmbel en vroegen op welk eiwit het bedrijf zich daarvoor baseerde. De verkoop werd stopgezet. Ook voedingsadvies op basis van DNA is veel te vroeg op de markt gekomen. Daar valt voor particulieren nog bijna niets over te zeggen.”

De consument loopt er misschien wel graag in?

SCHEIRE. “Zeker. Dat is geen geheim bij bedrijven, hè ( lacht). In mijn show geef ik het voorbeeld van Nestlé, dat in Japan DNA-testen aanbiedt en op basis daarvan voedingsadvies geeft. Slaat nergens op. Datingadvies op basis van DNA? Slaat ook nergens op. Die datingsites baseren zich daarvoor op één onderzoek, waarin vrouwen ooit aan T-shirts van mannen moesten ruiken zonder dat ze de mannen zagen. In dat onderzoek werd een link met één gen gevonden.

“Sinds deze maand is er een nieuwe dating-app, mee opgezet door George Church, de oprichter van Nebula Genomics en een grote naam in de genetica. Hij ontwikkelde een filter die je op bestaande apps kan leggen om profielen weg te filteren als er een risico is dat je kinderen genetische aandoeningen zouden krijgen. Daar valt meer voor te zeggen, maar het zal alleen werken als mensen zich heel breed laten testen. Anders heb je maar weinig matches. Daarnaast wil Church een goed beschermde server bouwen waarop je je DNA-data kunt laten opslaan. Als je iemand toegang wilt geven tot je DNA, zoals een dokter, gebeurt dat afgeschermd via de beheerder.”

Mensen zouden in de toekomst veel geld kunnen verdienen als ze via die server interessant DNA met anderen kunnen delen?

SCHEIRE. “Als een onderzoeker of een onderneming interesse heeft in een eigenschap die in jouw DNA zit, kan die via Church inderdaad vragen of je je gegevens wilt delen. In zijn systeem zou je eigenaar van je DNA-data blijven en zouden bedrijven dus geld kunnen bieden voor de toegang ertoe. Dat is de toekomstverwachting van Church. Of het zover komt, is allemaal niet zeker.”

Verhogen we in de toekomst ook ons loon, omdat we op basis van ons DNA bepaalde talenten kunnen aantonen? Of gaan personeelsdiensten scannen naar het ontbreken van talenten?

SCHEIRE. “Het goede nieuws is: die talenten kunnen we nog niet analyseren op basis van een DNA-staal. We weten nog veel te weinig over welke vaardigheden bij welk DNA-profiel horen. Het onderzoek gaat wel snel vooruit. De kans is dus groot dat we dat in de toekomst iets beter kunnen ontrafelen. Alleen zal het oordeel over talenten op basis van DNA nooit heel precies zijn. Vergelijk de selectie van basketballers op basis van hun grootte. Grootte is belangrijk in het basketbal, maar er zijn geweldig goede basketbalspelers van 1 meter 80, en er zijn er heel slechte van 2 meter 10. Zo moet een programmeur ook een zekere aanleg hebben om analytisch te kunnen denken, want dat krijg je anders zelfs met heel veel training maar moeilijk onder de knie. Ik denk dat er maar weinig beroepen zijn waarvoor je genen belangrijker zijn dan wat je achteraf hebt aangeleerd. Dat kun je evengoed toetsen op basis van iemands referenties. En als je iemand pakweg een programmeertest geeft, zal ook snel duidelijk worden of hij tijdens zijn sollicitatiegesprek liegt of niet.”

LIEVEN SCHEIRE
LIEVEN SCHEIRE “Wat zou er gebeuren als we onszelf genetisch kunnen aanpassen?”© KAREL DUERINCKX

U gelooft dus sterk in de maakbaarheid van de mens?

SCHEIRE. “Hoe iemand reageert op training of ervaring, wordt wel beïnvloed door zijn DNA, maar de leerprocessen en ervaringen zijn een veel belangrijkere factor. Het is heel duidelijk dat verschillende mensen bijvoorbeeld een verschillende aanleg hebben voor langeafstandslopen. Het is ook heel duidelijk dat trainen een gigantische invloed heeft op je loopprestatie. Maar als je rondkijkt in je vriendenkring, zijn de mensen die het langst kunnen lopen ook zij die er het meest voor hebben getraind. Bij topsporters ligt dat wel een beetje anders, omdat topsport zo competitief is dat je het alleen maar trekt als je ook de genetische aanleg hebt. De kampioenen zijn altijd mensen met een heel goede aanleg die ook heel hard hebben gewerkt.

Kampioenen zijn altijd mensen met een heel goede aanleg die ook heel hard hebben gewerkt

“Om terug te komen op het genetisch testen van werknemers: ik zie het wel gebeuren dat sportclubs DNA-testen uitvoeren voordat ze iemand inlijven. Wie weet komen we ooit te weten wat je allemaal nodig hebt om topvoetballer te worden en wordt dat later getest in de jeugdselecties van de topclubs.”

Geldt ook voor topmanagers dat ze niet zonder genetische aanleg kunnen?

SCHEIRE. “Het is nog complexer om vast te stellen welke vaardigheden je als topmanager precies nodig hebt. Die vaardigheden verschillen bovendien voor elke bedrijfstak en voor elk moment. De ene keer zal er meer behoefte zijn aan een empathische leider, de andere keer aan een koele saneerder. Van bepaalde eigenschappen kan wel een genetische basis worden gevonden, zoals van empathie of aanleg voor angsten, maar die genetische factoren gaan de ene of de andere kant uit op basis van je ervaringen. Ik kan me dus niet voorstellen dat je van het DNA van een topmanager meer leert dan van die persoon zijn voorgeschiedenis.”

Ook ambitie is in ons DNA ingeschreven. In uw boek vraagt u zich af of het een goed idee is die uit te schakelen.

SCHEIRE. “Ambitie wordt enorm beïnvloed door hoe je bent opgegroeid, maar het kan bijna niet anders dan dat het ook genetisch bepaald is. Evolutionair bekeken is het geweldig belangrijk om ambitieus te zijn. De meest ambitieuze primaat won het in de stam. Vandaag is dat niet meer aan de orde en kan iedereen die dat wil een heel rustig en tevreden leven leiden zonder gedoe. Je hoeft er niet eens rijk voor te zijn. De enige reden waarom we meestappen in de ratrace, is dat we bij de top willen zitten. Je kunt je dan inderdaad afvragen of dat een keuze is, of dat het onze genen zijn die ons voortstuwen. En wat er zou gebeuren als we op het punt zouden komen dat we onszelf genetisch kunnen aanpassen.”

Wat denkt u zelf?

SCHEIRE. “Op dat moment moeten we de vraag stellen wie we echt willen worden. Dat is zo’n hallucinante vraag. We zijn gevormd door de evolutie, waardoor er heel veel competitiviteit en zelfs agressiviteit in ons zit. Geluk en tevredenheid zijn enkel een hulpmiddel van onze genen om zich te kunnen voortplanten. Je krijgt een beetje tevredenheid cadeau als je dingen doet die goed zijn om te overleven als soort. Zodra je die sleutel hebt gekraakt en de knopjes weet zitten om je tevredenheid aan te zetten, zou je kunnen zeggen dat angst voor de dood niet meer nodig is en dat het idee dat we ons moeten voortplanten ook overboord kan. Dat sterft de mens uit door tevredenheid. Wij vinden dat nu een vreselijk idee, want wij zijn nog niet aangepast ( lacht).

“Ach, het is een filosofische spielerei. Stel dat je een knop hebt om voor de duur van je vakantie je ambitie uit te schakelen. Een knop met een timer erop, zodat je ambitie opnieuw aanschiet wanneer je terugkeert. Want zonder timer draai je die knop nooit meer zelf terug om.”

Lieven Scheire, DNA, Borgerhoff en Lamberigts, 192 blz., 22,99 euro

Lieven Scheire speelt DNA tot en met 31 mei op verschillende locaties in Vlaanderen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content