Geen boerenjaar voor de landbouw ondanks hoge voedselprijzen

De landbouwprijzen scheren de hoogste toppen in een decennium. Toch blijven de boeren klagen, door een giftige cocktail van extreem weer, duurdere grondstoffen en nefaste contractprijzen. Al brengt duurder graan enig soelaas.

Vrijdagnamiddag 5 augustus. Het is eventjes minder heet op de velden vol spruitkool in het West-Vlaamse Handzame, bij Kortemark. Maar de week die volgt, belooft alweer volop hitte en vooral aanhoudend droog weer.

“Veel blaadjes zijn al bruin verkleurd, verschroeid door de hitte”, zegt landbouwer Stephan Obin, terwijl hij zich hoofdschuddend over de plantjes buigt. “Ze zien af. Normaal moet augustus een goede groeimaand zijn. Maar de plantjes zijn kleiner dan normaal door de extreme droogte. Spruitkool is een dure teelt. Je moet gewasbeschermingsmiddelen inzetten, maar die worden schaarser en duurder. Bovendien werken die minder optimaal bij hitte en droogte.”

De boeren klagen dus alweer. Dat mag dit jaar misschien verbazen, want de landbouw- en voedingsprijzen schoten de voorbije maanden naar de hoogste tarieven in een decennium. Maar dat is relatief. De landbouwers zagen vooral hun kosten stijgen. Stephan Obin, die zes jaar geleden samen met zijn echtgenote Jolien Dehulster de ouderlijke landbouwerszaak overnam, somt even op: “Mijn productiekosten stegen in een jaar met een vijfde. Meststoffen, bijvoorbeeld, verdrievoudigden in prijs, landbouwmachines werden 15 procent duurder. Ik lever mijn groenten aan de verwerkende industrie tegen een in november vorig jaar vastgelegde contractprijs. Daar kwam in februari slechts 3 procent bij.”

Spiraal van prijsstijgingen

Het probleem van te fel stijgende kosten geldt voor zowat de hele Vlaamse landbouw. De groenteteelt wordt misschien nog het hardst getroffen. De geëxplodeerde aardgasprijzen grijpen de landbouwers bij de keel. “Zeker bedrijven zonder termijnafspraken voor aardgas”, duidt Vanessa Saenen, de woordvoerder van de landbouworganisatie Boerenbond. “De glastuinbouwsector, met in het bijzonder de glasgroenten waar energie zowat 60 procent uitmaakt van de variabele kosten, lijdt het zwaarst. Voor wie variabele gascontracten heeft, dekken de verkoopprijzen zelfs nog niet de gestegen energiekosten. Maar er is dus nog veel meer, zoals de gestegen meststoffenprijzen. De prijsstijgingen blijven bovendien niet beperkt tot land- en tuinbouwgrondstoffen. Ook plastic verpakkingen en folies stijgen in prijs. Of bouwmaterialen, zoals isolatiemateriaal, hout en metalen. In België zijn de lonen dan nog eens gekoppeld aan de index. De spiraal van prijsstijgingen is nog niet gestopt.”

Als toemaatje zijn er nog de sterke prijsstijgingen voor overzeese transporten. De containertarieven gingen het voorbije jaar maal tien. Ze raken Stephan Obin uit Handzame midscheeps. De voorbije jaren groeide het Vlaamse areaal aan spruitkool, met bijna een verdubbeling tussen 2019 en 2021. Diepvriesspruiten bleken een enorm succes in de Verenigde Staten. De West- Vlaamse verwerkende industrie met bedrijven zoals Ardo, D’Arta, Greenyard, en Horafrost zag brood in het Amerikaanse spruitenverhaal.

Tot vorig najaar. “Spruitkolen zijn nog altijd mijn belangrijkste teelt. Maar ik heb het areaal wel met 30 procent verminderd”, meldt landbouwer Stephan Obin. “Ook voor mijn andere teelten, knolselder en prei, daalde het areaal. De afbouw gebeurde op vraag van de groenteverwerkers. Door de sterk gestegen containertarieven daalde de vraag naar diepvriesspruiten in de Verenigde Staten sterk.”

Niet alleen de landbouwers kreunen onder de gestegen productiekosten. Ook de verwerkende industrie deelt in de klappen. Vlaanderen is in omzetcijfers de belangrijkste exporteur van diepvriesgroenten in de wereld. In 2021 werd voor 1,23 miljard euro geëxporteerd, volgens cijfers van het Departement Landbouw en Visserij. De torenhoge energieprijzen raken de energieslurpende diepvriesverwerkers hard.

In augustus wacht de verwerkers een bijkomende te omzeilen klip. Dan starten vervroegd nieuwe onderhandelingen met de landbouwers die via contractteelt groenten leveren. “Normaal gebeurt dat in november. Maar onze contractueel vastgelegde prijzen moeten vroeger omhoog”, zucht Stephan Obin. “De voedselprijzen zullen dus verder stijgen. Maar wie gaat met de winsten lopen? Wij, landbouwers, krijgen ons deel van die prijsstijgingen niet.”

Mooie prijzen voor maïs

De moeilijke situatie van de groentetelers leidt tot een tweede Vlaams fenomeen: een verschuiving van de teelten. Wie door de Vlaamse velden toert, merkt duidelijk meer maïs en tarwe (zie tabel Groenten en granen). Dat is mee het gevolg van de piekende prijzen voor de granen. Bovendien liggen de productiekosten daarvoor lager dan voor groenten, want de granenteelt is minder arbeidsintensief. Al even belangrijk: droog weer doet minder kwaad voor granen. “De graanoogst in België is goed gebleven”, bevestigt Valérie Koltsidas, woordvoerder bij Arvesta, de marktleider in de toelevering aan land- en tuinbouw. “De oogst werd ongeveer twee weken vroeger voltooid dankzij het droge en warme weer van de voorbije weken. Bovendien ligt het volume van de oogst deze zomer hoger dan vorig jaar, door het hogere rendement per hectare. Het is ook kwalitatief een goede oogst.”

Dat zomertarwe ruim verdubbelde in areaal lijkt veel, maar het betekent amper 0,2 procent van de Vlaamse landbouwoppervlakte. Belangrijker is de groei van korrelmaïs, als veevoeder. “De langetermijnmarkten geven een indicatie van de prijsvorming. De kans is zeer groot dat er voor korrelmaïs dit najaar goede prijzen betaald worden”, rekent Vanessa Saenen van Boerenbond. Zeker omdat Oekraïne vorig jaar de tweede belangrijkste invoerder van maïs was voor België. Van de 1,8 miljoen ton ingevoerde maïs kwam 37 procent uit Oekraïne en 45 procent uit Frankrijk. Dat is samen goed voor een totale invoer van 418 miljoen euro.

Afkoeling tarweprijs

De kans dat dit jaar evenveel wordt ingevoerd vanuit het land in oorlog lijkt nihil. Al is er enige versoepeling. Half mei piekte de tarweprijs tegen circa 440 euro per ton. Een cocktail aan catastrofaal nieuws stuwde toen de prijs. Door de oorlog geraakte geen graan meer uit de graanschuur van Europa, goed voor een tiende van de wereldwijde export. Voedseldeskundigen luidden de alarmbel over een wereldwijde hongersnood – ‘een orkaan van de honger’.

Op 1 augustus vertrok vanuit de Oekraïense zeehavenstad Odessa het eerste schip met graan. Vijf maanden, sinds de start van de Oekraïneoorlog op 24 februari, was de Razoni geblokkeerd in de zeehaven. Maar Oekraïne en Rusland bereikten, met bemiddeling van Turkije, een akkoord voor de export van Oekraïense granen via de Zwarte Zee. Deze week vertrokken opnieuw vier schepen vol graan uit Oekraïne.

Het leidde mee tot een afkoeling van de tarweprijs. De prijs per ton schommelde begin augustus rond 320 euro, of een kwart lager dan op het toppunt. “De markt is wat minder gespannen”, duidt Xavier Van den Avenne. Hij is de gedelegeerd bestuurder van Vanden Avenne Commodities, een groep die onder meer handel drijft in granen. “Dat zijn nog altijd hoge prijzen, maar ze zitten weer op het niveau van vóór de start van de oorlog. Het besef groeit dat er wel degelijk voldoende graan is. Ook al blijven de prijzen erg hoog in vergelijking met de zomer van vorig jaar. Toen kostte tarwe circa 220 euro per ton. Wellicht volgt niet snel een sterke daling. De graanprijzen volgen ook de energieprijzen, want die bepalen voor een flink stuk de meststoffenprijs. De kostprijs van wat de volgende maanden zal moeten worden uitgezaaid zal dus hoger zijn. Maar er zal tegelijk meer graan worden uitgezaaid, gezien de hoge graanprijzen vandaag.”

Poetin zoekt vrienden

De voorbije maanden bleken ook de meeste oogsten geslaagd. Australië en Rusland hebben een uitstekend oogstjaar achter de rug. Die in Noord-Amerika en West-Europa waren goed, ondanks de droogte. “Het oogstseizoen is nog niet voorbij. De wedstrijd is nog niet helemaal gespeeld voor de zomergewassen”, blijft Xavier Van den Avenne voorzichtig. “Veel zal nog afhangen van de maïsoogst in de Verenigde Staten. Het resultaat daarvan kennen we pas vanaf half september.”

Toch is het akkoord over de Oekraïense graanexport een goede zaak. “De Russische president heeft dat akkoord wellicht gesloten omdat hij heel veel tegenwind krijgt in Afrika”, analyseert Xavier Van den Avenne. “Die kritiek hoor je niet openbaar, maar zeker binnenskamers. Door de Oekraïneoorlog zijn de graanprijzen sterk gestegen. Poetin wil die landen te vriend houden. En ook Rusland wil zijn graan exporteren, zeker nu Rusland een zeer goede oogst heeft.”