Bayer kampt met een glyfosaatnachtmerrie: ‘Het zou dwaas zijn nu al met de witte vlag te zwaaien’

Het juridische moeras waarin Bayer na de overname van Monsanto in de Verenigde Staten verzeild is geraakt, bewijst hoe sterk het Amerikaanse rechtssysteem verschilt van het onze. De Amerikaanse topadvocaat Mark Behrens geeft tekst en uitleg.

Bayer heeft met de overname van Monsanto zijn hoofd in een juridisch wespennest gestoken, en is in Californische rechtbanken al meermaals pijnlijk gestoken. Het Duitse concern is er drie keer op rij veroordeeld tot de betaling van hoge schadevergoedingen aan gebruikers van de beruchte onkruidverdelger Roundup, die door Monsanto werd ontwikkeld. Die zogenaamde mass tort-rechtzaken of massaschadeclaims waren gelanceerd door advocatenfirma’s die stelden dat hun cliënten kanker hebben gekregen door de blootstelling aan glyfosaat, het hoofdbestanddeel van Roundup.

Of glyfosaat daadwerkelijk kanker kan veroorzaken, wordt door heel wat wetenschappers ontkend. Maar de rechtbankjury’s in San Francisco waren er wel van overtuigd. Daardoor moet Bayer in de eerste twee zaken 78 en 80 miljoen dollar betalen. In de derde zaak, die vorige maand werd beslist, werd een schadevergoeding van ruim 2 miljard dollar toegekend aan een koppel dat vele jaren Roundup had gebruikt en werd getroffen door kanker. En dat doet bij velen het ergste vrezen, want er zijn nog ruim 13.400 dossiers ingediend over een lichamelijk letsel dat te wijten zou zijn aan het gebruik van Roundup. Het vooruitzicht van de schier eindeloze reeks potentiële rechtszaken hangt als een molensteen om de hals van Bayer en zijn aandelenkoers.

Ongewone rechtspraak

Hoe het zover is kunnen komen en hoe het nu verder moet voor Bayer, legt topadvocaat en voormalig professor in de rechten Mark Behrens uit. De 53-jarige, in Cincinnati geboren Behrens, werkt voor het advocatenkantoor Shook, Hardy & Bacon uit Washington. Hij sprak op een door Bayer georganiseerde infosessie over glyfosaat. Behrens, die niet is betrokken bij de processen tegen het Duitse concern, spreekt vaak over trends en hervormingen in de hoogst ongewone Amerikaanse rechtspraak.

In de Verenigde Staten is het courant dat advocaten zelf op zoek gaan naar cliënten en alle kosten uit eigen zak betalen. De potentiële winst is voor een advocatenkantoor dan ook erg aanlokkelijk. Als de eisende partij de rechtszaak wint, krijgt haar advocaat minstens een derde en allicht 40 procent van de schadevergoeding, in sommige gevallen zelfs 50 procent, aldus Behrens. Bovendien worden alle door de advocaat gemaakte kosten via die schadevergoeding vergoed. Die kosten omvatten onder meer het inhuren van experts en getuigen, de prijs van vliegtickets en andere reiskosten, bijvoorbeeld om verklaringen onder ede af te nemen. “In vele gevallen zal de advocaat meer verdienen dan de consument”, stelt Behrens. “Er is dus een grote incentive voor advocaten en eisers om een proces te starten: beide partijen kunnen astronomische bedragen verdienen.”

Dat maakt dat Bayer lang niet het enige bedrijf is dat een massaclaim aan zijn been heeft in de Verenigde Staten. Een rechtszaak tegen een bedrijf kan worden getriggerd door een nieuwe wetenschappelijke studie, een beslissing van de Amerikaanse goedkeuringsautoriteit FDA die stelt dat een nieuw geneesmiddel een sterker waarschuwingslabel moet krijgen, een terugroepactie voor kinderzitjes of airbags, of simpelweg een vermoeden dat een bedrijf in de fout is gegaan. Vrijwel meteen verschijnen dan reclamespotjes op de televisie en het internet van advocatenkantoren die cliënten ronselen.

Een studie die werd besteld door een van Behrens’ klanten, de American Tort Reform Association, toonde aan dat advocaten die zijn gespecialiseerd in persoonlijk letsel, vorig jaar 750 miljoen dollar spendeerden aan tv-spotjes, waaronder heel wat over Roundup. Daarin wordt gevraagd dat wie ziek is en Roundup heeft gebruikt, het advocatenbureau opbelt. Het kantoor afficheert daarbij graag hoeveel miljarden het al heeft afgedwongen in de rechtbanken. Eén kantoor verzamelde al 17 miljard dollar. “Waanzinnig”, zegt Behrens. “Sommige advocaten zijn er schatrijk mee geworden.”

Een van hen is de miljardair Peter Angelos, die tientallen jaren geleden met zijn inkomsten uit rechtszaken tegen tabaksbedrijven het professionele honkbalteam Baltimore Orioles kocht. “Je kan het vergelijken met Manchester United dat in handen zou komen van een advocaat die is gespecialiseerd in asbestprocessen”, zegt Behrens.

De jury beslist

De meeste individuele letselzaken, zo’n 96 procent volgens Behrens, worden in der minne geregeld, maar massaschadegevallen niet. Die zaken komen altijd voor in een rechtbank met een jury. “Het recht op een juryproces is heel belangrijk in onze cultuur”, zegt Behrens. “Het staat in onze federale grondwet en in vrijwel elke staatsgrondwet.” Een rechter bepaalt welke informatie aan de jury wordt voorgelegd. Maar de jury beslist, ook welke schadevergoeding moet worden opgelegd aan het aangeklaagde bedrijf. Die omvat de economische schade – medische onkosten en het salaris dat de klager door ziekte is misgelopen – plus extra compensatie voor pijn en lijden. In massaclaims leidt dat steevast tot zeer hoge bedragen.

“De jury moet soms ook beslissen over erg complexe materie en ziet daar tijdens het hele proces aan de ene tafel iemand zitten die aan het sterven is aan kanker, en aan de andere tafel dure advocaten in mooie kostuums die een miljardenbedrijf verdedigen”, legt Behrens uit. “Dat leidt ertoe dat de jury soms zegt ‘we zijn niet zeker, maar zo’n bedrijf kan zich zo’n schadevergoeding veroorloven’. Emotie wint vaak.”

Dat jurybeslissingen onvoorspelbaar zijn, weet ook het Amerikaanse gezondheidsconcern Johnson & Johnson (J&J). De farmagroep, het moederbedrijf van Janssen Pharma, moet aan 22 vrouwen 550 miljoen dollar schadevergoeding betalen plus een monsterboete van 4,1 miljard dollar. De vrouwen hadden J&J voor de rechter gedaagd omdat er asbest in het talkpoeder van de groep zou hebben gezeten. J&J zou daardoor verantwoordelijk zijn voor het feit dat ze eierstokkanker hebben gekregen. J&J werd in eerdere talkpoederzaken al veroordeeld tot boetes van in totaal ruim 400 miljoen dollar, maar kon de verdicten in beroep telkens terugdraaien. “J&J verloor de zaak in de rechtbank in Saint Louis, maar heeft zowat alle zaken gewonnen in andere rechtbanken. Nochtans gaat het over dezelfde wetenschap en hetzelfde product. Waar is de rationaliteit dan?” vraagt Behrens zich af.

De rechter kan in eerste aanleg de door de jury bepaalde schadevergoeding verlagen of weigeren, of de zaak seponeren, als hij of zij gelooft dat het verdict niet is gebaseerd op het bewijs dat de jury heeft gehoord. In het eerste glyfosaatproces bracht de rechter de oorspronkelijke schadevergoeding drastisch terug van 289 miljoen dollar tot 78 miljoen. “Ook daartegen zal er hoger beroep zijn. En het zou me niet verbazen dat de schadevergoeding verder wordt verlaagd of wordt afgewezen, want dat is heel gewoon in ons systeem”, zegt Behrens. “Nieuws over zulke hoge schadevergoedingen is sensationeel en komt zeer prominent in de media. Maar als pakweg vijf jaar later het bedrijf in beroep de zaak alsnog wint of het bedrag wordt verlaagd, wordt dat nieuws vaak weggestopt.”

Het proces in beroep verloopt zonder jury. Bovendien zijn de zieke eisers niet aanwezig in de rechtszaal: een heel ander gegeven dan het proces in eerste aanleg waarin – dixit Behrens – de advocaat van de eiser de dynamiek van de kankerpatiënt tegen het miljardenconglomeraat kan uitspelen. In beroep oordeelt een panel van drie willekeurig geselecteerde rechters. Ook de beroepsprocedure kan lang duren. “Tussen het indienen van de klacht en de uitspraak in beroep ligt gemakkelijk drie jaar”, zegt Behrens. En daarna kan Bayer ook nog naar het hooggerechtshof trekken.

Grote verschillen

Massaclaims zijn heel speculatief, ook in het geval van Bayer, benadrukt Behrens. “We zijn nog jaren verwijderd van duidelijkheid. Het is als een sportwedstrijd van een uur. We zijn misschien nog maar 10 minuten ver in de match.” Dat de eerste drie verdicten volgens Behrens geen betrouwbare indicatie zijn voor het verdere verloop van de Roundup-saga, heeft ook te maken met het feit dat ze alle drie werden uitgesproken in San Francisco, een zeer liberale jurisdictie. “Er zijn heel grote verschillen tussen onze staten, en dat wordt weerspiegeld in de rechtszalen”, merkt Behrens op. “Een jury in San Francisco zal je in vele gevallen een heel ander resultaat geven dan een in pakweg Kansas of Georgia.” Een klant van Behrens heeft een lijst samengesteld van rechtsgebieden die de grootste kans bieden op verdicten in het voordeel van de eiser. Californië staat op de eerste plaats.

Op de vraag of hij verwacht dat Bayer een regeling zal willen treffen voor de vele hangende rechtszaken – de volgende staan gepland voor augustus – is Behrens duidelijk: “Als je zoals Bayer sterk gelooft dat je wetenschappelijke basis sterk is, zou het in massaschadeclaims dwaas zijn met de witte vlaag te zwaaien op een moment dat je gelooft dat je kan winnen. Kijk, bij een vliegtuigcrash zal het aantal slachtoffers nooit stijgen. Er kunnen maar zoveel mensen in een toestel. In dat geval kan het zinvol zijn een regeling te treffen, al is het om te vermijden dat je je advocaten fortuinen moet betalen. Maar het is anders als het gaat om een product dat wij allemaal weleens hebben gebruikt en over een soort kanker die iedereen kan krijgen. Als Bayer dan zou zeggen ‘oké, laten we die 10.000 zaken regelen’, dan kan je voorspellen wat zal gebeuren. Die tv-spotjes zullen meteen weer opduiken, en een week later heb je 10.000 nieuwe zaken. Een regeling aanvaarden is dus prematuur.”