Online fraude wordt almaar professioneler: ‘De oplichters zijn extreem goed in het winnen van vertrouwen’

Hij zou maar 250 euro beleggen via een onlinehandelsplatform, maar uiteindelijk werd hem 180.000 euro ontfutseld. Dit is het relaas van hoe een voorzichtig en financieel geletterd iemand toch voor tienduizenden euro’s werd opgelicht. Experts leggen uit hoe u zich tegen dit soort fraude kunt wapenen.

Het drama van Gerard (zijn echte naam is bekend bij de redactie) begon met een e-mail van een vriend op een vrijdagnamiddag. Daarin stond een link naar een artikel, dat achteraf nep bleek te zijn, in een populaire Vlaamse krant. Een bekende Vlaming zou een heel interessante belegging hebben gedaan. In het weekend las Gerard het artikel door en besloot dat de belegging wel een poging van 250 euro waard was. Tien dagen later was hij 180.000 euro kwijt.

De wachtrekening

Het artikel vertelde hoeveel winst de bekende Vlaming had gemaakt via een cryptohandelsplatform. Er stond een link bij naar de website van het platform. Daar liet Gerard zijn gegevens achter om gecontacteerd te worden voor meer uitleg. “Ik was benieuwd naar hoe het werkte en ik had me voorgenomen er niet meer dan 250 euro aan te besteden. Dat had ik ook met mijn vrouw afgesproken. Wij nemen nooit veel risico en zijn altijd heel voorzichtig altijd het op geld aankomt”, vertelt hij.

De dag nadien kreeg hij telefoon van een Vlaamse vrouw die in naam van het handelsplatform sprak. Zij spraken een code af die als wachtwoord zou dienen voor alle communicatie tussen hen. Een tijdje daarop kreeg Gerard telefoon van een zekere Jozef, met die code, en de boodschap dat hij zijn persoonlijke relatiebeheerder zou zijn. “Twee uur lang nam Jozef mij mee door de functies van het platform. Hij maakte ook een account voor mij aan”, vertelt Gerard. “Hij was heel geduldig, legde goed uit hoe alles werkte en spiegelde geen overdreven hoge verwachtingen voor. Hij drong ook niet aan om met grote bedragen te beginnen.”

Toen kwam het moment om geld te storten. “Via een programma dat ik op mijn pc moest installeren, nam hij mijn computer over en deed hij twee kleine testoverschrijvingen, die meteen daarna weer op mijn rekening verschenen.” Daarmee stond alles klaar om de 250 euro te investeren in crypto.

De volgende dag ontving Gerard een oproep van een 02-nummer en kreeg hij een vrouw aan de lijn die beweerde te spreken voor de Nationale Bank van België (NBB), de Belgische bankentoezichthouder. “Wij hebben vernomen dat u in cryptomunten wilt beleggen. Om zeker te zijn van de oorsprong van het geld, dat het geen zwart geld is, vragen we u om al het geld van de rekeningen waar u een volmacht op heeft, op een speciale ‘wachtrekening’ te zetten, zodat we de oorsprong kunnen nagaan. Daarna kunt u uw investering doen”, zei ze met enige stelligheid.

Daarop overliep zij alle rekeningen bij de banken waar Gerard klant was en de rekeningen van vzw’s waarvan hij penningmeester was. “Ik vond het al raar dat ik voor een belegging van 250 euro al dat geld op zo’n waarborgrekening moest zetten”, zegt hij. Hij rook onraad, contacteerde zijn eigen bank, maar die bevestigde dat het oké was.

Ondertussen hadden de oplichters via de malware die ze op Gerards pc hadden geïnstalleerd de volledige controle over zijn bankrekeningen en hadden ze zelf al grote sommen overgeschreven op de wachtrekening. “Ik ben enkele dagen later zelf naar mijn bankkantoor gegaan met de vraag of de rekening wel klopte. Want ik moest nog een laatste grote som storten ‘om mijn dossier te vervolledigen’. De loketbediende heeft dat toen nog eens bevestigd en zelf een overschrijving van 40.000 euro in mijn naam op die rekening gedaan.” Als klap op de vuurpijl slaagden de oplichters erin om online een extra lening aan te gaan van enkele tienduizenden euro’s op Gerards naam. Die werd goedgekeurd door zijn bank en ook daar moet hij nu voor opdraaien.

De oplichters leken vooral op snelheid te spelen. “Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik gepusht werd, maar het moest allemaal zo snel gaan om mijn ‘dossier’ en die wachtrekening in orde te krijgen”, stelt Gerard. Na tien dagen was Gerard 180.000 euro kwijt van zijn persoonlijke rekeningen, de rekeningen van zijn vrouw, zijn zaak, de verenigingen waar hij in het bestuur zat en de lening die frauduleus in zijn naam is aangegaan.

Zwartepieten met de bank

Fraude is van alle tijden. Met de digitalisering heeft die zich steeds meer verplaatst van de fysieke naar de digitale wereld. Ook investeringsoplichtingen gebeuren steeds meer digitaal. Het lokaas van de oplichters is steeds meer dat recente financiële fenomeen: crypto. “Vroeger waren het aandelen, valuta, derivaten of andere financiële producten waarmee ze slachtoffers lokten, nu zijn dat cryptomunten”, zegt Bram De Man, hoofdinspecteur bij de federale gerechtelijke politie.

Volgens cijfers van de federale politie zijn fraudedossiers met crypto als lokmiddel verdubbeld van 68 in 2019 naar 154 vorig jaar. Ook de meldingen van onlineoplichting en -investeringsfraude bij de financiële waakhond FSMA nemen een hoge vlucht. Van 2020 op 2021 ging het aantal meldingen over malafide onlinehandelsplatformen met meer dan 50 procent omhoog. Dit jaar alleen al doekte de FSMA samen met de politie er daar 234 van op, en de meldingen blijven sterk toenemen.

Nu, meer dan anderhalf jaar later, zit Gerard verwikkeld in een juridisch getouwtrek met zijn bank over wie verantwoordelijk is. De bank probeert alle verantwoordelijkheid van zich af te schuiven, terwijl Gerard zegt op tijd aan de alarmbel te hebben getrokken. Toch liet de bank een aantal transacties doorgaan.

Veel oplichtingszaken belanden in een patstelling waarin banken en hun klanten elkaar de zwartepiet toeschuiven en het gerecht de zaak moet beslechten, merkt ook Rik Van Reusel, advocaat bij het Gentse DGDM. “Wij voeren steeds meer dossiers tegen banken omdat klanten frauduleus hun codes zijn ontfutseld, en de bank hen niet voor de schade wil vergoeden. Vroeger waren de banken meer coulant, maar nu onlinefraude schering en inslag is, komen ze klanten veel minder snel tegemoet”, stelt hij.

Ombudsfin, de federale ombudsdienst voor klachten van burgers over financiële diensten, ziet hetzelfde. “Steeds meer klachten gaan over onlinefraude”, zegt Jan Cattaruzza, het hoofd van de dienst. “Met name over de weigering van banken om hun klanten te vergoeden als ze slachtoffer worden van fraude. De banken zijn daar steeds meer terughoudend in.” In 2021 behandelde Ombudsfin zo’n 2.000 klachten, waarvan een derde over fraude ging.

Als een consument een klacht indient bij Ombudsfin, kijkt die laatste naar de juridische grondslag en geeft hij een niet-bindend advies over hoe de zaak te beslechten. “Maar banken zijn niet vaak geneigd zich naar ons advies te schikken, ook al vinden wij dat de wetgeving de klant in het gelijk stelt. Zelfs dan blijven de meeste weigeren om slachtoffers te vergoeden”, zegt Cattaruzza.

Dat heeft te maken met de wetgeving. Die stelt dat slachtoffers van fraude altijd door hun financiële instelling vergoed moeten worden, tenzij ze door ‘grove nalatigheid’ zelf schuld hebben aan hun problemen. Maar ‘grove nalatigheid’ heeft heel interpretaties. “Als wij besluiten dat de klant niet grof nalatig is geweest en de bank hem moet vergoeden, stellen we vast dat banken vasthouden aan een andere interpretatie van grove nalatigheid en niet toegeven”, zegt Cattaruzza.

De wetgeving is te zwart-wit. “In veel gevallen is het slachtoffer niet grof nalatig geweest, maar wel licht, en zou een gedeelde verantwoordelijkheid met de bank op zijn plaats zijn. Dat is onder de huidige wetgeving moeilijk, het is alles of niets”, zegt hij. Slachtoffers en hun banken komen wel vaak onderling tot een akkoord voor een gedeeltelijke vergoeding.

Het advocatenkantoor DGDM ziet ook steeds meer slachtoffers van onlinefraude. “Het zijn mensen van alle rang en stand, maar toch vooral uit de meer bemiddelde klassen. We hebben ooit een zaak gehad van een bankdirecteur die voor meer dan 200.000 euro was opgelicht”, vertelt Rik Van Reusel. “De bedragen die wij zien, zijn zorgwekkend. De rode draad is hebzucht en onwetendheid. Mensen willen snel rijk worden via kanalen waar ze in feite heel weinig vanaf weten, zoals crypto.”

De advocaat schrikt ook niet van de hoge vlucht die online-oplichting in ons land neemt. “België is enorm vatbaar door de grote sommen spaargeld die aan de kant staan en de wil om die te activeren.”

Professionalisme ten top

Niet alleen is onlineoplichting enorm toegenomen, ze is ook sterk geprofessionaliseerd. De websites van de oplichters zijn vaak niet te onderscheiden van die van echte investeringsbanken of beurzen. De e-mails ogen professioneel. En de personen die de potentiële slachtoffers bellen, vaak via een gehackt Belgisch nummer, zijn getrainde relatiebeheerders die met wetenschappelijk onderbouwde scripts stapsgewijs vertrouwen weten te winnen. “Ze stellen alles in het werk en slagen er ook steeds meer in om vertrouwen te wekken”, zegt Claire George, de woordvoerder van Europol.

Oplichters hebben het draaiboek overgenomen van bedrijven die legitieme commerciële diensten of producten aanbieden. “Hun callcenters gebruiken heel professionele scripts waarmee ze precies weten hoe ze mensen moeten manipuleren of hoe ze een gevoel van dringendheid kunnen opwekken”, voegt ze toe.

Ze hebben ook een steeds beter inzicht in de psychologische en sociale mechanismen waarmee ze hun slachtoffers kunnen laten doen wat ze willen. “Ik ben nog het kwaadst op mezelf omdat ik me zo heb laten bespelen”, verzucht Gerard. “Ik heb nooit onnodige risico’s genomen en heb altijd keihard gewerkt, en dan gebeurt zoiets. Het was alsof er iemand de controle over mij had overgenomen. Details waar je achteraf over valt, zag ik op het moment zelf niet.”

Oplichters gaan ook steeds verder in de technologie die ze gebruiken om slachtoffers in de val te lokken.”Een ondernemer die betaalgegevens van Binance, ‘s werelds grootste cryptobeurs, in zijn zaak wilde integreren, kwam in contact met een oplichter die zich voordeed als een Binance-medewerker. Die had zelfs voor een onlinemeeting een digitaal evenbeeld gemaakt van een van onze medewerkers om het slachtoffer over de brug te krijgen”, vertelt Roy van Krimpen, het hoofd van Binance Benelux.

Het professionalisme en de kennis van hedendaagse oplichters zijn niet te onderschatten, volgens Claire George. “Het gaat om georganiseerde misdaad – grote jongens en hoogopgeleide criminelen. De ontfutselde gelden gaan heel de wereld rond en zijn heel moeilijk te achterhalen.”

Slachtoffers hoeven zich daarom niet schuldig of beschaamd te voelen. “De oplichters zijn extreem goed in het winnen van vertrouwen”, weet Claire George. “We hebben ooit een zaak gehad van een professor aan een managementschool die meer dan 10 miljoen euro in een frauduleus project had gestort. Het ging zelfs zover dat hij de politie achteraf verweet dat ze zijn investering om zeep had geholpen door de fraude aan te pakken. Zo bevangen was hij door het verhaal.”