Brexit grootste knelpunt voor eengemaakte Europese kapitaalmarkt

Weinig dossiers leggen zoveel Europese pijnpunten bloot als de poging om een eengemaakte kapitaalmarkt te lanceren. “Als we wachten, zal het weer tijdens een crisis moeten gebeuren”, waarschuwt de Europese toezichthouder.

Banen, economische groei en een schokdemper tegen de volgende crisis. Bij haar aantreden leek de Europese Commissie onder leiding van Jean-Claude Juncker een wondermiddel in huis te hebben om alle kwalen van de eurozone te genezen. Naast de bankenunie zou er ook een eengemaakte Europese kapitaalmarkt komen. En misschien wel het grootste mirakel was dat geen enkele lidstaat bezwaar maakte tegen het plan.

Er was wel een kleine kanttekening. De eengemaakte markt was geen afgelijnd project en geen echt plan. Het was een verzameling van meer dan vijftig losse maatregelen die samen een kapitaalmarkt moesten vormen.

Voordelen

De nood aan een eengemaakte kapitaalmarkt stond al in 2009 in het rapport dat de Franse econoom Jacques de Larosière op verzoek van de Commissie schreef over de kredietcrisis. Op een evenement over de toekomst van het project in het Europees Parlement kwam de voormalige directeur van het Internationaal Monetair Fonds begin deze maand nog eens toelichten wat de voordelen zijn. Zo moet een Europese kapitaalmarkt in de eerste plaats voor een diversere financiering van de economie zorgen. In de Verenigde Staten tanken bedrijven vooral geld op de markten, terwijl het Europese bedrijfsleven afhankelijk is van de banken.

Een grotere en meer liquide kapitaalmarkt zal ook helpen om economische en financiële schokken op te vangen. Het is een uitgelezen manier om risico’s te delen. Voorstanders geloven dat ook de consument gebaat is bij het idee. Die zal een groter aanbod krijgen, aangezien alle spaar- en beleggingsproducten aan dezelfde regels voldoen. Samengevat schoof De Larosière een eengemaakte kapitaalmarkt naar voren als levensbelangrijk voor een gezonde Europese Unie.

Kinderschoenen

Ondanks de vele zegeningen en hoewel er nauwelijks tegenkanting is, staat de Europese kapitaalmarkt nog altijd in haar kinderschoenen. “Als de bankenunie 80 procent klaar is, dan de eengemaakte kapitaalmarkt omgekeerd 20 procent”, vat Josina Kamerling de stand van zaken samen. Kamerling volgt het dossier op de voet voor het CFA Institute, een organisatie die financiële analisten opleidt en ijvert voor efficiënte kapitaalmarkten en de bescherming van investeerders.

Door de eurocrisis, die de weeffouten in de muntunie pijnlijk heeft blootgelegd, is de appetijt om risico’s te delen niet bepaald toegenomen. Maar er is meer aan de hand. Volgens Kamerling is het grote probleem dat er nog geen structuur is opgezet die vastlegt wie nu precies welke verantwoordelijkheid draagt. Voor retailproducten bijvoorbeeld blijven de nationale toezichthouders veel verantwoordelijkheid dragen. En omdat de bevoegdheden verspreid zitten over alle lidstaten, blijft het moeilijk spaar- of beleggingsproduct in de hele Europese Unie te verspreiden.

Er zijn in de nasleep van de crisis wel verschillende Europese toezichthouders opgericht: een voor de banken (EBA), een voor verzekeringen en bedrijfspensioenen (EIOPA), en een voor effecten en markten (ESMA). Die laatste moet volgens het CFA worden versterkt ten nadele van de nationale toezichthouders. Al dreigt het natuurlijk een kip-of-het-eidiscussie te worden: moet eerst de kapitaalmarkt gevormd worden en dan de toezichthouder versterkt? Of moet eerst het ESMA meer bevoegdheden krijgen over de lidstaten vooraleer de markten kunnen worden opengegooid?

Het is opvallend hoe de lidstaten lippendienst bewijzen aan het idee van een kapitaalmarkt, maar er gaapt een grote kloof tussen retoriek en praktijk. Hét voorbeeld is het single rulebook, dat een gemeenschappelijk kader voor de financiële sector moest creëren. Alleen worden de voorschriften in elk land anders geïnterpreteerd. In het Europees Parlement viel te horen dat die interpretaties vooral gebruikt worden om de thuismarkt af te sluiten en de eigen financiële sector te beschermen.

Brexit

Het grootste knelpunt voor de eengemaakte kapitaalmarkt is de brexit. Minder dan een jaar voor het verstrijken van de onderhandelingsfase is nog altijd niet duidelijk onder welke voorwaarden Groot-Brittannië de Europese Unie gaat verlaten. Voor de kapitaalmarkt is dat essentieel, aangezien Londen het financiële hart van Europa is. Zullen banken nog het vasteland kunnen bedienen vanuit de City? Zullen de Britten instemmen met Europees toezicht van het ESMA als het leeuwendeel van de handel in euro in Londen blijft? Niemand die het weet.

“De financiële wereld in Europa was een centrum met daaromheen een aantal kleinere satellieten. Nu dreigen alleen de satellieten over te blijven, en die moeten zich organiseren”, zegt een parlementslid. De eensgezindheid over de Europese kapitaalmarkt is zo verstrikt geraakt in misschien wel de grootste Europese puinhoop. En de Europese Unie deinst er ook niet voor terug om de financiële sector in te zetten als wapen in de onderhandelingen met de Britten. “De eengemaakte kapitaalmarkt met Londen als centrum was vooral bedoeld als zoenoffer om de Britten in de Unie te houden. Dat is mooi mislukt”, zucht het parlementslid.

Opgeven

Er gaan meer en meer stemmen op om de eengemaakte kapitaalmarkt op te geven. Critici vinden dat het systeem vandaag best goed werkt, en dat je er maar beter niet te veel aan sleutelt. Steven Maijoor, de voorzitter van het ESMA, is daar niet mee eens: “Je mag de werking van de markten niet beoordelen in goede tijden. En als je wacht met hervormingen, zal het weer tijdens een crisis moeten gebeuren. Dan zal het weer haastwerk zijn en is er geen goed beleid mogelijk.”

De hoogdringendheid waarmee de Commissie bij haar aantreden nog werk wilde maken van de Europese kapitaalmarkt, is alleszins verdwenen. De meeste lidstaten willen nu eerst de brexit regelen, en hopen stukjes van financieel Londen binnen te halen. Pas daarna lijken ze bereid nog stappen te doen. Een vergissing, vindt Kamerling: “Er zullen altijd beleggers zijn die tevreden zijn met enkel producten uit eigen land. Maar de jonge generatie belegt via het internet over de grenzen heen. Die moeten ook beschermd worden. De eengemaakte kapitaalmarkt kan een motor voor groei zijn.”