Toen Duitsland in 1914 de Belgische neutraliteit schond, blonken de Duitse troepen niet uit in zachtaardigheid. Ze traden ruw op tegen de burgerbevolking. Verviers en Leuven zijn nog altijd symbolen voor wat zich tijdens die eerste weken heeft afgespeeld. Een van de trieste hoogtepunten is het afbranden van de universiteitsbibliotheek, een wraakactie van de Duitsers die dachten door burgers te zijn beschoten.
Er werd een scherpe reactie van Paus Benedictus XV verwacht, maar die bleef uit. Inmiddels blijkt dat zich achter de tamme reactie van het Vaticaan een diplomatiek kluwen schuilde. Auteur Johan Ickx, in het dagelijkse leven verantwoordelijk voor het historisch archief van de sectie buitenlandse betrekkingen van de Heilige Stoel, wil dat kluwen ontrafelen.
Het idee ontstond toen hij gevraagd werd een lezing te geven over de houding van de katholieke kerk tijdens de Eerste Wereldoorlog op een congres dat het Pauselijk Comité voor Historische Wetenschappen in 2014 organiseerde. De voorbereidingen voor die lezing prikkelden zijn nieuwsgierigheid.
De hoeksteen van zijn onderzoek is een geheim rapport dat monseigneur Ladeuze, toen de rector van de KU Leuven, in het eerste oorlogsjaar naar de Heilige Stoel stuurde. In dat nooit eerder gepubliceerde document verduidelijkte hij hoe ernstig de situatie in Leuven was. Het initiatief paste in een brede beweging van Belgische professoren om vanaf Kerstmis 1914 bondgenoten te zoeken in het Vaticaan. Intensief diplomatiek gelobby moest de neutrale opstelling van de paus bijsturen. Maar hun pogingen botsten op tegenstand. Vooral de rol van de pauselijke nuntius (de diplomatieke vertegenwoordiger van de Heilige Stoel) en zijn entourage in Brussel valt daarbij op.
Documenten uit archieven schragen het relaas. Maar vooral een nieuwe studie van de briefwisseling van monseigneur Simon Deploige bracht aan het licht hoe een internationaal samengestelde groep van vijf alles in het werk stelde om de valse Duitse oorlogspropaganda in Rome te ontmaskeren. Uiteindelijk zou voor het ontmantelen van de diplomatieke crisis een belangrijke rol zijn weggelegd voor Eugenio Pacelli. Twee decennia later zou hij Paus Pius XII worden. De relatie tussen de oorlog en het Vaticaan toont in elk geval aan hoe belangrijk de kerk toen was als diplomatiek kanaal.
Michaël Vandamme
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier