Eurocommissaris Margrethe Vestager: ‘We moeten de duistere kant van data aanpakken’

Big Tech palmde eerst de markt in en daarna onze privacy. Maar in Europa is de speeltijd voorbij, daar helpt Margrethe Vestager mee voor te zorgen. De Europese commissaris voor Mededinging legde al Google en andere digitale reuzen over de knie. Zij horen de economie te helpen, niet te verknechten. “Voor zakenmensen zal het klinken als een paradox: om economisch potentieel te ontketenen, heb je regulering nodig.”

Weinig Europese commissarissen zijn zo bezongen geweest als Margrethe Vestager. De Deense domineedochter geldt als ongedwongen en doortastend tegelijk. Haalde ze als Deens minister soms haar breinaalden boven tijdens ministerraden, dan pakt ze als Europees commissaris voor Mededinging met evenveel gemak giganten als Apple, Google en Facebook aan.

Wanneer we Margrethe Vestager ontmoeten, heeft Mark Zuckerberg net zijn historische kruisverhoor in het Amerikaanse Congres achter de rug. De Facebook-baas moest er uitleggen hoe de persoonsgegevens op zijn servers in de verkeerde handen terecht konden komen.

Miljoenen Facebook-gebruikers speelden ongewild mee in manipulatie van verkiezingen en andere duistere spelletjes. Als een miljardenbedrijf als Facebook zijn data niet kan beschermen, wie dan wel?

Voor Europa kon het Facebook-schandaal op geen beter moment komen. Deze maand treden de nieuwe Europese privacyregels in werking, de GDPR ( General Data Protection Regulation). Waar de Verenigde Staten achteroplopen, kan de Europese Unie zich als een voorloper profileren, voor een keer. Nog niet lang geleden was digitale privacy iets voor oude mensen, maar het tij keert snel en de EU is bij de les. “We zijn vooruitgelopen op de curve”, zegt Vestager niet zonder voldoening.

Met digitale rechten voor de consument doet Europa wat het moet doen. Zelfregulering was geen optie meer voor de machtige Big Tech-bedrijven. “Je mag niet afhankelijk zijn van goede wil”, zegt Vestager, die in haar thuisland Denemarken tot de sociaal liberalen behoort. “We hebben de regulering nodig, niet door het Facebook-schandaal, maar wegens de complete machteloosheid van mensen bij pagina’s en pagina’s gebruiksvoorwaarden. Uiteraard vinken ze dan het blokje ‘ I accept‘ aan.”

Afgezien van privacy, zien sommigen geen probleem. Bedrijven als Facebook en Google domineren de markt, maar ze bieden ook gratis diensten tegen goede kwaliteit. Zolang de consument er wel bij vaart, hoeft de overheid niet in te grijpen, luidt het.

MARGRETHE VESTAGER. “Als een bedrijf geen concurrenten heeft, zal het dan blijven innoveren voor het goed van de consument? En dat is niet het enige probleem. In veel landen is Google zowat de enige toegangspoort tot het internet geworden. Als een klein, innovatief bedrijf niet te vinden is in de zoekresultaten, hoe kan het dan de aandacht trekken van investeerders? De markt kan alleen de consument dienen bij voldoende concurrentie. Want dan is er druk om te innoveren, om het beste te bieden tegen competitieve prijzen.”

Dus de concurrentie komt het eerst, daarna zien we wel of de consument aan zijn trekken komt.

VESTAGER. “De consument moet toch een keuze hebben? Als een dominant bedrijf hem die keuze ontzegt, kan je dat toch geen concurrentie noemen? Neem de zaak Google Shopping (de prijsvergelijkingsdienst van Google, door Vestager beboet met 2,4 miljard euro wegens misbruik van marktdominantie, nvdr). Google zet zijn prijsvergelijker op de eerste pagina, recht voor uw ogen. Concurrerende prijsvergelijkingsdiensten verschijnen gemiddeld pas op pagina vier van de zoekresultaten. Dan is er geen sprake van keuze. Niemand gaat naar pagina vier.”

Als zoekmachine heeft Google zijn dominantie niet gestolen, maar opgebouwd met knowhow. Mag het daarvan de vruchten niet plukken?

VESTAGER. “Ik zou u volledig gelijk geven als Google 25 procent van de zoekmarkt had. Maar Google heeft 95 procent van de markt.”

Maar is dat de fout van Google? Het bedrijf kan toch moeilijk zelf de concurrentie organiseren.

VESTAGER. “Neen, marktdominantie is toegelaten. Een bedrijf mag succes boeken in Europa. Maar je mag die dominantie niet misbruiken om concurrenten op afstand te houden. Marktdominantie brengt verantwoordelijkheid met zich. We controleren nu of Google die verantwoordelijkheid opneemt en concurrerende prijsvergelijkers dezelfde kansen geeft als Google Shopping.”

Voert u geen strijd van het verleden? Misschien wordt Google morgen al omvergeduwd door een start-up met een betere technologie, blockchain bijvoorbeeld.

VESTAGER. “Ja, als die start-up tenminste aan bod mag komen. Als hij niet eens de kans krijgt zijn innovatie te tonen aan de markt, hoe kan hij dan bedrijven omverduwen? Het wordt moeilijk concurreren als uitvinders in hun spreekwoordelijke garage moeten blijven. De digitalisering van de economie maakt gelijke kansen des te belangrijker. Landbouw, transport, gezondheidszorg: alles digitaliseert. Ook verkopen almaar meer kmo’s via een onlineplatform (zoals Amazon, nvdr). Het is de feitelijke voordeur van hun winkel geworden. Veel bedrijven zien die voordeur plots gesloten worden, zonder uitleg, zodat klanten hen niet meer kunnen vinden.”

Het platform is de markt geworden en ook daar moet het spel eerlijk gespeeld worden.

VESTAGER. “Precies. Over enkele weken leggen we daartoe maatregelen op tafel. Je moet altijd oppassen voor overregulering, zeker bij fenomenen die nog in volle ontwikkeling zijn. Maar zonder regels regeert de wet van de jungle. En de jungle geeft geen tien bedrijven met elk 10 procent van de markt, de jungle geeft monopolies.”

Je kunt monopolies ook van onderuit te lijf gaan, zeggen economen. Zorg gewoon dat consumenten hun data kunnen verkopen, aan meerdere bedrijven en meerdere keren in de tijd. Dan hoeven nieuwe marktspelers minder op te boksen tegen de immense databestanden van Big Tech. Wat vindt u daarvan?

VESTAGER. “Consumenten verkopen hun data nu al, voor niks. Of tenminste, ze krijgen zoekresultaten in ruil, of ze mogen tweeten. In feite geven ze Big Tech een gratis licentie voor het gebruik van hun data. Door de GDPR zal dat veranderen. Je krijgt rechten over jouw data, wat het mogelijk maakt die data te verzilveren. In enkele lidstaten duiken nu al initiatieven op, digitale assistenten die je helpen met het beheer van je privacy en de verkoop van je data.”

Met een beetje geluk ontstaat een compleet nieuwe economische sector.

VESTAGER. “Het potentieel van data is enorm. We zullen ziektes uit de wereld kunnen helpen waarvoor vroeger geen behandeling was, we zullen vlot verkeer krijgen waar voordien files stonden, en veel meer. Maar dat zal pas lukken als we eerst de duistere kant van data aanpakken, als bijvoorbeeld verkiezingen niet langer gemanipuleerd worden op basis van ontfutselde persoonsgegevens. Als iedereen te bang wordt ook maar iets over zichzelf prijs te geven wegens de akelige gevolgen, dan zal het potentieel van data nooit naar boven komen. Voor zakenmensen zal het klinken als een paradox: om economisch potentieel te ontketenen, heb je regulering nodig.”

Is Big Tech niet te ingewikkeld geworden voor adequate regulering? Amazon is een webwinkel, een logistiek netwerk, een cloudbedrijf en nog veel meer. De ene activiteit is een hefboom onder de andere. De concurrenten van Amazon zijn vaak tegelijk zijn klanten. Kunt u dat nog behappen?

VESTAGER. “Bedrijven met elkaar versterkende activiteiten zijn niks nieuws. De digitale tijden veranderen ook niet de motieven achter machtsmisbruik, zoals hebzucht en machtshonger. We hebben daarom geen nieuwe regels nodig maar modern gereedschap, in de vorm van hedendaagse IT. En daar investeren we ook in. In het dossier-Google moesten mijn mensen zich door 5,2 terabyte data werken. Zonder de gepast soft- en hardware lukt dat niet. Het doet bedrijven zelfs teruggrijpen naar de ouderwetse methodes. Afspraken over prijzen en de verdeling van de markt worden weer gemaakt op het golfterrein en niet langer in de cloud, waar wij ze nu kunnen vinden.”

Marktdominantie is niet alleen een zaak van de digitale wereld. Volgens onderzoek is er ook een groeiend probleem in de traditionele sectoren, althans in de Verenigde Staten. Gaat het in Europa dezelfde kant op?

VESTAGER. “Dat is inderdaad ons aanvoelen. Om dat echt te besluiten, hebben we nog onvoldoende data. We hebben al data sinds de financiële crisis van 2008, en die wijzen op een toenemende concentratie in de Europese IT- en telecomsector. In dezelfde periode steeg ook het aandeel van de bedrijfswinsten in het bruto binnenlands product van 8 naar 12 procent. Dat lijkt niet veel, maar het is wel een stijging van 50 procent in een korte periode. Dat suggereert een toenemende marktmacht van bedrijven, die zo een groter deel van de koek voor zich kunnen houden, in plaats van de koek te delen met de consumenten.”

U moet de concurrentie bewaken. Is het niet even belangrijk de concurrentie te stimuleren, door het inperken van lobbying bijvoorbeeld? Kleine bedrijven kunnen geen lobbyisten betalen.

VESTAGER. “Wij zijn er juist om de belangen van kleine bedrijven te bewaken. Concurrentie zorgt ervoor dat de winsten niet terechtkomen bij een select kransje bedrijven. Bij de overname van Monsanto door Bayer zorgen wij ervoor dat de boer nog altijd kan kiezen uit dezelfde hoeveelheid leveranciers van zaaigoed en onkruidverdelgers, zodat er concurrentie blijft bestaan.”

Is lobbying een probleem in de Europese wandelgangen? Je hoort allerlei verhalen, zoals gekonkelfoes bij beslissingen over hormoonverstoorders of emissienormen voor auto’s.

VESTAGER. “Er gaat almaar meer geld naar lobbying. Bedrijven moeten dus wel denken dat het werkt. Er is een reden waarom sommigen investeren in lobbying. Wij maken de zaken zo transparant mogelijk. Ik doe mijn best om geen lobbyisten te ontmoeten. Als mijn collega’s een ontmoeting hebben met een lobbyist, komt dat in een register, zodat dat zichtbaar wordt.”

De EU heeft het niet gemakkelijk. Toen de kloof tussen noord en zuid wat minder diep leek, kwam er een nieuwe kloof, tussen oost en west. Wordt het niet stilaan hopeloos?

VESTAGER. “Het wordt alleen hopeloos als je stopt met proberen. Niets is ooit verworven. Het kan altijd weer verkeerd gaan. De Europese democratie zal alleen werken als we ze gebruiken voor het goed van de mensen. Europa moet concrete problemen oplossen, het liefst van Europese of zelfs wereldwijde schaal. Wij, Denen, hebben niet de minste illusie dat we op eigen houtje de Europese grenzen kunnen beveiligen, of de opwarming van de aarde te lijf kunnen gaan. We moeten alleen oppassen dat Europa niet in een zeepbel terechtkomt. Neem die discussies over – hoe heet het ook al weer – ‘interinstitutionele relaties’. Natuurlijk vragen mensen dan of we niks beters te doen hebben. Want in dat geval zijn we enkel met de interne keuken bezig.”

De hervorming van de euro is geen interne keuken, helaas. Daar blijft maar hommeles over bestaan.

VESTAGER. “Conflict brengt verandering. Weinig belangrijke dingen ontstaan uit harmonie. Je weet hoe het gaat met grote politieke beslissingen: eerst zijn er heftige discussies, gevolgd door pauzes en daarna nieuwe onderhandelingen, tot de tijd eindelijk is rijp voor een compromis. In Denemarken zijn we zo blij met de Grote Beltbrug, tussen de eilanden Funen en Seeland. Het heeft ons 100 jaar gekost om te beslissen. Nu vraagt iedereen zich af waarom we de brug niet eerder hebben gebouwd.”