Dit zijn de gevolgen van de nieuwe Europese betalingsrichtlijn PSD2

De nieuwe Europese betalingsrichtlijn PSD2 kondigt een grote strijd aan tussen banken onderling, tussen banken en technologiebedrijven, en tussen banken en andere dienstverleners. De inzet: de betalingsgegevens van de klant.

“Betalingen en data worden de twee grote slagvelden”, zei Max Jadot, CEO van BNP Paribas Fortis, enkele weken geleden in een interview met Trends. Jadot reflecteerde over de uitdagingen die de banksector te wachten staan. Naast de digitalisering zal vooral de nieuwe Europese betalingsrichtlijn PSD2 het speelveld veranderen, beklemtoonde de Belgische topbankier.

‘Wat is PSD2?’

PSD2 is de afkorting van Payment Services Directive 2. Het gaat om een Europese richtlijn die midden deze maand in werking trad, en die de vorige betalingsregels vervangt. “Met PSD2 willen de Europese autoriteiten het gebruik van cash terugdringen en meer concurrentie creëren in het domein van de elektronische betalingen”, zegt Josh Levin, directeur van Citi Research. Dat domein was tot nu toe zowat exclusief voorbehouden aan financiële instellingen, waardoor de prijs voor consumenten, handelaars en bedrijven relatief hoog en de dienstverlening niet altijd top was.

‘Wat zijn de directe gevolgen?’

“PSD2 maakt een einde aan het bijna-monopolie van de banken in het betalingsverkeer. Dat betekent inkomstenverlies voor hen”, zegt Stefan Dab, senior partner en managing director van Boston Consulting Group in België. “Zeker in het verleden leverde het uitvoeren van betalingsopdrachten de banken mooie transactie- fees op, en bovendien namen ze een rentemarge op de saldi van de zichtrekeningen. Maar door de regulering en de ultralage rente is de waarde van de betalingsbusiness de voorbije jaren fors gedaald.”

Dab schat dat betalingen gemiddeld nog goed zijn voor 20 procent van de inkomsten in retail banking (particulieren) en 15 procent in corporate banking (bedrijven). “Door de intrede van nieuwe spelers zal dat belang dalen, maar ik verwacht niet meteen een substantiële verschuiving. Apple Pay bijvoorbeeld doet de banken nauwelijks pijn. Je merkt dat veel mensen gewoon met hun bankkaart blijven betalen of hun bankrekening behouden. De banken zullen ook in de toekomst het grootste deel van de betalings- fees blijven innen.”

‘Waarom maken de banken zich zorgen?’

“De banken moeten opletten dat hun rol niet teruggebracht wordt tot het louter uitvoeren van transacties”, waarschuwt Bjorn Cumps, professor financial services innovation & fintech aan de Vlerick Business School. “Als klanten hun betalingen doen via andere bedrijven, is er een risico dat die beslag leggen op de klantenrelatie.”

Maar er is meer. “De richtlijn verplicht de banken derde partijen toegang te bieden tot betalingsdata van klanten die daar de toestemming voor geven”, zegt Dab. En dat houdt wel degelijk een bedreiging in. Die zogenoemde third party providers zijn vaak nieuwe, niet-bancaire spelers. Denk aan grote technologiebedrijven zoals Google en Apple, verkoopplatformen als Amazon, retailers als Delhaize en Colruyt, maar ook kleine, innovatieve fintech-start-ups.

PSD2 mag dan enkel betrekking hebben op betalingsgegevens, informatie afkomstig van de zichtrekening van de klant. Spaar-, termijn- of beleggingsrekeningen vallen er niet onder. Maar voor de vermelde bedrijven is dat geen punt. Zij zijn vooral geïnteresseerd in de betalingsgegevens, omdat die hun de mogelijkheid bieden het verbruiksgedrag van de klant in kaart te brengen. “De waarde van transactionele data en hun geschiedenis, daar gaat dit verhaal over”, zegt Maarten Peeters, kennisexpert transaction banking bij Boston Consulting Group.

‘Wat is de waarde van de klantendata?’

“Die waarde is groot, want betalingsgegevens zijn gedetailleerd, en makkelijk en realtime te analyseren”, aldus Peeters. Wie de betalingsdata bezit, kan zien hoeveel u verdient, waar en hoeveel u maandelijks spendeert aan voeding en kleding, hoeveel keer per jaar u een vakantie boekt, maar ook bij welk nutsbedrijf of webwinkel u klant bent en hoeveel geld u aan het einde van de maand overhoudt.

Peeters: “Dankzij de analyse van die data kunnen ook niet-financiële spelers zoals technologiebedrijven een betrouwbaar financieel profiel van de klant maken, en dezelfde diensten aanbieden als een bank. Data over bestedingen en spaargedrag bieden voldoende informatie voor wie zich bijvoorbeeld als nieuwe speler in de kredietverstrekking wil begeven.”

De banken zien intussen ook de waarde van hun klantengegevens in. Ze hebben de voorbije jaren fors geïnveseerd in datacompetenties. “De banken hebben begrepen dat PSD2 ook voor hen een kans is”, zegt Dab. “Door goed te analyseren hoe en waar iemand zijn geld spendeert, kan een bank toegevoegde waarde creëren voor de klant.” Een simpel voorbeeld: de bank zou u kunnen helpen uw gezinsbudget beter te beheren.

“Maar een bank zou een klant ook kunnen verwittigen als zijn energierekening onredelijk hoog is, en hem aanraden van leverancier te veranderen”, gaat Cumps een stap verder. “Banken hebben heel veel macht op de consumenten- en de bedrijvenmarkt, en ze zouden die kunnen aanwenden om voor hun klanten betere voorwaarden bij externe leveranciers te bedingen.”

Cumps ziet samenwerkingsmodellen ontstaan tussen grote bedrijven en banken: “Stel dat een grote bank een partnership vormt met een leidende energieleverancier en een retailer, dan ontstaan mogelijkheden om de klant beter te belonen. Op die manier kunnen de banken de inkomsten die ze verliezen uit hun klassieke business, zoals het deel van de koek dat ze kwijtraken in betalingen, vervangen door inkomsten uit nieuwe activiteiten en door andere vormen van waardecreatie.”

‘Merken we al iets concreets van PSD2?’

Veel mensen hebben rekeningen bij verschillende banken, waardoor ze geen globaal overzicht op hun bestedingen hebben. PSD2 biedt de mogelijkheid alle zichtrekeningen en betalingsgegevens van een klant samen te brengen onder één centrale login. Belfius maakte al bekend dat de bank het beheer van rekeningen bij een andere bank en de uitvoering van transacties vanaf die rekeningen via haar eigen pc- en mobile banking mogelijk zal maken. Andere banken zullen ongetwijfeld volgen.

Voor de banken is zo’n overzicht van alle rekeningen interessant omdat ze zo een zicht krijgen op de klantentegoeden en de betalingsverrichtingen bij hun concurrenten. Volgens Stefan Dab van Boston Consulting Group laat de analyse van gegroepeerde betalingsgegevens de banken toe hun advies veel meer te personaliseren en een betere risico-inschatting te maken.

Goed om weten is dat de klant voor de groepering van zijn rekeningen en voor het gebruik van zijn betalingsgegevens zijn expliciete toestemming moet geven. De nieuwe Europese privacyregels (GDPR) stellen immers dat de klant eigenaar is van zijn data en dat hij moet kunnen bepalen wat met zijn persoonlijke gegevens gebeurt.

‘Wie zal de strijd winnen?’

“PSD2 creëert een nieuw model”, zegt Josh Levin van Citi Research. “Tussen klanten, handelaars en hun respectieve banken komt een payment initiative service provider te staan. Dat kan een technologiereus zijn, een fintechbedrijf, een bank of een andere dienstenleverancier. De consument zal zich in zijn keuze laten leiden door zijn ervaringen en zijn tevredenheid over de service, maar ook door het vertrouwen dat hij in die partij heeft. Mensen veranderen niet snel hun betaalgedrag, tenzij je hun een belangrijk voordeel biedt.”

Sommigen verwachten een bikkelharde strijd tussen banken en technologiereuzen zoals Amazon, Apple, Google en Facebook. Die laatste zien in de financiële klantengegevens de perfecte aanvulling van de persoonsdata waarover ze al beschikken. Met de combinatie van de twee zouden ze nog meer gepersonaliseerde advertenties en aanbiedingen kunnen maken.

De vraag is of de klant dat wil en zoiets niet als een bedreiging voor zijn privacy ziet. “De verwachting is dat klanten minder snel hun financiële data zullen vrijgeven aan technologiebedrijven dan aan banken”, zegt professor Bjorn Cumps. “Het gaat om belangrijke en vaak gevoelige informatie die men liever toevertrouwt aan instellingen die een goede reputatie hebben op het gebied van discretie, confidentialiteit en veiligheid.”

Consultant Stefan Dab verwacht dat PSD2 vooral zal leiden tot een concurrentieslag tussen de banken onderling. “Er wordt vaak verwezen naar internetreuzen als Alibaba en Tencent, die in China de markt van de betalingen en de financiëledienstverlening naar zich toe getrokken hebben dankzij de creatie van een eigen ecosysteem. Maar in China bestond geen bankensector of betalingssysteem zoals in Europa. Hier liggen de kaarten anders, de regulering is veel strikter en de banken domineren de markt. Als grote spelers zullen ze die positie niet zomaar prijsgeven. De concurrentie zal vooral spelen tussen de banken onderling.”

‘Wordt de klant er beter van?’

“De banken moeten ervoor zorgen dat de behoeften van de klant het uitgangspunt zijn”, waarschuwt Bjorn Cumps. “Banken digitaliseren vooral hun bestaande producten, processen en kanalen. En ja, bankapps bieden een bepaald gebruiksgemak. Ik moet me niet verplaatsen en kan overal mijn rekeningstand consulteren. Maar het risico bestaat dat het grootste deel van de huidige en toekomstige waardecreatie hoofdzakelijk naar de banken zelf vloeit in de vorm van kostenbesparingen. Steeds meer kantoren worden gesloten, maar vaak krijg je als klant bij de onlineverkoop van woonkredieten minder advies en is er minder mogelijkheid om te onderhandelen over de tarieven.”

Volgens Cumps is er een reëel risico dat de klant ook van PSD2 niet meteen beter wordt: “De banken kijken naar wat potentiële concurrenten doen: digitale platformen, ecosystemen, marktplaatsen à la Google, Apple en Amazon. Het zijn de nieuwe bedevaartsoorden geworden, terwijl de banken vooral moeten doorgronden hoe ze, elke dag opnieuw, het leven van hun klanten gemakkelijker kunnen maken.”

‘Worden banken technologiebedrijven?’

PSD2 zet de deuren van de bankwereld open, zowel voor partners van de banken als voor potentiële concurrenten. Boston Consulting Group verwacht dat dit ‘open bankieren’ zal leiden tot de creatie van platformen en ecosystemen die een brede waaier van financiële en niet-financiële diensten aanbieden. Banken zullen gedwongen worden allianties te sluiten met bedrijven van buiten de financiële sector en gezamenlijke marktplaatsen te creëren.

Die zoektocht naar een nieuw businessmodel maakt de financiële instellingen ongerust, beseft Cumps: “Veel banken missen de maturiteit en de expertise om hun huidige businessmodel te combineren met een platformaanpak. Ze moeten eerst nog een hele weg afleggen om hun interne organisatie aan te passen. De structuren, de governance, de verdienmodellen, de verloning, de IT, al die zaken zijn nog op een oude leest geschoeid. Het besef dat banking as a platform de toekomst is, is aanwezig, maar de competenties zijn er nog niet. Om van een bank een technologiebedrijf à la Facebook of Google te maken, spreek je toch van een traject van vijf tot tien jaar. Dat vergt een ingrijpende cultuurverandering. Het proces zal trager verlopen dan we denken.”

Maar er is geen weg terug, vindt Dab: “In de frontoffice, waar de klantenrelatie centraal staat, zullen banken als een technologiebedrijf moeten functioneren: klanten een snelle en eenvoudige service bieden, mede dankzij technologische innovaties. Nu is de klantenbenadering nog te veel gebaseerd op het bezoek aan een agentschap.”