Mag kunst artificieel zijn?

Artificiële apps als MidJourney en Dall-E serveren op eenvoudig verzoek tot foto, schilderij of tekening verworden beeldmateriaal. Of je dat ook als kunst mag beschouwen, is de vraag van een miljoen. Naar aanleiding van een kunstproject van Glenfiddich sprak Trends Style met digital-art-expert Thomas De Ben en illustrator Aykan. “Je hebt nog steeds dezelfde skills nodig.”

Met de juiste apps en de juiste zoekopdrachten – prompt engineering heet dat – verschijnt vandaag je text to image in een oogwenk. Getuige daarvan de fake foto’s van de paus in een pufferjasje, boekcovers en theaterposters waar geen illustrator aan te pas kwam. Natuurlijk is er consternatie in de artistieke wereld, heerst de angst dat banen verloren gaan en dat dit bezwaarlijk aan kunst kan bijdragen. Maar voor elke tegenstander zijn er voorstanders: digital-art-expert Thomas De Ben en illustrator Aykan geloven onomwonden in de toekomst.

Thomas De Ben, digitaal expert PLUS-ONE Gallery ‘Photoshop veroorzaakte ook een schok toen het op de markt kwam

Hoe heeft artificiële intelligentie een impact op jullie dagelijkse professionele leven?

AYKAN. “Als artdirector en illustrator werk ik vooral met alles wat bewegend beeld betreft: van typografie tot animaties en film. Tijdens mijn opleiding animeerde ik nog met echte tekeningen op de computer. Door die klassieke achtergrond boeide de opkomst van artificiële-intelligentiesoftware me meteen. Ik ga niet kunnen slapen, dacht ik toen ik text to image AI ontdekte. Hiermee kon ik al mijn fantasie sneller weergeven. Vooral fantastisch voor mijn commercieel werk, dacht ik. Maar hoe meer ik experimenteerde, hoe belangrijker het werd een eigen weg te zoeken: vandaag gebruik ik het voor persoonlijk werk, klanten weten dat ik weiger om snel iets in AI voor hen in elkaar te boxen.”

THOMAS DE BEN. “Ik houd mij bezig met alles wat digitale kunst en technologie behelst bij de hedendaagse kunstgalerie PLUS-ONE, daarnaast zit ik mee in Artist Proof Studio, waar mijn baan er vooral in bestaat kunstenaars te matchen met projecten van klanten. Het kunstenlandschap met haar galeries, musea en instituten is al lange tijd hetzelfde en niet zo innovatief meer, opkomende onderwerpen als blockchaintechnologie, NFT’s en nu ook AI doen digitale vernieuwing nu hoger op de agenda belanden.”

“Ook andere dan digitale kunstenaars werken met AI: de software kruist hun pad steeds vaker omdat het hun maakproces kan optimaliseren. In plaats van ter voorbereiding op een schilderij te googelen naar beelden, kunnen ze dankzij AI zelf 3D-beelden modelleren op zoek naar het juiste perspectief of een goede compositie, en omzeilen ze het risico om hetzelfde basisbeeld als iemand anders te gebruiken. Al die voorbereidingen zelf doen is arbeidsintensief en tijdrovend. Jonge kunstenaars zijn vaak niet in staat de kosten van al die moeite in de prijs van hun werk te integreren.”

“Bij Artist Proof Studio geloven we dat naast de traditionele white cube gallery ook andere settings kunstenaars in de spotlights kunnen zetten. Dankzij hun grote bereik hebben merken soms een belangrijke rol te spelen als ambassadeur of mecenas – onlangs nog organiseerde ik met l’Atelier een verhaal rond kunst in samenwerking met whiskyhuis Glenfiddich, waarbij we jonge kunstenaars exposeerden. Een mogelijke schaduwkant van AI is dat klanten met kleinere budgetten zich zouden kunnen laten verleiden om hun contentinvulling op basis van AI te maken, en zo kunstenaars een belangrijk platform ontzeggen.”

Zien jullie al projecten waarbij AI op de voorgrond treedt?

DE BEN. “Hier en daar zie ik kunstenaars die met AI en machine learning aan de slag gaan. Mooie voorbeelden zijn de Nederlander Daan Couzijn die traditionele schilderijen analyseerde en die beelden vervolgens op doek zette, of de Zweedse kunstenaar Jonas Lund met AI-gegenereerde beelden die de positie van de technologie in de kunstmarkt ter discussie stelt.”

AYKAN. “Mijn werk is AI. Het is erg recht door zee: alles wat uit software als MidJourney komt, is voor mij het werk. Ik bewerk achteraf niets meer. De MidJourney-software bestaat nu ongeveer een jaar en zit nog in een testfase – heel ongebruiksvriendelijk! Toegang heb je enkel via Discord, een communicatieplatform dat veelal door gamers wordt gebruikt. Daarin vind je openbare kanalen waarin gebruikers de teksten delen waarmee ze beelden genereerden. Mits je bijbetaalt, kun je een private server openen, want de teksten die ik maak, mijn prompts, zijn het begin van elk kunstwerk en in die zin heilig, dus die wil ik natuurlijk voor mezelf houden. Het beeld dat ik genereerde heb ik misschien niet zelf gemaakt, maar de tekst waarop het gebaseerd werd wel, en dat is wat het werk uniek maakt.”

Het is dus meer dan gewoon even woordjes typen.

AYKAN. “Je moet onder de knie krijgen wat de software onder bepaalde opdrachten begrijpt, welke afbeelding hij bij een zin of een woord toont. Dat is wat tijd kost en het apart maakt. Iemand anders zal nooit hetzelfde beeld als ik maken, omdat ik weet bij welke combinaties de software glitcht en daar speel ik mee. Ik start misschien met een zin die helemaal klopt, maar dan gooi ik er vervolgens woorden bij, waardoor het een andere combinatie wordt en dan ga ik mixen. Zelfs je kennis van het type licht, camera of de korrel die je wilt, doet ertoe om een beeld te maken. Wat vooraan staat, is het belangrijker en achteraan komt de technische info. De vijfde versie van Midjourney is realistischer en kan betere handen maken, maar je verloor er wel het surreële. De bril en ghettoblaster die ik in versie vier mixte, ziet er in versie vijf anders uit, dan moet je weer aanpassen.”

Wat is dan de echte kunst achter AI?

AYKAN. “Het schrijven” (resoluut).

DE BEN. “Een kunstenaar heeft altijd een bepaald beeld voor ogen. De kwaliteit, ook van een AI-beeld, hangt af van hoe creatief de persoon is. Wie vroeger, lang voor programma’s als Photoshop, een poster vormgaf, die had meer dan een dag nodig om alles te knippen, plakken tot het beeld juist zat. Met de opkomst van computers kwamen er geen betere beelden, het werk versnelde gewoon: je had nog steeds skills nodig, en voor AI geldt hetzelfde.”

In de creatieve sector heerst toch onrust over de mogelijkheden van AI. Onze eigenste cover is bijvoorbeeld zonder fotograaf gemaakt. Zullen er banen verdwijnen?

AYKAN. “Aanvankelijk dacht ik van wel, maar nu zie ik fotografen en cameramannen het vooral gebruiken om composities te maken die ze dan aan hun team briefen.”

DE BEN. “Beelden maken zal blijven bestaan, al zullen in de middenmoot misschien banen wegvallen en zullen stockbeeldplatforms zich moeten heruitvinden. Anderzijds moeten we de effecten niet direct overschatten: NFT’s waren twee jaar geleden overal en die storm is gaan liggen. Ondertussen wordt gewerkt aan meer gebruiksvriendelijke technologie. Ook bij AI en zijn onhoudbare tempo zal dat het geval zijn: er komt een moment waarbij de makers in de spiegel zullen moeten kijken. Een vraag die zich nu al stelt is hoe ze met de auteursrechten zullen omgaan.”

Baudelaire zou zich ooit ontvallen hebben dat fotografie de dodelijkste vijand van de schilderkunst was. Dat gevoel lijkt hier terug te komen.

DE BEN. “Terwijl de fotografie ervoor zorgde dat de schilderkunst zich kon heruitvinden. Het werd een verademing. Schilderkunst, vaak toegepast om de realiteit te schilderen en portretten te maken, kreeg ineens ruimte voor andere stijlen. Photoshop en de andere Adobe-programma’s die vandaag vertrouwd zijn veroorzaakten een schok toen ze op de markt kwamen. Met AI is dat net hetzelfde, terwijl het vooral gewoon een toolbox is waarmee creatives aan de slag kunnen gaan.”

“Kunst is iets ergs persoonlijk, dus kun je makers nooit over dezelfde kam scheren. Voor elke techniek heb je haters en lovers, believers en non-believers. Maar als Rubens een projector zou hebben gehad, had ie hem volgens mij wel gebruikt.”

Bij elk van Aykans werken die je online ziet, staat een extra zinnetje: dat het werk niet werd gebaseerd op basis van bestaande beelden. Is dat een soort etiquette?

AYKAN. “In Midjourney kun je iets uploaden en het programma vervolgens de opdracht geven in die stijl iets te produceren. Met dat zinnetje duid ik aan dat ik geen enkele referentie uploadde, maar dat mijn volledige stijl voortvloeit uit de prompts die ik maakte.”

Zal AI-kunst etiquette nodig hebben in de toekomst?

DE BEN. “Volgens mij niet. De etiquette in de kunst schrijft nu al voor dat kunstenaars van elk werk de titel, het medium en de afmeting meedelen, of ze daarbij AI willen vermelden is een kwestie van artistieke vrijheid. Je zal altijd kunstenaars hebben die met AI te koop lopen en andere die het eerder op de achtergrond gebruiken. Als er ooit etiquette komt, dan denk ik dat het te maken zal hebben met regelgeving op hoger maatschappelijk vlak om de media en informatiedeling bijvoorbeeld veilig te stellen. In de galerie maak ik me daar geen zorgen om: de verkoop van een kunstwerk gaat steeds gepaard met een gesprek. Een koper zal dus altijd op de hoogte zijn van hoe het gemaakt werd.”

AI-beeldsoftware leert ook bij door bestaande kunstwerken te analyseren – scrapen heet dat dan. Een tekening maken ‘in de stijl van Aykan’ zou op een dag perfect mogelijk kunnen zijn, zoals vandaag al gebeurt met Van Gogh of Pollock. Ben je niet bang dat mensen gratis met je stijl aan de haal gaan?

AYKAN. “Voor mij gaat het om de woorden die erin zitten. De software kan misschien een beeld met veel roze, blauw, vlinders en trash op de achtergrond maken, maar achterhalen welke sfeer ik exact maakte zal het niet kunnen. Ik heb geen schrik om gekopieerd te worden.”

DE BEN. “Ook daarin verschilt deze evolutie weinig van andere kunstvormen: copycats zijn van alle tijden. Het is vooral belangrijk dat verzamelaars kritisch blijven: wat is het verhaal van de kunstenaar en met welke intentie werd het werk gemaakt? Onderschat de kracht van de publieke opinie op sociale media niet: als Aykan naam heeft en dan uitkomt dat je zijn werk kopieerde, word je digitaal gelyncht” (lacht).

“Bij PLUS-ONE Gallery voegen we nu al een soort digital collectibles user agreement toe die stipuleert dat de werken niet in een AI-database mogen worden opgenomen. Het is vandaag nog niet zo evident om dat te controleren, maar die stap komt er hoe dan ook aan.”