‘Schilderen is soms een krachtmeting. Ik win niet altijd.’

Zijn grote schilderijen zijn als zwembaden om in te duiken en er dan de diepte van te verkennen. No rules, no structures: felle kleuren en driedimensionele effecten typeren het abstract expressionisme van Claus Bertermann. De Duitse kunstenaar (en gewezen architect) stelt deze zomer tentoon in Knokke-Zoute (Robinsons Art Gallery). Een gesprek over gesteentelagen als het geheugen van de aarde, vrijheid als het kostbaarste goed, de keuze van de eerste kleur en schilderen als een vorm van verslaving. ‘Je kunt de regels alleen overtreden als je ze kent.’

De Duitse kunstenaar (en gewezen architect) Claus Bertermann werd in 1965 geboren in Stuttgart. Met zijn Spaanse vrouw woont hij tegenwoordig in Oviedo.

Hoeveel architectuur schuilt er in uw schilderijen?

Op het eerste gezicht misschien niet veel. Als kind hield ik van schilderen en was ik heel creatief. Dan studeerde ik architectuur aan de Technische Universität München en werd ik net als mijn vader architect. Ik leerde alle regels die architecten toepassen. Dat veranderde mijn creativiteit in een richting die mijn vrijheid beperkte. Het vergde meerdere jaren – tot mijn 50e – om me van die regels te bevrijden, zodat ik in volle vrijheid, puur op instinct, kon schilderen. Maar het is belangrijk dat ik die regels ken. Anders zou ik ze niet kunnen breken. Er zijn echter bepaalde overheersende architecturale elementen en regels die ik in mijn werk wel respecteer: compositie, proporties, structuur en balans.

Hoe gaat u tewerk?

Ik creëer in lagen. Ik schilder iets, dan vernietig ik het en ik overschilder het. En opnieuw. Zo creëer ik verschillende lagen. Zoals sedimenten in de grond. Die gesteentelagen vertellen verhalen. Mijn werk vertelt de verhalen van mijn geheugen. Onder de eerste laag gaat een tweede laag schuil, en daaronder een derde. Die lagen genereren de perceptie van een soort diepte. Een schilderij is tweedimensionaal maar ik hou ervan om als ze driedimensionaal worden.

Het zijn schilderijen om in te duiken.

Exact. Als in een zwembad. Ik wil mensen een frame aanreiken waarin ze hun eigen verbeelding kunnen projecteren. Ik wil hen niet verplichten om mijn verhaal te begrijpen, ik geef er de voorkeur aan dat mensen, getriggerd door mijn schilderijen, in zichzelf graven; in de sedimenten in hun brein en hun geheugen. De kijker is volledig vrij om het zelf te interpreteren. Vrijheid is volgens mij het kostbaarste goed. Alles in deze wereld is gereguleerd, voor een individu wordt het almaar moeilijker om zich vrij te voelen. Mijn werk gaat over het leven, over evolutie, geschiedenis en herinneringen. Maar vooral over vrijheid.

1/8

2/8

3/8

4/8

5/8

6/8

7/8

8/8

1/8

2/8

3/8

4/8

5/8

6/8

7/8

8/8

Begint u eraan met een plan in uw hoofd? Of groeit het organisch?

Elk schilderij begint met één enkele beslissing: wat wordt de eerste kleur? Zodra ik de eerste kleur aanbreng, neemt het schilderij over en start er een dialoog tussen het schilderij en mij. Als het beeld zich anders ontwikkelt dan ik me had voorgesteld, verandert de dialoog in een soort krachtmeting – ik stap in de ring en ga het gevecht aan met het schilderij. Een laag aanbrengen, veranderen, wegkrassen, een nieuwe laag… Tot de essentie van het schilderij duidelijk wordt. Het kan dagen of weken duren voor ik beslis om het proces te beëindigen omdat het schilderij klaar is.

Wanneer is het schilderij klaar?

Dat is een moeilijke beslissing. Ik heb meer schrik voor de penseelstreek te veel dan voor de penseelstreek te weinig. De penseelstreek te veel kan ik niet meer ongedaan maken. Als ik het schilderij naar mijn gevoel klaar is, ga ik naar huis. ‘s Anderendaags keer ik terug, doe de deur van mijn studio open en dan telt mijn eerste indruk. Vind ik het nog altijd oké, dan is het klaar. Zie ik iets dat niet klopt, dan moet ik eraan voortwerken.

Wat als u het schilderij jaren achteraf niet meer oké vindt?

Interessante vraag, daar heb ik eigenlijk nog nooit over nagedacht. Ik stel vast dat mijn stijl veranderd is. Ik denk dat elk schilderij de beste oplossing van dat moment was. Maar als ik er nu naar kijk, met de kennis en de ervaring die ik nu heb, zou ik het misschien anders doen. Dat zegt iets over hoe ik evolueer.

Is dat een evolutie in de richting van het perfecte schilderij?

Soms denk ik dat er dicht bij ben. Maar dan doe ik voort en benader het schilderij op een andere manier. Het perfecte schilderij bestaat niet en gelukkig maar. De drive zit net in de zoektocht naar perfectie. Wat blijft er nog over als je het perfecte schilderij hebt geschilderd. Dan is het einde verhaal.

Wat bepaalt de keuze van de eerste kleur?

Dit kan door veel factoren worden beïnvloed: Mijn gemoedstoestand op dat moment. Ik probeer er zo weinig mogelijk over na te denken. Ik luister naar mijn instinct, want dat is de essentie van vrijheid. Wat ik vooral niet wil, is controle uitoefenen op elke lijn die ik schilder. Daarom meng ik mijn kleuren nooit vooraf. Ik werk rechtstreeks op het canvas.

En waarom met olieverf?

Dat is het perfect medium voor mij. Net omdat ik met verschillende lagen werk. Olieverf heeft tijd nodig om te drogen. Zo krijg ik tijd om te beslissen om de laag te houden, weg te krassen of er andere laag boven te leggen. Door de dichtheid van olieverf mengen de lagen zo mooi. De vorige laag verdwijnt nooit helemaal. Olieverf maakt mijn werk transparant. En dan is er natuurlijk de helderheid van de kleuren. Ze schitteren – letterlijk.

Waarom is het formaat zo groot?

Die grote formaten heb ik nodig. Schilderen is voor mij heel fysiek. Ik heb mijn eigen tools ontworpen, je kan me vergelijken met een stukadoor die met een spaan muren bepleistert. Het uitstrijken van de verf gebeurt met brede, krachtige gebaren. Het formaat van het canvas is afgestemd op die bewegingen. De actieradius van mijn lichaam bepaalt het formaat. Als ik schilder, maak ik lange dagen van twaalf tot veertien uur. Ik kom uitgeput thuis.

Denkt u aan uw publiek terwijl u schildert?

Geen seconde. Ik ben blij als iemand me vertelt wat hij ziet in en voelt bij mijn schilderijen. Maar ook zonder publiek zou ik schilderen. Schilderen is voor mij even belangrijk als ademen. Het is een verslaving.

U erfde de passie voor schilderen van uw grootvader.

Ik ben tot mijn vierde opgegroeid in Spanje bij mijn grootvader. Mijn moeder is Spaanse. Mijn grootvader was de bekende abstracte schilder Guillermo Castañeda. Ik heb veel van hem geleerd. Ik herinner me de geur van olieverf en terpentijn en een soort duisternis in zijn werk. Dat leek wel magie. De roeping om te schilderen heb ik van hem. Op school waren mijn tekeningen altijd de beste van de klas. Mijn grootvader leerde me ook hoe ik in het leven moest staan: verdraagzaam en genereus.