Stikstofakkoord: ‘Vlaamse regeringspartijen rekenen op voldongen feiten’

De Vlaamse regering wil het stikstofdecreet zo snel mogelijk goedgekeurd krijgen, ondanks juridische bezwaren van de Raad van State. Dat er over enkele jaren arresten kunnen komen van het Grondwettelijk Hof die het akkoord vernietigen, maakt weinig indruk. Tegen dan staat de Ineos-fabriek er en is er geen weg terug, redeneren sommigen.

2024 lijkt op 2023. Net als een aantal maanden geleden is de Raad van State zeer kritisch over de tekst van een te stemmen stikstofdecreet. Pro memorie: in de herfst lag er na een negatief advies van de Raad van State een nieuw voorstel van decreet klaar van de N-VA en Open Vld, dat niet gesteund werd door cd&v. Daarna volgde een nieuwe tekst, die wel de steun van de christendemocraten had, maar voor Nieuwjaar niet gestemd raakte in het Vlaams Parlement. De oppositie wou opnieuw een advies van de Raad van State.

Dat rechtscollege formuleert opnieuw bezwaren. Onder andere over de drempelwaarden. Die verschillen voor de industrie en de landbouw en bepalen of een bedrijf of landbouwer kan worden vrijgesteld van de passende beoordeling of niet. Eigenlijk komt het erop neer dat de Raad van State van oordeel is dat onderdelen van het decreet in strijd zijn, of beter ‘op gespannen voet’ staan, met de Europese habitatrichtlijn. Die bepaalt dat landen van de Europese Unie de natuur in goede staat moeten houden.

Boerenbond naar Grondwettelijk Hof

De kritische noten van de Raad van State zorgen voor juridisch drijfzand onder het stikstofdecreet, maar toch willen de Vlaamse regeringspartijen het zo snel mogelijk gestemd krijgen. Dat zal ook gebeuren. De N-VA en Open Vld willen een signaal geven aan investeerders dat ze, zoals Ineos, nog de kans krijgen om grote projecten te realiseren in Vlaanderen, en zeker in de Antwerpse haven. Cd&v hoopt met een aangepast decreet de boeren te paaien.

Maar juristen hebben al gewaarschuwd dat het decreet op termijn dreigt vernietigd te worden door het Grondwettelijk Hof. En inderdaad, de Boerenbond is van plan het decreet juridisch aan te vechten als het gestemd wordt.

Voor de Vlaamse regeringspartijen zijn dat zorgen voor later, voor de volgende regering dus. En dan nog. In politieke kringen rekent men op voldongen feiten. Een procedure voor het Grondwettelijk Hof kan jaren aanslepen. Wanneer er ooit een arrest komt dat het stikstofakkoord vernietigt, is de kans groot dat de ethaankraker van Ineos – want daar draait het allemaal om – er staat en operationeel is. Dan kun je de site niet zomaar afbreken.

Tegen ‘activistische rechters’

Dat is ook wat specialist omgevingsrecht Aube Wirtgen in oktober vorig jaar in Trends stelde: “Sommigen denken inderdaad dat het zo wel op te lossen valt, met een politiek van de voldongen feiten. Het idee is de vergunning te verlenen in het besef dat die aangevochten wordt. Een beroep bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen schorst zo’n vergunning ook niet op. Dus zolang het beroep loopt, is het perfect legitiem om de bouwwerken voort te zetten. Het risico zit altijd bij de bouwheer. Bij een vernietiging van de vergunning zit die met een niet-vergunde constructie, maar die moet niet onmiddellijk worden afgebroken. Een omwonende kan dat via de burgerlijke rechtbank vorderen, maar dat zijn hypothetische scenario’s.”

Ten slotte speelt er ook een andere symboliek: verschillende partijen zijn het meer dan beu dat ze de speelbal van rechters en rechtscolleges zijn. Ze bepleiten – zeker binnenskamers – de primaat van de politiek. Dat daarbij de grenzen van de wettelijkheid worden opgezocht, neemt men er maar bij. Ze lijken zich onbewust te inspireren op de geschriften van de omstreden Duitse rechtsfilosoof Carl Schmitt (1888-1985), die stelde dat “wie over de uitzonderingstoestand beslist, soeverein is”. Vertaald naar de 21ste eeuw zien we dat in de verwachte krachtmeting rond het stikstofdecreet tussen enerzijds de beleidspartijen en dus de politiek en anderzijds de hoogste rechtscolleges. Een poging tot afrekening met wat onder meer de N-VA “activistische rechters” noemt, die zich zouden laten leiden door ideologische of politieke motieven. Off the record stellen experts op politieke kabinetten dat de adviezen en arresten rond het stikstofdossier “veel weg hebben van degrowth in de praktijk”, een economische krimp.

Lees ook: