Waarom vlees een luxeproduct wordt

Gezondheidsoverwegingen en de klimaatverandering doen almaar meer mensen besluiten minder of geen vlees te eten. Vooral in Europa en de Verenigde Staten is die trend duidelijk. De opkomende economieën volgen.

Het Londense district Smithfield gaat er prat op de oudste en grootste vleesmarkt van het Verenigd Koninkrijk te zijn. Al in de middeleeuwen vond er een veemarkt plaats. Onlangs belandde het 800 jaar oude instituut in het hartje van Londen in de frontlinie van de strijd om de toekomst van de vleesconsumptie. Begin oktober vielen betogers het gebouw binnen en doopten het met een spandoek aan de voorgevel om tot Smithfield Fruit- en Groentemarkt.

“Veganisme is de toekomst”, opperde Cristiano Vitelli, een kok die veganistische maaltijden opdiende aan de demonstranten van Extinction Rebellion. “Het is zoals met sigaretten. Als je een sigaret vindt die niet schadelijk is voor je gezondheid, zal je ze zeker proberen. Met vlees en zuivel is het niet anders.”

Die boodschap klinkt steeds meer vertrouwd. Met name in de ontwikkelde landen lijkt het vleesverbruik over zijn toppunt heen. Gezondheidsproblemen, milieuoverwegingen en duurzaamheid wegen steeds zwaarder. De gevolgen zijn enorm voor de planeet, de handelaren en de wereldwijde vleesmarkt met een waarde van meer dan 1 biljoen euro.

Amper enkele weken na de stunt van de activisten werd P.J. Martinelli de eerste vleesleverancier die een plantaardige vleesvervanger inkocht. Voortaan verkoopt het bedrijf ook burgers die vervaardigd zijn uit ingrediënten als sojabonen en erwten. Ze worden geproduceerd door de Britse start-up Moving Mountains. “Ik beschouw het als een natuurlijke ontwikkeling in de voedselindustrie”, zegt bedrijfsleider Paul Martinelli. “Er is veel interesse in het product. Onze klanten vragen ernaar.”

Uitdaging

De verkoop van plantaardige vleesvervangers is nog altijd minuscuul in vergelijking met die van vlees. In de Verenigde Staten was die markt volgens de consultinggroep Good Food Institute goed voor 717 miljoen euro omzet, een peulschil naast de 66 miljard die de vleesmarkt waard is. Maar de sector groeit snel. De vleesindustrie staat voor een uitdaging. In de Verenigde Staten en Europa zullen misschien niet alle consumenten vegetariër worden, maar velen eten wel minder vlees en investeren liever in bedrijven die alternatieve bronnen van proteïne aanbieden, zoals Impossible Foods en Beyond Meat.

De consumptie van rund- en varkensvlees groeit niet langer in de VS en Europa, terwijl veganistische en vegetarische voeding almaar meer ruimte opeist in de winkelrekken. Onderzoek van Whole Foods Market wees uit dat in het Verenigd Koninkrijk bij ongeveer 15 procent van de kerstdiners geen vlees op het menu stond.

Voedingsbedrijven en restaurants reageren op de trend door nieuwe vleesvrije voedingswaren aan te bieden. Vleesverwerkers zoals Tyson Foods en Maple Leaf en multinationals zoals Nestlé en Unilever hebben hun eigen alternatieve proteïnen op de markt gebracht. Burger King biedt zijn klanten plantaardige Whoppers aan, en McDonald’s probeert veganistische opties voor zijn hamburgers uit. De consumptie van vlees, en dan vooral rundvlees, wordt steeds meer beschouwd als een factor die bijdraagt tot koolstofuitstoot, ontbossing en een hoog waterverbruik. Een hamvraag die voedingsspecialisten, milieuactivisten en landbouweconomen bezighoudt, is dan ook wanneer we de ‘vleespiek’, ofwel onze maximale vleesconsumptie, bereiken.

“In de OESO-regio zien we een duidelijke vertraging van de groei van vleesverbruik”, zegt Josef Schmidhuber, de adjunct-directeur van de afdeling handel en markten van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties. “We komen daar steeds dichter bij de voedselpiek. In India en Latijns-Amerika moeten we ook geen snelle groei verwachten. En in Afrika groeit de vleesconsumptie ook minder snel dan we verwacht hadden. Zelfs voor pluimvee zal de groei in de toekomst lager liggen dan in het verleden.”

De OESO schat dat de Verenigde Staten, nog altijd de grootste verbruiker van vlees per inwoner, in 2020 het hoogtepunt bereiken met iets meer dan 100 kilogram per jaar. De verwachting is dat de situatie dan in het daaropvolgende decennium zal stabiliseren. In Europa, waar de consument vorig jaar 71 kilo vlees per persoon verbruikte, verwacht de organisatie een gelijkaardige trend.

Milieu en gezondheid

Die daling wordt grotendeels toegeschreven aan studies die een grote vleesconsumptie verbinden met aandoeningen als kanker, beroertes en hartkwalen. Recenter is de impact van de veeteelt op het klimaat meer in de aandacht gekomen, onder andere door de uitstoot van methaangas. Het laatste rapport van de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering zegt dat veeteelt verantwoordelijk is voor ongeveer 10 procent van de wereldwijde koolstofuitstoot, inclusief grondgebruik, energieverbruik en transport. In opdracht van het medische tijdschrift The Lancet en de niet-gouvernementele organisatie Eat Forum legde de EAT-Lancet Commissie in januari 2019 wetenschappelijke doelstellingen vast voor een gezondere voeding, die goed zou zijn voor zowel de mens als de planeet. In haar verslag roept de commissie op de consumptie van rood vlees en suiker met meer dan 50 procent te verminderen en die van noten, fruit, groenten en peulvruchten te verhogen.

Wat de impact op het milieu en de volksgezondheid betreft, “is verwerkt rood vlees een slechte zaak over de hele lijn terwijl groenten een win-win zijn”, zegt Michael Clark. Hij is onderzoeker bij het Future of Food-programma van de Oxford Martin-school en schreef mee het verslag van de EAT-Lancet Commissie. In een recente studie legden hij en zijn collega’s verbanden tussen voeding enerzijds en ziektes en sterfte anderzijds, waarbij ze ook rekening hielden met uitstoot en waterverbruik. Ze kwamen tot de conclusie dat rood vlees en verwerkt rood vlees de grootste impact hebben. De bedoeling is niet rood vlees te demoniseren, zegt Clark. Ze willen in de eerste plaats consumenten ertoe aanzetten hun voedingspatronen aan te passen.

Die bekommernissen spelen ook mee bij investeerders, want pensioenfondsen en andere instellingen nemen de risico’s die verbonden zijn met voedingsbedrijven nauwgezet onder de loep.

“Veeteelt maakt een heel groot deel uit van de wereldwijde ecologische voetafdruk”, zegt Peter van der Werf van de Nederlandse assetmanager Robeco, die ongeveer 200 miljard euro aan vermogen beheert. “We bereiken stilaan een keerpunt. Bedrijven en investeerders zien het belang van koolstofuitstoot in.”

Opkomende markten

In het Westen worden consumenten zich steeds meer bewust van de impact van vleesconsumptie, maar in de opkomende markten zal de trend niet zo snel aanslaan, meent Barry Popkin, hoogleraar voedingsleer aan de universiteit van North Carolina en gespecialiseerd in de invloed van economische en maatschappelijke veranderingen op eetgewoontes. Hij betwijfelt of vlees in de opkomende landen in de nabije toekomst zijn status zal verliezen als symbool van rijkdom en welvaart. “In Azië en Afrika hoor je niemand praten over klimaat en voeding”, zegt hij.

Vooral China heeft een grote invloed op de wereldwijde vleesconsumptie. Het land heeft de grootste bevolking ter wereld en is goed voor bijna een derde van het totale vleesverbruik, ook al ligt dat per bewoner minder dan half zo hoog als in de Verenige Staten.

In 2018 wees een verslag van de OESO en de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN, erop dat de Chinese vraag naar vlees zal blijven groeien. De verwachting is echter dat die groei gevoelig zal vertragen door toenemende gezondheidsproblemen, waaronder de hoge zwaarlijvigheid en een bevolkingspiek voor 2030.

De nationale voedingsorganisatie van China, die de steun van de overheid geniet, raadde in 2016 een maximale vleesconsumptie aan van 27,3 kg per persoon jaar, zowat de helft van het huidige niveau. De trend begint zich af te tekenen. De stadselite in China wordt zich steeds meer bewust van het verband tussen voeding en gezondheid.

Door de Afrikaanse varkenspest, een dodelijk virus dat in China en Zuidoost-Azië de varkensstapels stevig uitdunt, lust de Chinese consument varkensvlees nauwelijks nog. Maar het verbruik ervan stagneerde al voor de uitbraak van het virus. De Chinese ‘varkensvleespiek’ lag in 2014, met ongeveer 40 kilo per inwoner. Op dat moment begonnen de consumenten te diversifiëren met andere vleessoorten en vis.

Dalende productie

Toch menen analisten dat de piek in vleesconsumptie misschien niet zal voortkomen uit een dalende behoefte. Door haar waterverbruik en de klimaatverandering botst de productie van dierlijk vlees en van de gewassen die als voedsel dienen op haar grenzen. “De productie van vlees afkomstig van geslachte dieren bereikt binnenkort haar hoogtepunt”, zegt Bahige El-Rayes, een partner bij het consultancybedrijf AT Kearney. “Enkel met alternatieve bronnen van proteïne zullen we aan de vraag kunnen beantwoorden.” Het gaat dan onder andere over plantaardige eiwitten, vlees op basis van cellen die gekweekt zijn uit dierlijke cellen, insecten en micro-organismen. Veel voedings- en landbouwspecialisten delen die overtuiging.

Dit is pas het begin. Het kan nog vijf jaar duren voor vlees op basis van dierlijke cellen beschikbaar zal zijn in de supermarkten en de rendabiliteit is nog niet getest. Sommige voedingsspecialisten en gezondheidsexperts plaatsen ook vraagtekens bij de voordelen van sterk bewerkt plantaardig vlees.

Anderen voorspellen dan weer dat de vleesmarkt er over een generatie helemaal anders zal uitzien. “Vlees uit veeteelt is nu voor velen een deel van de dagelijkse maaltijd. Maar naarmate de grondstoffen zeldzamer worden, zal het een nicheproduct worden”, zegt El-Rayes. “In 2040 zal het een luxe zijn vlees te eten. Het zal een premiumproduct zijn en je zal er veel meer voor betalen.”