Lambiekland gist van ondernemerschap

WERNER VAN OBBERGHEN "Voor ons zijn lambiek en geuze nog altijd een natuurproduct." © .

Nadat de lambiekproducenten drie decennia met uitsterven waren bedreigd, opent de ene na de andere de deuren. En met succes: van Helsinki tot Manila bestaan gemeenschappen van jonge fans van de champagne onder de bieren, die proeverijen organiseren met de lambieks die zo typisch zijn voor de Zennevallei en het Pajottenland.

Het mag bruisen bij de lancering van zijn nieuwe plaat Pourriture Noble, moet de Brusselse rapper Zwangere Guy hebben gedacht. Dus wordt die vergezeld van een geuze in een beperkte oplage, gemaakt door de Beerselse lambiekbrouwerij en geuzestekerij 3 Fonteinen. Met meer dan 40.000 volgers op Instagram heeft die de grootste socialemediapagina onder de lambiek- en geuzemakers. Die onlineaanwezigheid is een slimme zet, als je weet dat nota bene Amerikanen op Facebook met lambic.info een fanpagina zijn gestart die als verzamelpunt dient voor de wereldwijde community van geuzefans. Van Helsinki tot Manila vind je kleine gemeenschappen van gedreven lambiekfans van de bieren die zo typisch zijn voor de Zennevallei en het Pajottenland. Het is geen oude aanhang, maar een jong en ook best wel vrouwelijk publiek dat op zoek gaat naar authenticiteit.

Minder dan 3 procent van de Belgische bieren gebrouwen in België wordt gemaakt met Belgische ingrediënten. Ik vind dat schokkend’

Werner Van Obberghen, 3 Fonteinen

“Buitenlandse brouwers en bierfans kijken met een gigantisch respect naar hoe de lambiekbrouwers erin zijn geslaagd hun traditie levend te houden”, zegt Eoghan Walsh, een al lang in België wonende Ier die twee jaar geleden Brussels Beer City publiceerde. “Naast de traditie spelen ook de beperkte hoeveelheden en de interessante smaken een rol”, zegt Walsh. “Op sociale media is niet alleen een wereldwijde community rond lambiekbieren gegroeid, op eBay, Facebook en Discord is ook een heuse tweedehandsmarkt ontstaan, waarop mensen flessen ruilen of te koop aanbieden. De bieren hebben een gigantische reputatie, maar door de beperkte productiecapaciteit zijn er mensen die zonder scrupules flessen voortverkopen, soms met gigantische winsten.”

Wilde gisten

Brouwers en stekers zien met lede ogen aan dat geuze een beleggingsproduct wordt, maar ze kunnen er weinig aan doen. Anders dan andere bieren kan geuze – de champagne van de bieren – makkelijk twintig jaar worden bewaard. Sommige lambiekliefhebbers kijken zelfs naar het vat waarin het bier is gebrouwen. Zo komen uit de vaten 31, 86 en 109 van Brouwerij Boon de meest gewilde flessen. Het oudste houten vat van Boon dateert uit 1883. Elk van die oude vaten heeft eigen microflora van wilde gisten.

Cijfers over het volume aan lambiek of de export ervan zijn nauwelijks te vinden. Lindemans, dat dit jaar tweehonderd jaar bestaat en net 28 miljoen euro investeerde in een tweede vestiging, is de grootste onafhankelijke brouwer met een volume van 150.000 hectoliter per jaar. Dat de kleine niche van de lambiekbrouwers de wind in de zeilen heeft, blijkt nog het meest uit de toename van het aantal lambiekbrouwerijen en geuzestekers. Het aanbod vergroot door traditionele lambiekfamilies die hun eerder gesloten brouwerij zijn heropgestart, door bestaande kleine brouwerijen die ook lambiek gaan maken en door nieuwkomers in de lambiekwereld.

Erfgoed bewaren

In de groene glooien van Dilbeek ligt de voormalige Brouwerij Goossens. De eerste bronnen daarvan gaan terug tot 1767. Tweehonderd jaar later gingen de deuren dicht. In 2016 werd de volledige site, die historisch beschermd is, aangekocht door de familie Kestemont. Drie jaar later begonnen de schoonbroers Lias Kestemont en Wim Krieckemans lambiek op eiken vaten te steken. Na meer dan een halve eeuw afwezigheid werd in 2021 een brouwzaal ingericht om de eerste eigen bieren te maken. “De brouwerij is een uit de hand gelopen hobby”, zegt Kestemont. “Als hobbybrouwer leek het altijd leuk ooit een kleine brouwerij in te kunnen richten, naast ons biologische tuinbouwbedrijf Ecodal. Toen de site te koop werd aangeboden, hebben we niet lang getwijfeld. Of toch niet toen de prijs was gezakt.” (lacht)

De biermarkt evolueert voortdurend en in een lambiekbrouwerij zijn er wel wat mogelijkheden om daar iets mee te doen’ Karel Boon, Boon

Begin oktober startte de verkoop van de eerste lambiek met onder meer kruisbessen, frambozen en zwarte bessen – allemaal uit het eigen bedrijf. Tijdens de komende koudeperiode zal er ook geuze worden gestoken. “De verkoop loopt vlot”, zegt Krieckemans. “We verkopen hier zelf en we verkopen via onze webshop. Daar vinden zowel binnen- als buitenlandse klanten ons. Ongeveer de helft van de onlinebestellingen komt uit het buitenland.”

Dat de winstmarges in de biersector groter zijn dan in de fruitteelt, heeft een beetje meegeholpen om het meteen groots aan te pakken. Er ligt nu nog 40.000 liter lambiek op vaten, een goede 10.000 zit op flessen. Op termijn wil het duo een middelgrote brouwerij uitbouwen. Toch is de belangrijkste drijfveer van de rasechte Pajotten een stuk erfgoed te bewaren en voort te zetten. Kestemont: “Mensen zijn nieuwsgierig naar de geschiedenis van lambiek en geuze. Ze willen de hele belevenis meemaken. De oude brouwerij op de site, met de originele molenstenen om gerst te malen, willen we weer in gebruik nemen. Al is dat een project voor over een jaar of tien. En het bijgebouw willen we omtoveren tot een museum. Daar staat een originele moutoven van meer dan tweehonderd jaar oud. Zo zijn er nog maar drie in heel België.”

Lambiekland gist van ondernemerschap

Beleving creëren

Dat oude lambiek en oude geuze een gespecialiseerde traditionele specialiteit is, maakt het brouwen tot een echt ambacht. Door de spontane vergisting is een lambiek altijd een stukje onberekenbaar. Die onvoorspelbaarheid was slechts voor enkele makers nog een zegen, voor de meeste een vloek. De kwaliteit liet het enkele decennia geleden vaak afweten. Geuze was vaak te zuur, waardoor mensen er een klontje suiker bij deden. De consument was intussen zoetere smaken gewoon. Daardoor zaten lambiek en geuze van 1970 tot 2000 tussen hangen en wurgen.

De Brusselse brouwer Jean-Pierre Van Roy van Brouwerij Cantillon begon vorige eeuw een klein museum in zijn brouwerij om genoeg volk te lokken om te overleven. Een handvol spilfiguren, onder wie de dit jaar overleden Armand Debelder van 3 Fonteinen en Frank Boon van de gelijknamige brouwerij en stekerij, richtte in 1997 de Hoge Raad voor Ambachtelijke Lambiekbieren (Horal) op om de lambiek te redden. Horal telde toen zes leden, ondertussen zijn elf producenten lid. Ook Brouwerij Kestemont treedt binnenkort toe.

2003 was een scharnierjaar waarin de traditie weer een positief elan kreeg. Oud Beersel, waar geen opvolging was, dreigde te verdwijnen. Gert Christiaens, toen een prille dertiger, liet zijn baan bij Base staan, volgde een brouwcursus en redde samen met een vennoot de brouwerij. “Het was toen de laatste producent die sloot en de eerste die weer openging”, zegt Gert Christiaens. Twintig jaar later heeft de verjonging zich bij zowat alle traditionele brouwers voltrokken. Christiaens is ondertussen voorzitter van Horal. De organisatie waakt over de bescherming en de kwaliteit van de bieren. “We willen ook meer beleving creëren met events. Samen met Toerisme Vlaams-Brabant werken we aan de uitbouw van promotie en toerisme”, zegt Christiaens. Onder de noemer ‘LambiekLand’ wil Toerisme Vlaams-Brabant van de regio een bierbestemming maken, met onder meer lambiekwandelingen en -fietstochten.

De limiet bereiken

Twee zonen van Frank Boon staan ondertussen aan het roer bij Brouwerij Boon in Lembeek. Jos Boon waakt over de productie, de 28-jarige econoom Karel Boon doet de verkoop en de digitalisering. “We maken 20.000 hectoliter bier per jaar, iets meer dan de helft is oude geuze. Ons bier wordt vooral in België gedronken, maar we exporteren ook naar Nederland, Zuid-Korea, Australië en de Canadese provincie Quebec.”

“Wij spreken in de familie niet over voetbal, wij spreken over bier”, zegt econoom Karel Boon. “We pakken het ook wetenschappelijk aan. Wij hebben twee labo’s in de brouwerij om de kwaliteit op te volgen, we gebruiken moderne technologie om ons te ondersteunen en een consistente smaak te verkrijgen. Onze krieken komen uit Polen, ook onze tarwe en gerst halen we waar we kwaliteit vinden. Dat kan België zijn, maar ook Frankrijk of Duitsland. De kwaliteit kan jaarlijks anders zijn door verschillen in oogst.”

Net als craftbrouwers houdt Boon van experimenteren. Zo kunnen bezoekers op de Kelderdagen, die volgend weekend het sluitstuk van de maand van de lambiek vormen, bij Boon voor het eerst een Frederiksdal Oude Kriek drinken, gemaakt met een Deense kriekenvariëteit in plaats van de traditionele Schaarbeekse krieken. “Je kunt niet alleen in variëteiten diversifiëren, maar ook in fruit. Je kunt druiven gebruiken en werken met een combinatie van lambiek en hogegistingsbier. Je zou ook een brettbier kunnen maken”, verwijst Karel Boon naar een soort gist. “Stel dat je zo’n gist die in de lucht hangt, opkweekt in een labo, dan krijg je iets zoals een Orval. Dat is een voorbeeld van een brettbier. De biermarkt evolueert voortdurend en in een lambiekbrouwerij zijn er wel wat mogelijkheden om daar iets mee te doen.”

Buitenlandse brouwers en bierfans kijken met een gigantisch respect naar hoe de lambiekbrouwers erin zijn geslaagd hun traditie levend te houden’

Eoghan Walsh, Brussels Beer City

Dreigt de markt verzadigd te raken met alle nieuwe bieren die worden gelanceerd? “Misschien wel als er te veel nieuwe producten op de markt komen”, zegt Karel Boon. “Sommigen brengen bij wijze van spreken elke maand een lambiek met een andere fruitsoort of een ander vat op de markt. Het blijft interessant om te proeven en er zijn enthousiastelingen, maar ik denk dat we de limiet wel bereiken, nu de koopkracht daalt. Wij zijn in vergelijking met 2019 met 15 procent gegroeid. We zitten in een rare economische situatie. We hebben onze prijzen in september 10 procent opgetrokken, maar dat is niet genoeg om al onze kostenstijgingen te dekken. Zo is onze elektriciteit vijf keer duurder geworden. In januari kunnen we gelukkig zonnepanelen leggen.”

Grootste koppigaard

Ook bij Brouwerij 3 Fonteinen, dat 2.500 hectoliter per jaar verkoopt, is er verjonging. Armand Debelder, die een cruciale rol speelde bij het overleven van de geuze, is dit jaar overleden. Werner Van Obberghen zet met twee vennoten zijn werk voort. Van Obberghen is misschien niet de biologische zoon van Armand Debelder, maar hij heeft wel de legendarische koppigheid van Debelder geërfd. “Armand is altijd de grootste koppigaard in de lambiekwereld geweest. We vroegen ons af hoe we nóg koppiger konden zijn. Armand zei dat we terug naar onze eigen hof moesten om onze eigen hoppen en granen te telen. Ondertussen heeft een van de bioboeren met wie we werken opnieuw hopranken aangeplant.”

BROUWERIJ KESTEMONT
BROUWERIJ KESTEMONT “Ongeveer de helft van de onlinebestellingen komt uit het buitenland.”

Dit jaar won 3 Fonteinen de BioVLAM 2022, een prijs voor innovatieve bio-ondernemers, voor het granennetwerk – een circulair model voor granenteelt – dat de brouwerij op poten heeft gezet in het Pajottenland. “Als enige lambiekbrouwerij, en als een van de enige Belgische brouwerijen, zijn we bezig om al onze granen, hoppen en zoveel mogelijk fruit – niet alles kan lokaal geteeld worden – uit eigen streek te halen”, zegt Werner Van Obberghen. “We werken met tien bioboeren samen. Die betalen we tweeënhalf keer de prijs van wat gangbaar is. We zijn aan dat granennetwerk begonnen uit een zekere verontwaardiging. 125 jaar geleden was het Pajottenland de graan-, groente- en fruitschuur van Brussel. Het Pajottenland stond vol uitstekende brouw- en bakkerstarwe en brouwersgerst. Dat is verloren gegaan.”

Sommigen brengen bij wijze van spreken elke maand een lambiek op de markt. Maar ik denk dat we de limiet wel bereiken, nu de koopkracht daalt’

Karel Boon, Boon

Hoewel 3 Fonteinen mee aan de wieg stond van Horal, stapte het uit de belangenvereniging. De brouwerij wil bijvoorbeeld enkel bier afvullen op flessen en niet op vaten. Van Obberghen verwijst naar natuurwijn om uit te leggen waar hij naar streeft: volledig biologische wijn met lokale ingrediënten. “Voor ons zijn lambiek en geuze nog altijd een natuurproduct. De link met ons terroir is voor ons vanzelfsprekend”, zegt Van Obberghen. “Minder dan 3 procent van de Belgische bieren gebrouwen in België wordt gemaakt met Belgische ingrediënten. We zijn het tweede moutland ter wereld, maar nadat de ruwe gerst uit Duitsland, de Verenigde Staten, Oekraïne of Scandinavië hier gemout is, gaat drie vierde weer naar het buitenland. Ik vind dat schokkend. We zijn de link met ons terroir kwijt. Dat is nu net waar de Franse, Italiaanse en Spaanse wijnmakers zo goed in zijn.”

Lambiekland lexicon

Lambiek is een van de oudste Belgische bierstijlen. Het is een bier van spontane gisting met 4,5 tot 7 graden alcohol, gebrouwen met gerst, tarwe en hop. Tijdens de afkoeling van het wort besmetten wilde gisten het brouwsel. Traditioneel wordt lambiek gebrouwen van eind september tot eind april bij een temperatuur lager dan 20 graden. In zulke omstandigheden zijn de wilde gisten in de juiste verhouding aanwezig.

Geuze wordt niet gebrouwen, maar gestoken. Dat is het vermengen van verschillende lambieken tot geuze. Een typisch mengsel bevat 60 procent lambiek van één jaar, 30 procent van twee jaar en 10 procent van drie jaar oud. Dat mengsel wordt op fles hergist.

Stekerij. De plaats waar geuze wordt gestoken. Zeg dus nooit ‘geuzebrouwerij’.

Oude lambiek is een door de Europese Unie wettelijk beschermde naam. Dat is lambiekbier dat vervaardigd is met ten minste 30 procent tarwe en dat integraal een spontane gisting heeft ondergaan.

Ook de naam oude geuze is beschermd door de Europese Unie. Oude geuze ontstaat door het vermengen van verschillende soorten oude lambiek van spontane gisting. Het oudste deel moet minstens drie jaar op houten vat hebben gerijpt. De gewogen gemiddelde leeftijd van het mengsel moet ten minste één jaar zijn. Na een hergisting op fles wordt het bier een oude geuze genoemd.

Oude kriek, eveneens wettelijk beschermd, moet net zoals oude geuze op fles hergist zijn.

40 duizend volgers heeft 3 Fonteinen op Instagram.

Gegarandeerde traditionele specialiteit

De Europese Unie heeft een mechanisme opgezet om streekproducten te beschermen tegen namaak. Dat beschermingsmechanisme bestaat uit drie categorieën: de beschermde oorsprongsbenaming (BOB), de beschermde geografische aanduiding (BGA) en de gegarandeerde traditionele specialiteit (GTS).

Lambiek- en geuzebieren zijn sinds 1997 beschermd als gegarandeerde traditionele specialiteit en worden onderscheiden volgens de gebruikte grondstoffen en het brouwproces. Alleen bieren gemaakt volgens de vastgelegde samenstellingen mogen de benaming ‘oud’ toevoegen. De eisen voor andere lambieks, geuzes of krieken zijn minder streng.

De Horal onderzoekt intussen ook of er een geografische bescherming van hun bieren mogelijk is. Dat ligt allicht iets moeilijker. Lambiekbrouwerijen en geuzestekerijen situeren zich in het Pajottenland en de Zennevallei. Het is heel moeilijk het gebied exact af te bakenen, waardoor sommige bedrijven met slechts een straat verschil buiten de beschermde geografische aanduiding kunnen vallen.

Partner Content