‘Kunst is geen belegging, kunst moet je voelen’

Waarom pompt Fernand Huts jaarlijks tot 8 miljoen euro in schone kunsten? Omdat er opvallend veel parallellen zijn tussen familiebedrijven en kunstenaars. “Ondernemers staan vaak dichter bij kunstenaars dan ze zelf denken. Wat doet zowel een familiale ondernemer als een kunstenaar? Doelbewust risico’s nemen”, zegt professor Bruno Verbergt.

Families en kunst delen een lange geschiedenis. Zeer bekend zijn de middeleeuwse voorbeelden zoals de kunst- en bankiersfamilie de’ Medici, maar ook tussen moderne familiale ondernemers en kunstenaars kan het klikken. “Kunstenaars en familiebedrijven denken op dezelfde manier”, vindt professor cultuurmanagement Bruno Verbergt (Universiteit Antwerpen). “In veel gevallen houden ze beiden bewust vast aan hun principes en hebben ze een vergelijkbare financiële motivatie. Met wat ze als ondernemer of kunstenaar doen, willen ze graag geld verdienen. Maar intrinsiek hebben ze andere waarden of drijfveren voor hun activiteit.”

Ook kunstenaars nemen risico’s

Verbergt trekt de vergelijking graag door. Kunstenaars staan niet altijd even open voor steun uit de bedrijfswereld, terwijl ze vaak dichter bij ondernemers staan dan ze zelf denken. “Wat doet een familiale ondernemer? Hij zet mensen en middelen op een risicovolle manier in, zodat hij op lange termijn kan overleven. Wel, een kunstenaar doet net hetzelfde. Ook hij neemt een risico, want hij creëert iets dat mensen op termijn interessant of aantrekkelijk zullen vinden. Misschien komt de erkenning zelfs pas na zijn dood. Die achtergrond staat dicht bij het familiebedrijf: je onderneemt omdat je het zinvol vindt. Al is de economische wetmatigheid daar weliswaar nadrukkelijker aanwezig.”

Kunst ondersteunen doe je als familiebedrijf met andere woorden niet enkel voor jezelf. Een sponsor (met een marketingdoel) of een mecenas, zelfs wanneer je zelf een collectie aanlegt, denkt aan het hogere doel. Dat is ook het devies van Fernand Huts, de voorzitter van Katoen Natie. Hij verhoogde onlangs het cultuurbudget van de groep naar 8,12 miljoen euro of 0,5 procent van de omzet. “De familie wil waken over het kunst- en cultuurgebeuren van de familie, de bedrijvengroep en de instellingen in de periferie van de groep”, laat de Trends Manager van het Jaar 1987 verstaan. “De familie wil daarmee resoluut bijdragen tot het publieke welzijn van volk, stad, regio en de plaatsen waarmee de familie bindingen heeft.”

Toen Huts zijn initiatief aankondigde, kreeg hij echter ook kritiek. Ondernemers beslissen lukraak wie steun krijgt en wie niet. Die vorm van steun is weinig democratisch. Huts hanteert echter criteria die zijn beslissingen moeten staven. Een kader met criteria is echter niet het enige advies voor familiebedrijven die hun schouders onder een kunst- of cultuurproject willen zetten of die zelf een collectie willen aanleggen.

1. Kunst vraagt tijd

Wees als familiaal ondernemer sterk persoonlijk overtuigd van de meerwaarde van het project. Leg dus niet enkel de focus op het rendement van een cultureel engagement. Bruno Verbergt ging voor zijn galerieproject op zoek naar familiebedrijven die het werk van een jonge kunstenaar wilden ondersteunen, maar ervoer dat het water vaak heel diep is. “Komen kijken, in dialoog gaan of met een kunstenaar bezig zijn: die gewoonte is er nog niet. Engagement gaat verder dan het financiële. Het draait ook om tijd vrijmaken en met een kunstenaar bezig zijn. Net dat bezorgt je als familiebedrijf meerwaarde. Want een schilderij zul je soms nog wel met winst kunnen verkopen, maar bij steun aan een theatermaker ligt dat al moeilijker.”

En toch benadrukt Verbergt het unieke voordeel van familiebedrijven. “Ze kunnen verder kijken dan het model waarbij ze geld geven aan een orkest in ruil voor een voorstelling met vrijkaartjes en een receptie achteraf. Rechtstreeks in dialoog gaan met de musici vanuit je persoonlijke engagement, dat kan een familiale ondernemer veel beter dan de marketingafdeling van een multinational.”

2. Kunst helpt je kernactiviteit vooruit

Familiebedrijven die hun engagement opbouwen vanuit de visie van de zaakvoerder nemen daarmee ook een risico. De volgende generatie kan een heel andere overtuiging hebben. “Ach, elke generatie moet zijn ding doen”, relativeert Fernand Huts. “Maar je kan het je kinderen wel meegeven in hun opvoeding.”

Of de volgende generatie de betrokkenheid al dan niet anders invult, belangrijk is vooral de bereidheid tot verankering in de onderneming. Dat doe je het beste via het reserveren van een vast percentage van de omzet of de winst. “Het is een duidelijk systeem”, analyseert Bruno Verbergt. “Maar het is niet altijd makkelijk. Je moet als zaakvoerder ook je eigen vergoeding uit de onderneming halen en zo breng je persoonlijke en maatschappelijke meerwaarde zeer dicht bij elkaar.”

De fiscale behandeling is een tweede moeilijkheid voor de verankering van een vast percentage, bijvoorbeeld in een charter. “Een bedrijf dat projecten in duurzaamheid ondersteunt, heeft het daar makkelijker”, zegt Verbergt. “Het kan bijvoorbeeld gaan om handel drijven met instanties die duurzaam werken en dat kan aansluiten bij de kernactiviteit. Ondersteun je kunst, dan moet je echt wel op zoek naar elementen die expliciet duidelijk maken hoe dat je kernactiviteit vooruithelpt. De fiscus zal snel eisen dat een investering in kunst als privé wordt gezien. Ook daarom is die dialoog met kunstenaars belangrijk: je ontdekt sneller waar een project aansluit op je activiteit.”

3. Netwerken is een kunst

Familiebedrijven die zich engageren in kunst of cultuur doen dat doorgaans niet vanuit een cocon. Naast de dialoog met de kunstenaars, komen verzamelaars ook graag samen. Een organisatie zoals The Art Society, een initiatief van ING Private Banking, Sotheby’s, Hiscox en PwC, brengt al sinds haar ontstaan in 2002 elke maand haar leden samen. “Dat netwerk is voor veel verzamelaars, en dus bij uitbreiding voor bedrijfsleiders, een interessant gegeven”, weet manager Charlotte Swenters. “We organiseren in binnen- en buiten exclusieve bezoeken land aan kunstenaarsateliers, privéverzamelingen, musea of galeries. Onze sponsors kunnen daarnaast verzamelaars bijstaan in het nemen van de juiste beslissingen.”

Wouter Temmerman