Hoe het Westen probeert het Russische militair-industriële complex stil te leggen
Het Westen heeft niet alleen een financieel ijzeren gordijn opgetrokken om Rusland economisch te verzwakken. Het legt ook de westerse export van hoogtechnologische producten en diensten naar Rusland bijna volledig stil. Maar ook dat is geen wondermiddel om het Russische leger te verzwakken en het offensief in Oekraïne te stoppen.
Het wordt overschaduwd door de nooit geziene sancties van het Westen tegen het Russische financiële systeem, maar onder impuls van de Verenigde Staten geldt ook een ingrijpend exportverbod op hoogtechnologische producten naar Rusland. Die ban moet vooral de Russische defensie-industrie verstoren.
Sinds 2014, na de annexatie van de Krim, was de export naar Rusland al sterk aan banden gelegd. Nu is die boycot nog fors uitgebreid. Het gaat niet alleen meer om wapens en andere zaken voor louter militaire doeleinden. De export van alle technologie, onderdelen en diensten die de Russische energie- of luchtvaartsector op de een of andere manier kunnen helpen, is verboden. Het verbod geldt ook voor een ruime groep aan componenten, machines en aanverwante diensten die zowel militaire als civiele toepassingen kunnen hebben. Er zijn nog wel uitzonderingen voor puur burgerlijke toepassingen en eindgebruikers in Rusland, maar voor de exportbedrijven zijn de regels een administratief struikelblok (zie kader ‘Iets kan altijd wel een militaire toepassing hebben’). Zij moeten voor 100 procent kunnen garanderen dat hun export niet op de een of andere manier het Russische leger kan ondersteunen.
Zolang China niet meedoet met een handelsboycot, heeft Rusland altijd een leverancier van betrouwbare en gespecialiseerde halfgeleiders.
Met die zware handelsboycot hoopt het Westen de economische basis van Rusland te verzwakken en de productie van nieuw Russisch oorlogsmateriaal te vertragen. Rusland heeft een geavanceerde defensie-industrie, maar het land is voor cruciale componenten afhankelijk van buitenlandse handelspartners. Maar het is een ijdele hoop dat het Russische offensief in Oekraine op die manier gestopt of vertraagd kan worden. De satellietbeelden van de ellenlange colonne tanks en andere legervoertuigen richting Kiev tonen aan dat het Russische leger nog het bulk van zijn materiaal moet inzetten. Zolang de aanvoerlijnen naar het front niet doorgeknipt worden, kan het Russische leger nog volop aanvallen.
Gedetailleerde bijlagen
Een handelsblokkade van spitstechnologie kan op middellange termijn wel de Russische defensie-industrie verstoren. Al is zo’n technologisch ijzeren gordijn veel poreuzer dan de financiële boycot. Dat is al meteen te zien bij de computerchips, sensoren en andere micro-elektronica. De productie daarvan wordt gedomineerd door de westerse bondgenoten Zuid-Korea en Taiwan, en de Verenigde Staten zelf. Maar Bhaskar Chakravorti, hoogleraar internationale handelsrelaties bij Tufts University’s Fletcher School of Law and Diplomacy, merkte in een opiniestuk op dat economische sancties voor computerchips problematisch zijn. De productieketen van micro-elektronica is bijzonder complex en heeft veel tussenstations in verschillende landen. Rusland zou alsnog gemakkelijk aan technologische componenten kunnen raken. Bovendien drijft zo’n boycot Rusland nog meer in de armen van China, dat een eigen halfgeleiderindustrie heeft. In de meest geavanceerde halfgeleiders, de computer- en geheugenchips die doorgaans in een smartphone of een computer zitten, hebben de Chinese producenten nog een achterstand. Maar micro-elektronica voor militaire doeleinden is vaak minder veeleisend in pure rekenkracht of energie-efficiëntie. Betrouwbaarheid en resistentie tegen temperatuurschommelingen en andere omgevingsfactoren wegen minstens even zwaar. Dat kan ook met minder geavanceerde halfgeleiders.
Zolang China niet meedoet met een handelsboycot, heeft Rusland dus altijd een leverancier van betrouwbare en gespecialiseerde halfgeleiders achter de hand, en van elektronica in het algemeen. Bovendien is er een trend om elektronica voor burgerlijk gebruik in wapensystemen te integreren. Een van de meest sprekende voorbeelden kwam enkele jaren geleden uit Amerikaanse hoek. Om de periscoop van een nieuwe aanvalsduikboot te bedienen gebruiken de Verenigde Staten een controller van de gameconsole Xbox. Die oplossing is goedkoper dan de oorspronkelijke besturing. De vervaging tussen militaire en civiele technologie verklaart waarom bij de nieuwe Amerikaanse en Europese sancties zo’n gedetailleerde bijlagen zitten met verboden producten en diensten.
Je moet zeker zijn dat je Russische handelspartner geen enkele verdachte aandeelhouder heeft, of dat niemand van de gewraakte personen in de raad van bestuur of directie zit’
Een zelfvoorzienende oorlogseconomie
De Russische president Poetin heeft ook zijn voorzorgen genomen. Na de zware economische sancties van 2014 heeft het Kremlin zwaar ingezet om zo weinig mogelijk afhankelijk te worden van de import uit Oekraïne en het Westen, zeker voor defensie en landbouw. Oekraïense fabrieken waren bijvoorbeeld lange tijd een spil in de productieketen van Russische vliegtuigen. Het Kremlin heeft na die sancties een heel gedetailleerde lijst gemaakt van producten en componenten waarvoor een lokaal alternatief geproduceerd moest worden.
Het EU Institute for Security Studies, een gespecialiseerde denktank in de Europese administratie, stipte in een onderzoekspaper in 2017 aan dat de Russische defensie-industrie dat met wisselend succes doet. De afhankelijkheid van Oekraïense en westerse leveranciers van cruciale componenten voor defensie werd trager afgebouwd dan verhoopt. Rusland verschoof in 2015 al de deadline voor zijn substitutieprogramma naar 2025. Alleen de inlichtingendiensten hebben een goed zicht op hoe het nu precies zit met de Russische afhankelijkheid van westerse technologie, maar president Poetin heeft ervoor gezorgd dat zijn legeroffensief op korte termijn echt wel immuun is voor een westerse technologieboycot, hoe streng die ook is.
‘Iets kan altijd wel een militaire toepassing hebben’
“Het is nog altijd mogelijk om goederen die niet op de sanctielijst te exporteren”, zegt Kevin Verbelen, expert internationale handel bij Agoria, de federatie die de Belgische technologiebedrijven vertegenwoordigt. “Maar de extra administratie dient wel afgewogen te worden tegenover de afzetmarkt. Iemand die wekelijks vijftien vrachtwagens naar Rusland stuurt, zal dat nog nuttig vinden, maar een bedrijf met één of twee projecten per jaar niet.”
“De Europese lijst met verboden Russische entiteiten en personen is uitgebreid. Je moet zeker zijn dat je Russische handelspartner geen enkele verdachte aandeelhouder heeft, of dat niemand van de gewraakte personen in de raad van bestuur of directie zit. Daarna volgt de screening per product en dienst die je wilt uitvoeren. De lijst met verboden zaken is ondertussen heel gedetailleerd. Bovendien is er nog een algemene clausule die eist dat je voor alle zaken, ook degene die niet op de zwarte lijst staan, moet kunnen garanderen dat ze niet voor Russische militaire toepassingen kunnen worden gebruikt.”
“Het is bijna een zekerheid dat er altijd wel iets is wat potentieel een militaire toepassing kan hebben of zijn weg kan vinden naar een militaire eindgebruiker in Rusland. Onze leden zitten met heel veel vragen, want ze moeten de aanvraag van hun exportvergunning naar Rusland nog veel meer gedetailleerd omschrijven en motiveren. De sancties van 2014 waren beperkter, maar al voldoende om de export van de Belgische technologiesector naar Rusland met de helft te doen afnemen. Ik denk dat er nu nog meer bedrijven gaan afhaken. Zeker omdat ook de randvoorwaarden moeilijk zijn geworden, onder meer door de financiële sancties die de afhandeling van de transactie moeilijk maken.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier