Galeries en kunstbeurzen na corona: ‘Kunst blijft een peoplebusiness’

Nu de lockdown opgeheven is, krabbelt de galeriesector weer overeind. Keert de oude carrousel van beurzen en galerieshows snel terug? Of is er iets fundamenteels veranderd? “Zo’n digitale kunstbeurs blijft surrogaat. Ik haak na tien minuten af.”

‘Sorry We’re Closed’ hangt aan de deur van de galerie van Sébastien Janssen in Brussel. Het is geen coronamaatregel, zijn zaak heet gewoon zo. En ze is wel degelijk weer open. Al leest de goede verstaander tussen de regels dat Sorry We’re Closed het niet moet hebben van passage. Janssen is als kunsthandelaar minstens even actief op de sociale media als in zijn galerie. En dat heeft goed gerendeerd in coronatijden.

Zijn expo met keramieken totems over de zeven hoofdzonden van Eric Croes had op 21 maart moeten openen. De installatie was nog volop aan de gang, toen de lockdown inging. De opening is verplaatst naar 3 september, maar de werken zijn al vrijwel uitverkocht. “Van de elf heb ik er nog twee over”, zegt Janssen. “En ik heb er niet eens een grote onlinecampagne voor gedaan: ik stuurde enkel een pdf naar de mensen die me naar de beschikbare werken vroegen.”

“Sinds de galerie op 15 maart sloot, heb ik extreem goed verkocht. Tot mijn grote verbazing, moet ik toegeven”, vertelt Janssen. “Ik moest mijn medewerkers op werkloosheid zetten, maar de aanvragen bleven maar binnenkomen. Door zo lang thuis te zitten, hebben sommige mensen misschien beseft dat hun huis wat kunst miste. Velen hebben nogal wat van hun vrije tijd online doorgebracht. En omdat ze niet fysiek naar galeries of beurzen konden, keken ze dan maar op de website of de sociale media van die galeries.”

Fysiek contact

Art Brussels, de belangrijkste afspraak op de Belgische hedendaagsekunstagenda, moest door corona de handdoek in de ring gooien. Tot twee keer toe zelfs: de vaste datum eind april werd doorkruist door de lockdown en ook de vervangdatum eind juni bleek al snel onhaalbaar. Dus stak de kunstbeurs via het platform Galerie Viewer een onlinealternatief in elkaar, dat toegankelijk was van 28 mei tot 15 juni. “Ook daar noteerde ik de eerste dagen een paar verkopen. Ik mag niet klagen”, zegt Sébastien Janssen.

Ook Gallery FIFTY ONE, een fotogalerie in Antwerpen, deed mee, maar vond het initiatief hopeloos. “Ik kreeg welgeteld één e-mail”, zegt galeriehouder Roger Szmulewicz. “De organisatie heeft de inschrijvingsfee ingehouden, want die geldt nu als voucher voor volgend jaar. Ook andere gecancelde beurzen redeneren zo. Maar hoeveel beurzen kun je voorschieten als galerie?”

Galerie Geukens & De Vil, met een vestiging in Antwerpen en Knokke, deed ook mee aan de onlineversie van Art Brussels. “Zo’n digitale kunstbeurs blijft toch surrogaat. Ik haak zelf na tien minuten af. En ik hoor van onze verzamelaars dat ze het ook geen afdoend alternatief vinden. Kunst blijft een peoplebusiness. We geloven meer in fysiek contact op beurzen of in de galerie”, zegt medeoprichtster Yasmine Geukens.

Vernissage met tijdslots

“De eerste weken na de lockdown waren we in paniek. De verkoop zakte tot vrijwel nul”, vertelt Yasmine Geukens. “Toen we enkele diehard verzamelaars daarover contacteerden vlak na het begin van de lockdown, lieten ze verstaan dat hun hoofd niet stond naar kunst kopen. Na die paniek kwam een gevoel van rust: we besloten onze expo’s naar het najaar te verplaatsen, profiteerden van het vacuüm en hielden het contact met onze kunstenaars warm. Sommige waren down, andere popelden om werk te maken. Daarom staken we onze Confined Challenge in elkaar: zeven Belgische kunstenaars – onder wie Sofie Muller, Gideon Kiefer, Peter De Meyer en Philip Aguirre – maakten ieder één werk tijdens de lockdown. Die boden we aan voor 2800 euro per stuk. Toen we de reeks op 1 mei online zetten, waren ze na een uur allemaal weg. Voor ons was dat het teken dat het vertrouwen bij de verzamelaars terug was. We merkten het ook op onze recente opening van Gideon Kiefer: het kunstpubliek komt weer uit zijn kot. Ook al was het een vernissage met gereserveerde tijdslots.”

28 Vignon Street

De lockdown heeft veel galeries met de neus op het feit gedrukt dat ze geen degelijk digitaal alternatief hadden. Als ze hun deuren sloten, werden ze terstond onzichtbaar. Het hoeft niet te verbazen dat zo’n crisismoment de digitale omslag heeft versneld. Didier Claes, een dealer in Afrikaanse kunst, lanceerde tijdens de lockdown zijn Young Collector-website, een onlinegalerie waar hij Afrikaanse kunst tegen toegankelijke prijzen tussen 2000 en 12.000 euro aanbiedt. “Het idee zat al langer in mijn hoofd, maar covid-19 heeft het proces versneld”, geeft hij toe.

Roger Szmulewicz was wel goed voorbereid op de coronacrisis. In maart 2018 lanceerde hij 28 Vignon Street: een onlineplatform waar hij thematentoonstellingen presenteert over fotografie en werk op papier. “Ik broedde al jaren op het idee. Ik had het niet nodig, de fysieke galerie draaide op zich goed. Maar het was een uitdaging om ook online iets kwaliteitsvols te starten, dat parallel aan de galerie draait”, zegt hij. “Op 28 Vignon Street kan ik experimenteren. Ik heb er zelfs een online-expo van fotograaf Saul Leiter gecureerd waar niets te koop was. Duizenden bezoekers heeft dat gelokt.”

“Tijdens de lockdown waren mijn twee galerieruimtes in Antwerpen volledig dicht”, zegt Szmulewicz. “Maar het is niet zo dat 28 Vignon Street mijn business gered heeft. De verkoop liep trager, dat wel. Maar we waren zeker niet dood. Het platform heeft ons wel geholpen. Fotografie en tweedimensionale werken verkopen wellicht iets makkelijker online. Maar als ik zie dat grote galeries zoals Zwirner en Gagosian werken van miljoenen euro’s verkopen via hun digitale platformen, denk ik dat de onlinekoopdrempel overwonnen is. Misschien is het ook wel ecologischer om kunst online te verkopen: heeft het wel zin het vliegtuig te nemen om een werk fysiek te gaan bekijken in New York of Londen?”

Szmulewicz vreest wel dat de gevolgen van de coronatijd nu pas voelbaar worden. En dan spreekt hij niet alleen over de hangende faillissementen in de galeriesector. “Nu zijn we weer open en lopen de kosten weer. Bovendien moeten we investeringen doen om de komende beurzen voor te bereiden. Ik moet de komende maanden wereldwijd topwerken zoeken en daarvoor grote kosten maken. Met het risico dat de beurs misschien niet doorgaat. Dat kunnen er maar weinig volhouden.”

Knokke als coronamaatregel

Toen Art Basel Hong Kong en Tefaf in maart werden stopgezet of geannuleerd, besefte kunsthandelaar Rodolphe Janssen dat de crisis een grote impact op de internationale kunstwereld zou hebben. Samen met zijn team besliste hij ‘als coronamaatregel’ een galerieruimte in Knokke te openen. “Dicht bij onze verzamelaars, die misschien deze zomer niet gaan reizen”, zegt directrice Julie Senden. “Het is goed op een plek als Knokke de banden met hen weer aan te halen. We gaan daar om de twee weken een nieuwe accrochage doen, zodat de ruimte dynamisch blijft. Omdat er door de lockdown in onze Brusselse huizen twee expo’s niet konden doorgaan, zetten we op onze website onlinetentoonstellingen op. We deden ook mee aan de onlineversies van Dallas Art Fair, Frieze New York en Art Brussels, maar die verkoop verliep traag. De beursbeleving is online ook anders: meestal wordt er een white-boxruimte nagemaakt, waar een fictief meubel staat om de schaal van het werk aan de muur te kunnen inschatten. Dat werkt voor foto’s, schilderijen en werken op papier, maar niet voor sculpturen.”

Ook Jason Poirier, de bezieler van de Antwerpse galerie PLUS-ONE, vindt die online-viewingrooms maar niks. “Je hebt geen gevoel van materie of schaal. Er ontbreekt gevoel”, zegt hij. Hij en zijn buurvrouw Sofie Van de Velde zagen hun gezamenlijke project voor Art Brussels, L’Heure Bleue, door de neus geboord door corona. Ze verschoven het naar de zomer, in hun gezamenlijke galerieruimte, die ook open blijft in juli en augustus.

“Tijdens de crisis hebben we ingezet op ons project The Wunderwall. Die muur staat letterlijk tussen onze galerieruimtes. Daarop presenteerden we al van voor de lockdown kleine werken van jonge, betaalbare artiesten. Een groot succes”, zegt Jason. “Dat initiatief hebben we in de coronaperiode ook online voortgezet. Van de opbrengst ging 20 procent naar de voedselbanken. Ook artiesten die niet tot onze galeries behoren – zoals Kris Martin en Koen Van den Broek – stuurden werken in. Voor veel artiesten was die periode inspirerend. Ze konden eens in alle rust kunst maken, zonder druk van hun galeriehouders.”