‘Bedrijven moeten nog lang in een vijandig klimaat werken’

Bedrijven moeten nog lang rekening houden met chaos en maatschappelijke spanningen, zegt de Britse onderzoeker Jamie Bartlett. Anarchistische bitcoin-believers, klimaatactivisten en radicale politieke bewegingen gebruiken het internet steeds beter om de wereld in rep en roer te krijgen met hun ideeën.

Jamie Bartlett heeft iets met mensen die fors buiten de lijnen kleuren. Voor zijn eerste boek The Dark Net ging de Britse onderzoeker op ontdekkingstocht door het donkere deel van het internet. Dat is enkel mogelijk met een speciale browser, die het internetverkeer sterk versleutelt en beveiligt. Het dark net trekt daardoor een bont allegaartje aan dat zijn privacy enorm op prijs stelt. Voor de onderwereld is het de favoriete onlineschuilplaats om drugs, wapens en namaak te verkopen. Maar in de discretie van het dark net verzamelen zich ook allerhande groeperingen die nadenken over hoe ze de maatschappij, het moderne kapitalisme kunnen veranderen. Het zijn die groepen die Bartlett de inspiratie gaven voor een vervolg, Radicals. Bartlett is ervan overtuigd dat we een scharniermoment in de geschiedenis meemaken, omdat extreme ideologieën en revolutionaire ideeën zich nu gemakkelijker kunnen verspreiden door de alomtegenwoordigheid van het internet. Bartlett voorspelt jaren van turbulentie en chaos nu radicalen in staat zijn mainstream te worden.

“De huidige onrust wordt vaak vergeleken met die van de jaren dertig”, zegt Jamie Bartlett, die onlangs op uitnodiging van de Brusselse denktank Full Circle zijn boek kwam voorstellen in België. “Dat is verkeerd, want dan heeft men er zich al mee verzoend dat die onvermijdelijk tot oorlog leidt. We kunnen evengoed in een periode zoals in 1820 zitten. Toen waren er ook veel politieke en sociale spanningen, voornamelijk door de industriële revolutie. De politieke strijd werd toen ook niet gedomineerd door extreemrechts of door communisten. Maar we gaan wel naar een periode waarin emotie en chaos de bovenhand krijgen op de rede en de stabiliteit. Bedrijven zullen bijvoorbeeld in Groot-Brittannië in een zeer moeilijk en vijandig klimaat moeten werken. Ze zijn helemaal niet voorbereid op de groeiende populariteit van extreemlinkse ideeën bij de jongere generaties.”

“Normaliter hengelen Labour en de Conservatieven naar de steun van de bedrijven. Maar deze keer niet. Zelfs de Conservatieven hebben tijdens de voorbije campagne niet publiekelijk de banden aangehaald met invloedrijke lobby-organisaties zoals de Confederation of British Industry. Dat is een teken aan de wand. Het is nog wachten op de gedetailleerde kiezersonderzoeken, maar het sentiment bij de jongere generaties lijkt gekeerd. Antikapitalisme en radicaal-links zijn er zeer populair. De verse stemmers zijn geboren na de val van de Muur en hebben het communisme niet meegemaakt.”

Dat sentiment kan keren als ze ouder worden.

Bartlett: “Ik zie dat niet snel gebeuren. De jongere generaties gaan een veel onzekerder toekomst tegemoet. In hun ogen heeft de overheid het sociaal contract, belastingen in ruil voor een beter leven, met hen gebroken. De komende jaren zal de instroom van zeer linkse kiezers wellicht niet afnemen, terwijl het kiezerspubliek van de conservatieven afsterft.

“Op lange termijn is de impact van demografie enorm. De jongeren kunnen zich nu al geen leven voorstellen zonder internet, sociale media of diensten zoals Uber. Ze vinden het vanzelfsprekend om overal en altijd te communiceren en pakweg een taxi in een oogwenk te bestellen via een app. Over twintig jaar maken zij de dienst uit in het bedrijfsleven en in de politiek. Zij zullen veel meer inspraak verwachten.”

Die hogere betrokkenheid zal volgens u hand in hand gaan met de verspreiding van radicale ideeën.

Bartlett: “Bij de opkomst van het internet waren we nog naïef. We dachten dat het zou zorgen voor meer consensus, omdat iedereen toegang zou hebben tot dezelfde informatie. Maar we zien net het omgekeerde, we staan nog maar aan het begin van een tijdperk van maatschappelijke turbulentie en zelfs chaos. Sociale media zetten een turbo op de verspreiding van radicale ideeën die de gevestigde orde verstoren. Ik ben in 2013 de komiek Beppe Grillo en zijn Vijfsterrenbeweging beginnen te volgen. Dat is nu een van de grootste partijen in Italië. Grillo en co gebruiken het internet bijzonder goed en ze hebben zo, amper acht jaar na hun oprichting, de traditionele partijen in de vernieling gereden. De digitalisering is dus niet per se een goede zaak, de politieke instabiliteit is slecht voor het land en voor de eurozone.

“De angst bij de bevolking voor technologie en globalisering is een vruchtbare grond voor radicale ideeën die vroeger gemakkelijk gemarginaliseerd konden worden. Trump en andere populisten spelen via sociale media perfect in op die angst. Ze houden hun aanhangers voor dat de goedbetaalde banen, de fabrieken terugkomen, als ze de migratie en de globalisering terugdringen. Maar de echte oorzaak is technologie en die kun je niet tegenhouden. In het bijzonder omdat er wereldwijd een race aan de gang is om een voorsprong in artificiële intelligentie te krijgen. Omdat zowat elk land beseft wat voor een enorm competitief voordeel en efficiëntiewinsten daaruit te halen zijn. De keerzijde van de medaille is de enorme impact op de arbeidsmarkt, van de burgerflippers bij McDonald’s tot de dokters. Dat zal tot zware spanningen leiden.”

Voor velen is de blockchaintechnologie even revolutionair als artificiële intelligentie. Zij dromen van een wereld zonder grote overheidsinmenging, banken en notarissen.

Bartlett: “De groeiende populariteit van bitcoin en andere cryptomunten zorgde voor de doorbraak van de blockchain. Dat is het revolutionaire mechanisme achter de munten om transacties bij te houden en uit te voeren. Via de blockchain kunnen transacties efficiënter en goedkoper worden uitgevoerd, het maakt tussenpersonen die alles overzien en controleren, overbodig. En dat heeft inderdaad een enorm potentieel. Volgens de econoom Hernando De Soto is de blockhain ideaal om een kadaster te maken in ontwikkelingslanden, zodat mensen meer zekerheid hebben over hun bezit wanneer de overheid zo’n register niet bijhoudt. De blockhain is wel geen gewone database waar nog makkelijk informatie uit verwijderd kan worden. En onze samenleving steunt nu voor een stuk op het principe dat de overheid of een centraal orgaan kan ingrijpen en dingen kan aanpassen.”

Niettemin zet het bedrijfsleven zwaar in op blockchain, in het bijzonder de banken.

Bartlett: “In bedrijven kan het tal van processen efficiënter maken. Het meeste extreme voorbeeld dat ik al ben tegengekomen is Slock.it, een bedrijf dat een blockchainmechanisme heeft gemaakt voor slimme sloten. Een hotel in Berlijn gebruikt dat en wordt bijna zonder personeel gerund, omdat de klant rechtstreeks betaalt aan het slot van zijn hotelkamer. Bij het uitchecken wordt ook automatisch een schoonmaker besteld.

“De blockchain heeft veel potentieel, maar bedrijven moeten er zich van bewust zijn wie die technologie heeft doen doorbreken. Bitcoin is ontwikkeld om de overheid de controle over de geldhoeveelheid te ontnemen. Het gaat om ultraliberalen en anarchisten die grote bedrijven evenzeer haten als de overheid. Alles dat machtig en niet transparant is, is een vijand van de vrijheid. Ze geloven in kleine gemeenschappen die zichzelf organiseren via de vrije markt. Via de blockchain injecteren zij die voorliefde voor decentralisatie stap voor stap in onze maatschappij. Tal van ultraliberalen en anarchisten werken ook aan gratis software die het met behulp van de blockchain mogelijk maakt diensten zoals Uber of Facebook te runnen zonder dat er nog een groot en machtig bedrijf boven moet staan.”

Hoe zal een los verband van gemeenschappen een wegeninfrastructuur onderhouden, laat staan echte wereldproblemen aanpakken zoals klimaatverandering?

Bartlett: “Veel ultraliberalen denken dat klimaatverandering niet bestaat en als het bestaat, dan zal de markt dat wel oplossen. Transhumanisten geloven dan weer rotsvast in de wetenschap, dat we technologie zullen vinden om de broeikasgassen uit de atmosfeer te halen of dat we desnoods AI-software ontwikkelen die met de oplossing zal komen. Dat is het voordeel van een utopie na te streven. Die mensen moeten er enkel over praten. Vergelijk het met oppositie voeren. Je kunt grote beloftes doen over de uitgaven voor veiligheid of gezondheidszorg, maar dan komt de realiteit van het regeren. Toch hebben die radicale, maar onrealistische ideeën een belangrijke functie. Ze doen mensen dingen ter discussie stellen, ze krijgen een breder gezichtsveld.”