ZWART GELD nekt kmo’s

De slager en de garagist met een flinke spaarpot zwart geld. Het lijkt een cliché, maar het beeld klopt. De gestructureerde grote zwartgeldcircuits zijn grotendeels verdwenen. Bij de kleinere familiale kmo’s gedijt het zwart geld nog altijd erg goed. Het snelle geldgewin keert zich echter tegen hen zodra ze het familiepatrimonium willen valoriseren.

Zwart geld. Het spook waart nog steeds door ondernemend Vlaanderen. En zoals dat gaat met spoken, wordt hun bestaan ontkend of wordt er wat lacherig om gedaan. Naast het risico op ontdekking is een zwarte kas op langere termijn een molensteen rond de nek van familiale kmo’s. De crisis doet tal van familiebedrijven hardop nadenken over een mogelijke veiligstelling van het familiepatrimonium, en een gehele of gedeeltelijke verkoop van het bedrijf maakt dat niet meer alle eieren in de soms gehavende mand liggen. Wie een aantrekkelijke overnameprijs wil bedingen, moet een gedegen balansstructuur kunnen voorleggen. En daar wringt vaak het schoentje.

“Ik werd enkele jaren geleden met dit probleem geconfronteerd bij een overname”, zegt een overnamebemiddelaar. “De man in kwestie vroeg ook geld voor zijn niet-officiële omzet. Onze filosofie is en blijft dat hier geen euro voor wordt betaald. Zijn zaak heeft hij nog altijd niet verkocht, maar de boodschap was duidelijk. Ieder jaar zien we zijn personeelskosten toenemen. Hij is dus aan een inhaalbeweging bezig, want ook andere kandidaten wilden hiervoor klaarblijkelijk niet betalen. Zwart geld is wel degelijk een belangrijk obstakel voor ernstige overnemers.”

De bemiddelaar, die naam en faam geniet bij voornamelijk West-Vlaamse familieondernemingen, wil zijn verhaal alleen off the record doen. “Niet zozeer voor mij, maar wel voor de herkenbaarheid van de bedrijven waarbij ik betrokken ben. Het is en blijft een heel gevoelig onderwerp. In de bedrijven waar ik actief ben, heb ik de ‘andere kas’ volledig afgebouwd als er een was. Met als basisgedachte dat zo’n kas getuigt van een kortetermijnzienswijze en we moeten opteren voor waardecreatie op langere termijn. Het is dus zeker een belangrijk probleem bij de verkoop van een bedrijf. Maar ondernemers moeten begrijpen en inzien dat je niet jaren aan de kassa kunt zitten en bij de overname nog eens te willen dat ervoor wordt betaald. Het is het verschil tussen korte- en langetermijnvisie. Tussen vandaag veel geld, maar op termijn geen waardecreatie.”

Zwart geld, grijs geld, geen geld

De werkgeversfederaties Unizo en Voka, die dicht bij de kleine ondernemingen en zelfstandigen staan, reageerden niet op onze vraag om een reactie of standpunt. In het verleden deden ze er alles aan om dit probleem te nuanceren door het af te doen als geïsoleerde gevallen die niet representatief zijn voor ondernemend Vlaanderen. Toch blijkt uit de reacties bij diverse overnamebemiddelaars, zakenadvocaten, consultants en ondernemers zelf, dat het thema vandaag heikel en actueel is. De tongen kwamen echter pas los als we hen anonimiteit verzekerden.

“U begrijpt dat ik in deze materie zeker niet geciteerd wil worden”, zegt een consultant uit het Antwerpse. “Maar iedereen die wat bekend is met de kmo-wereld zal u bevestigen dat er nauwelijks bedrijven zijn die niet in het zwart werken, tenzij ze in een sector zitten waar alle klanten om facturen vragen ( business to business). Ik betwijfel of er in de ondernemingen die rechtstreeks werken voor de consument zitten die heiliger zijn dan de paus.”

Zelfs het vermoeden van zwart geld of een niet helemaal koosjere boekhouding is soms al voldoende om mogelijke overnamekandidaten af te schrikken. “Ik heb het nog meegemaakt dat een koper afhaakte op de ingewikkelde vennootschapsstructuur van een kmo met tal van vennootschappen in Luxemburg. Hij stelde zich – terecht – de vraag waarom een kmo met een omzet van amper 5 miljoen euro zo’n ingewikkelde en weinig transparante structuur had opgezet”, zegt een andere bron.

Onze man heeft de voorbije jaren zijn handen meer dan vol gehad met het opkuisen van balansen en vereenvoudigen van de structuur, met transacties uit Luxemburgse holdings naar Belgische vennootschappen. Op slinkse en voorzichtige wijze wordt zwart geld overgezet naar de officiële balans, met het oog op een verkoop in de toekomst. Menig ondernemer probeert zijn winst en bijbehorende belastingen ook laag te houden door fiscale optimalisatie. Maar dat wreekt zich, op de waarderingscriteria. Ook nefast is de soms lage officiële vergoeding die bedrijfsleiders zichzelf toekennen, gecompenseerd door onrechtstreekse vergoedingen die op een ontransparante manier in de boekhouding verwerkt zijn.

“Bedrijfsleiders hebben jaren hun balans om fiscale redenen verdoezeld, maar vergeten dat lagere balanscijfers automatisch leiden tot lagere overnameprijzen. Ze schieten zichzelf in de voet.” Jan Verbrugge van de Antwerpse makelaar SDM is categoriek. “Ernstige overnamepartijen, financiers, investeringsmaatschappijen, ze slaan meteen de boeken dicht indien er blijk zou zijn van zwart geld.”

Advocaat Koenraad Geerts, merkt op dat ook grijs geld een – weliswaar kleiner – probleem kan vormen bij een overname. “Dat is geld dat uit de vennootschap wordt ontrokken voor privégebruik. Denk bijvoorbeeld aan een grote auto, een buitenlandse villa of andere privé-uitgaven.” Strikt juridisch is het bestaan ervan voor een overname op zich niet zo’n probleem, omdat die uit de vennootschap zijn gehaald en meestal op naam staan van de bedrijfsleider en niet bij de overname behoren. Maar ze vreten weer aan de winstcijfers die de waarderingsmultiples negatief beïnvloeden. De overnameprijs wordt bepaald aan de hand van parameters als vrije cashflow of nettowinst die vermenigvuldigd worden.

Zwart geld gijzelt sectoren

De bemiddelaars wijzen vooral de kleinere kmo’s met de vinger, en ook daar zijn er sectoren die eruit springen. In negatieve zin dan wel. De meest geciteerde zijn – enigszins voorspelbaar – de horeca en de bouwsector (Zie ook In welke sectoren gedijt zwart geld het best?). “Waar de marges laag zijn, daar valt niet veel zwart geld meer te rapen”, zegt een bron. “Maar uit vroegere ervaringen meen ik dat enkel in de horeca al 20 tot 50 procent in het zwart werkt.”

En ook de bulk van de eenmansbedrijfjes van het type slager en bakker wordt genoemd. “Al moet je daar ook een kanttekening bij plaatsen”, zegt Geerts. “Het is niet altijd even duidelijk in hoeverre het gaat om een bewuste fraude. Bijvoorbeeld bakkers kunnen een forfaitaire belasting krijgen op basis van de bloem die ze aankopen. Maar als hun omzet en winst hoger zijn dan die forfaitaire belasting rechtvaardigt, menen nogal wat ondernemers dat wat ze meer verdienen niet officieel is.”

Dat veel ondernemers geconfronteerd worden met die problematiek is volgens Geerts ook niet zo moeilijk te begrijpen. “Vroeger stopte een kleine zaak zodra de bedrijfsleider de pensioenleeftijd had bereikt. Vandaag denken ze hardop na over een overname, omdat ze gek worden gemaakt door tal van mediaberichten over lucratieve verkopen. En dan komen ze in een andere wereld terecht, terwijl ze daar helemaal niet op voorzien zijn. Overigens merk ik dat er vandaag heel wat te koop wordt aangeboden, maar dat er weinig kandidaat-kopers zijn. In bepaalde sectoren is het soms ook interessanter om zelf iets op te starten, dan om een bestaande zaak over te nemen. Ik denk daarbij aan kleine zaken in de bouw en aanverwanten. Probeer vandaag maar eens een goede stielman te vinden. In plaats van een zaak duur over te nemen, investeer je misschien best in een eigen opstart, werk is toch gegarandeerd, oordelen potentiële zelfstandigen.”

Zwarte geldstromen kunnen een sector ook gijzelen. Het juridisch-fiscale probleem van de textielgroep Beaulieu heeft een groter belang dan voor de individuele betrokkenen. Het grootste textielconcern uit ons land hangt al jaren een claim boven het hoofd voor ontdoken belastingen en fraude. Meer dan één textilien zegt dat de consolidatie in de sector mede door deze zaak steeds op de lange baan werd geschoven. Daardoor kon de overcapaciteit in de sector, die daar vandaag een zware prijs voor betaalt, nooit echt aangepakt worden.

“Een eerste stap in het noodzakelijke consolidatieproces moest van de grote spelers komen. Omdat Beaulieu de grootste is, keek iedereen naar daar, niemand kon zijn pionnen bewegen. Maar door onder meer de juridische problemen gebeurde er niks, waardoor de hele sector zelfs tot vandaag gegijzeld werd.”

Filiep Balcaen van Balta bewoog destijds hemel en aarde om een consolidatie te bewerkstelligen. Maar hij botste steeds weer op die muur. Tenslotte verkocht hij in de zomer van 2004 zowat 70 procent van het familiebedrijf aan de Britse durfkapitaalgroep Doughty Hanson. Hij legde toen enigszins omfloerst de vinger op de etterende wonde. “Natuurlijk zijn er nu familiegroepen die over zo’n verkoop nadenken. Maar het zal niet gemakkelijk zijn. Ik heb het grootste respect voor West-Vlaanderen, maar je moet er toch wel klaar voor zijn. Die investeringsmaatschappijen eisen een zeer nauwgezette rapportering. Het sociale beleid, het milieubeleid, het fiscale luik, het moet allemaal sinds jaar en dag in orde zijn. En dat is vandaag bij veel familiebedrijven een pijnpunt. Ik denk dat de meeste ondernemers nog onvoldoende doordrongen zijn van het feit dat die fondsen eisen dat men eerst orde op zaken moet stellen op fiscaal gebied. En veel familiebedrijven zijn daar vandaag niet toe in staat.”

Begrip en nuance gevraagd

Ondanks eenmalige bevrijdende aangiftes of fiscale regularisaties is het probleem nog altijd aan de orde. En hoezeer de gesprekspartners wijzen op het gevaar en vooral het kortetermijndenken, er klinkt ook enig begrip door hun stem. “Wie kan het hun kwalijk nemen?”, vraagt een consultant retorisch. “Moest ik nu nog student zijn, dan zou ik mijn verhandeling maken over een nieuw belastingmodel. De enige manier om zwartwerk – en dus zwarte kassen – effectief te bestrijden, is het vervangen van de loonbelasting, RSZ en vennootschapsbelasting door een verbruiksbelasting (btw). Dan is er geen zwarte arbeid meer en dat is de bron van alle kwaad. Zo zou de staat zich op een meer efficiënte controle van de btw kunnen concentreren. Het klinkt misschien theoretisch, maar in het bestaande model zal zwartwerk nooit worden uitgeroeid. En het gaat over vele miljarden. Reken maar uit hoeveel btw en belasting dat is.” De schattingen van ontdoken belastingen variëren volgens bron, maar zouden tussen de 10 miljard euro tot zelfs 50 miljard euro liggen (Zie ook Miljarden euro’s aan zwart geld)

Filip Aelvoet van Sequoia Consulting wil toch even nuanceren. “De grote gestructureerde zwartgeldcircuits van vroeger zijn er volgens mij niet meer. Overigens, wie vandaag nog met zwart geld werkt, heeft er echt niks van begrepen. Er zijn voldoende andere, legale manieren om de belastingdruk te temperen.”

Jan Verbrugge treedt hem bij. “De jongste jaren hebben we op dat vlak toch een kentering gezien. De bewustwording is gegroeid, en zeker met het aantreden van een jonge generatie die gestudeerd heeft, zit dat in een versneld tempo. Wij werken echter wel in het segment van de iets grotere kmo’s, met een overnamewaarde van minstens 7 miljoen euro. Mogelijk is het beeld in het lagere segment nog iets anders.”

Geerts ziet ook een omgekeerd probleem. “Soms wordt een verkoper geconfronteerd met een koper die een deel van de overname met zwart geld wil bekostigen. In zekere zin heeft niemand zaken met de overnameprijs, en die hoeft ook niet gemeld te worden, want aandelentransacties zijn in de regel belastingvrij. Het is pas indien de verwerver van dat zwart geld buitensporige uitgaven gaat doen dat de fiscus vragen kan beginnen te stellen.”

Zwart geld is ook een belangrijk punt in het professionaliseringsproces van een familiebedrijf, zegt een adviseur van familiebedrijven. “Als je externe bestuurders wil aantrekken, is dit alvast een belangrijk obstakel. Niemand wil mee boeten voor iets waar hij geen weet van heeft, laat staan welke de reputatieschade is indien zoiets plots aan de oppervlakte komt. Het is de eerste vraag die externen vragen als ze een mandaat aannemen. De kloof wordt dus nog groter tussen de ‘amateurs’ en degenen die de wil hebben om hun bedrijf te professionaliseren.”

Crisis versnelt dossiers

Het bestaan van zwart geld bij overnames is ook een gevaar indien er verschillende aandeelhouders zijn. “We merken de jongste maanden dat er na overnames meer conflicten ontstaan over de verkoopprijs. Daar speelt de crisis natuurlijk een rol in.” Veel sluimerende vetes of verstoorde relaties tussen familieleden of vennoten komen aan de oppervlakte of worden uitvergroot.

Ook Filip Aelvoet merkt dit op. “Een aantal dossiers komt door de crisis in een versnelde fase. Het is erg druk in mijn sector. De crisis is enerzijds een opportuniteit voor de uitkoop van (passieve) aandeelhouders. Door de recessie en de tegenvallende resultaten worden de waarderingen naar beneden herzien. Dat is een opportuniteit die soms tot conflictstof kan leiden. Het is ook moeilijk om vandaag waarderingscijfers te kleven omdat de resultaten maand na maand slechter uitvallen dan verwacht en begroot. Anderzijds, ik krijg veelvuldig de vraag van de koperskant dat we best nog even wachten om een dossier af te ronden, omdat de verkoper nog niet genoeg lijdt. Ze zetten hem met andere woorden met de rug tegen de muur, waardoor een verkoop zich opdringt. Het is dan te nemen aan de lagere voorwaarden, het alternatief is de curator. Cynisch maar waar.”

De multiples zijn het voorbije jaar gedaald van zes tot zeven keer de nettowinst naar vier tot vijf keer. De best scorende kmo’s voor een verkoop zijn die met voldoende eigen middelen, een degelijke vrije cashflow, niet te veel bezwaard met (bank)schulden en actief in een industriële activiteit met toekomstperspectief. En een transparante boekhouding, maar dat was intussen al wel duidelijk.

opinie. Zwart geld, grijs imago, geen staat, blz. 8

Door Lieven Desmet/Illustratie: Ward Zwart

De juridische problemen bij Beaulieu gijzelen de volledige Vlaamse textielsector tot vandaag.

Wie een aantrekkelijke overnameprijs wil, moet een gedegen balansstructuur voorleggen. En daar wringt het schoentje.

De enige manier om zwartwerk te bestrijden, is de loonbelasting, RSZ en vennootschaps-belasting te vervangen.