Zuid-Afrika in crisis

Economisch wanbeheer en verspilling kunnen Zuid-Afrika zijn economische vrijheid kosten.

Zuid-Afrika en het African National Congress (ANC), de partij die al aan de macht is sinds het einde van het blanke bewind in 1994, staan voor een cruciaal jaar. Het ANC erfde een land aan de rand van de economische ineenstorting, maar toonde zich een bekwame beheerder van de economie. Ze beteugelde de uitgaven om het begrotingstekort terug te dringen en loste de schuld af. Die was in 2008, aan de vooravond van de financiële crisis, gedaald van 50 tot minder dan 28 procent van het bbp.

De financiële crisis viel samen met de opkomst van Jacob Zuma als hoofd van het ANC. In 2009 werd hij president. Sindsdien is het degelijke begrotingsbeleid vervangen door spilzucht en wanbeheer. De overheidsschuld bedraagt weer 53 procent van het bbp. Dat mag weinig lijken in vergelijking met landen als Groot-Brittannië met een overheidsschuld bijna 90 procent van het bbp. Maar door de hogere rentevoeten van Zuid-Afrika moet het land een groter deel van zijn bbp besteden aan het afbetalen van die schuld. De overheid moet blijven lenen om de rente op bestaande schulden te betalen. In 2017 zou ze meer dan 160 miljard rand (9,9 miljard euro) kwijt zijn aan afbetalingen. Dat is meer dan 3,5 procent van het bbp.

Als minister van Financiën Malusi Gigaba begin 2018 zijn begroting bekendmaakt, zal hij waarschijnlijk toegeven dat het tekort in 2017 is opgelopen tot bijna 5 procent van het bbp. De reddingen van staatsbedrijven zoals South African Airways en het elektriciteitsbedrijf Eskom kunnen dat cijfer nog opdrijven. De kans is bovendien groot dat de regering de financiële teugels in 2018 nog meer zal vieren met het oog op de landelijke verkiezingen van 2019.

Verontrustende voortekenen

Bij die verkiezingen kan het ANC zijn parlementaire meerderheid kwijtraken. De kans is klein, maar niet onbestaande. Veel zal afhangen van wie de partij heeft gekozen als haar presidentskandidaat. Maar wie het ook is, de ANC-regering zal in de verleiding komen in februari een verkwistende begroting aan te nemen in de hoop stemmen te winnen. Dat kan Zuid-Afrika over de rand van de budgettaire afgrond duwen.

Er zijn al verontrustende voortekenen. Midden 2017 weigerde Citi zijn leningen aan South African Airways te verlengen, zodat de regering een reddingsactie moest opzetten. Als nog meer banken leningen aan staatsbedrijven intrekken, kan dat leiden tot een run op de munt en een rentepiek. De regering zal zich dan verplicht zien in te grijpen en zo haar staatsschuldquote met wel tien procentpunten op te drijven. Dat zou Zuid-Afrika kunnen nopen een bail-out te vragen aan het Internationaal Monetair Fonds. En die zou niet worden toegestaan zonder strikte voorwaarden.

Als Zuid-Afrika begin dit jaar zijn economische koers niet wijzigt, wordt 2018 het jaar dat het ANC de economische vrijheid van Zuid-Afrika kwijtspeelde.