Zorg dat uw baas dit boek zeker niet leest

Volgens de Amerikaanse historicus James Hoopes heeft democratie op het werk vooral slechte gevolgen. Alleen duidelijk top-down management helpt. Een boodschap die niemand wil horen (en uw baas niet mag horen).

James Hoopes, False Prophets. Perseus, 320 blz., 34,25 euro. Verkrijgbaar bij Acco Leuven, tel. 016 29 11 00, fax: 016 20 73 89.

Verlangt u ook naar een wereld waarin de authenticiteit van het ambacht de dienst uitmaakt en niet de onpersoonlijke massaproductie? Het aloude kleinschalige vakmanschap in eer herstellen biedt ook vele ecologische voordelen. Bovendien halen vaklui eer en genoegen uit hun werk en behouden ze het zicht op het geheel. Even vertalen: ze geraken niet vervreemd van hun arbeid. Heerlijke oude wereld.

Zonder die verfoeilijke massaproductie en dito distributie vertoefden we met zijn allen nog altijd in die oude wereld. Zonder de efficiënte organisatie en technologie van de massa-aanpak zou evenwel ook de rigoureuze klassenmaatschappij nog intact zijn. Verwerpelijke oude wereld.

Een gelijkaardige redenering over een idyllische wereld die bij nader inzien allesbehalve idyllische gevolgen heeft, past James Hoopes toe wanneer hij de geschiedenis van het management onder het vergrootglas legt. De Amerikaanse historicus beseft dat we graag de principes van de democratie toegepast zien op de werkvloer. Inspraak, interessant werk in zelfsturende teams en niet-hiërarchisch leiderschap maken hun opmars. Autobouwer Henry Ford sneerde nog dat hij spieren engageerde, maar er jammer genoeg ook de hersenen bij kreeg. Inmiddels zingen ondernemers een ander refrein. Niet alleen de hersenen, ook het hart, zeg maar het engagement van de medewerkers zijn nodig in de huidige kenniseconomie. Hiërarchie, controle en bevel gaan overboord. Even vertalen: nu zijn empowerde werknemers en bottom-up management vereist. Heerlijke nieuwe wereld.

Zo’n 100 jaar geleden raadde Frederick Winslow Taylor taakspecialisatie in een strakke bevel- en controleorganisatie aan. Dat inzicht gaf de economie zo’n hoge vlucht, dat de vruchten ervan geleidelijk aan in de hele maatschappij te rapen vielen. De efficiëntie was het vuur aan de lont van de enorme welvaartsexplosie van de voorbije eeuw. Waarom zouden we die gouden motor stilleggen met allerhande modieuze inspraak- en organisatiemodellen? Verwerpelijke nieuwe wereld?

Collectief zelfbedrog. In het debat tussen de koele efficiëntie van het top-down taylorisme en het moreel verkieslijke model van het hedendaagse bottom-up management, worstelen we met een dilemma dat bijna niemand durft uitspreken: we willen de principes van de democratie toepassen op het werk, maar stuiten op vele bewijzen dat een arbeidsorganisatie doelmatiger, productiever en rendabeler draait met een sterke leiding en hiërarchie. Wat we absoluut nodig hebben om de maatschappij te laten functioneren (democratie – wie daar anders over denkt, moet maar eens kijken naar de diverse gruwelijk mislukte alternatieven), is niet hetzelfde als wat er nodig is om een arbeidsorganisatie goed te laten draaien (top-down management – wie daar anders over denkt, moet maar eens kijken naar de sociale drama’s van gekapseisde bedrijven die de chaos omarmden, of naar de dagelijkse terreur van oeverloze vergaderingen over de kleur van de cafetariastoelen).

Ondertussen ontkennen we met zijn allen vrank en vrij de harde waarheid. In dat collectieve zelfbedrog worden we gesteund door de meeste managementgoeroes. Meer nog, de managementtheoretici danken hun bestaan aan het feit dat ze de misleiding bevestigen. Daarom noemt James Hoopes hen valse profeten, meteen ook de titel van zijn hoogst opmerkelijke boek, waarin hij de voornaamste managementgoeroes voorstelt en hun beweringen nauwgezet onderzoekt. De ondertitel verraadt zijn conclusie: De goeroes die het moderne management schiepen en waarom hun ideeën slecht voor het bedrijfsleven zijn.

Politieke paria. In Hoopes’ ogen blijft alleen de grootvader van alle managementgoeroes, Frederick Winslow Taylor met diens ScientificManagement, overeind. Taylor stierf in 1915, niet als profeet, maar als politieke paria (waaraan hij door zijn latere drieste en verwarde uitlatingen ook zelf schuld had). Na hem zwaaiden de apostelen van de Human Relations-opvatting de scepter. Zij draafden wel aan met politiek correcte ideeën over inspraak en participatie.

Hoopes ontmaskert de verkondigers van de blijde boodschap. Dat betekent niet dat hij al hun ideeën verwerpt. Peter Drucker, bijvoorbeeld, leerde Jack Welch bij General Electric de juiste (bikkelharde) beslissingen nemen. Maar ook Drucker omzwachtelt zijn theorie met een pseudo-democratisch betoog. Ook hij heeft het over moreel gezag in plaats van macht.

Na Het is mooi geweest van de Keulse Judith Mair (zie Trends, 18 september 2003), voedt Hoopes met deze onverbloemde ode aan koele efficiëntie in een duidelijke hiërarchie de nog jonge trend in managementboeken, die in Nederland al de nieuwe strengheid genoemd wordt.

Luc De Decker

Luc De Decker

We willen de principes van de democratie toepassen op het werk, maar stuiten op vele bewijzen dat een arbeidsorganisatie doelmatiger draait met een sterke leiding en hiërarchie.