‘Zo heeft de euro geen toekomst’

Discipline en solidariteit zijn de hoekstenen van elke muntunie. Maar in het eurosysteem brak Griekenland eerst de discipline af en nu blaast Duitsland de solidariteit op. Een vernedering door het IMF lijkt nodig om een implosie van de euro te voorkomen.

“Dit geruzie is pijnlijk voor Europa en riskeert het hele eurosysteem te destabiliseren. We riskeren van de ene crisis naar de andere te sukkelen. Ieders belang wordt geschaad. Zo’n euro heeft geen toekomst. De hulp van het Internationaal Muntfonds (IMF) zal dat niet veranderen”, zegt een hoorbaar ontgoochelde professor Paul De Grauwe (KU Leuven). “De rente die Griekenland nu moet betalen, is moordend, terwijl de eurolanden en de Europese Centrale Bank met een krachtig signaal die rentevoet omlaag kunnen duwen.”

Frankrijk voert de eurolanden aan die Griekenland willen helpen via bilaterale leningen of waarborgen op Griekse leningen, maar Duitsland ligt dwars. Bondskanselier Angela Merkel wil geen eurocent steun geven aan de zondaars die genoten van de baten van de deelname aan de euro, maar de spelregels van de muntunie – waak over uw concurrentiekracht, houd uw overheidsfinanciën onder controle – aan hun laars lapten.

Dat de Franse banken meer Griekse overheidsobligaties in portefeuille hebben dan de Duitse banken, dat speelt natuurlijk ook mee in de compleet verschillende zienswijze van Frankrijk en Duits-land. De Europese lentetop belooft op zijn zachts gezegd boeiend te worden.

Duitsland wil voorlopig niet opdraaien voor dat gebrek aan discipline en wijst op de no bail-outclausule in het Verdrag van Maastricht, een clausule die precies bedoeld was om dergelijk vrijbuitersgedrag te ontmoedigen. Maar, zegt De Grauwe: “Die no bail-outclausule erbij slepen, is onzin. De andere eurolanden zijn niet verplicht om Griekenland te helpen, maar kunnen dat wel doen. Duitsland voert die clausule op als voorwendsel voor een intern politiek probleem.”

“De Duitse publieke opinie is radicaal tegen steun aan de Grieken. Wat mij het meeste treft, is dat Duitsland niet solidair wil zijn met de Grieken, maar wel miljarden euro’s veil had voor bankiers die evenveel boter op het hoofd hebben. Maar zonder die solidariteit heeft een muntunie geen toekomst.”

José Manuel Barroso, de voorzitter van de Europese Commissie, riep dinsdag Duitsland op een reddingsplan voor Griekenland te steunen. “Er is geen stabiliteit zonder solidariteit. En Duitsland heeft belang bij financiële stabiliteit in de eurozone”, zei Barroso.

IMF is nodig

Griekenland zegt het tegen deze rentevoeten niet te kunnen redden, al heeft het land officieel nog niet om hulp gevraagd. In april staat het land in elk geval voor een nieuwe test, als een pak schulden (ongeveer 20 miljard euro) geherfinancierd moet worden. Als Duitsland dwars blijft liggen en de Grieken geen steun wil geven, dan moet Athene wellicht naar het IMF in Washington bellen.

“Een gezamenlijke interventie van het IMF en Europa is de meest waarschijnlijke oplossing. Griekenland heeft een boeman nodig die de nodige interne discipline kan afdwingen. Duitsland kan die rol van vervelende, neutrale scheidsrechter niet spelen, maar het IMF wel”, zegt Peter De Keyzer, hoofdeconoom van Petercam.

Als de Europese muntunie een relatief klein probleem als Griekenland niet kan oplossen, is een vernederende interventie van het IMF nodig om de stabiliteit van het eurosysteem op langere termijn te garanderen. Want als Griekenland kraakt, dan is de kans op besmetting naar andere eurolanden heel groot.

“Griekenland zou het eerste industrieland zijn dat zijn schulden niet de baas kan. De rente zou in heel Europa stijgen, wat ook zware gevolgen zou hebben voor de Belgische begroting. Griekenland is de grote repetitie die niet mis mag gaan. Duitsland viseert daarom Griekenland om de aandacht van andere landen af te leiden en het besmettingsgevaar te beperken. Duitsland wil de grens trekken bij Griekenland. Als het verder gaat, dan hoeft de euro voor Duitsland niet meer”, zegt De Keyzer.

Een land uit de euro gooien of zelf als land uit de euro stappen, het is volgens de verdragen die de euro verankeren zo goed als uitgesloten, toch niet op papier. Om op langere termijn een minimum aan solidariteit tussen de eurolanden en de nodige discipline van elk euroland af te dwingen, is een nieuw consolidatiepact nodig, zo is te horen in Europese kringen. In dat pact zou elk land op een geloofwaardige manier een weg uit het schuldenmoeras uitstippelen.

Moeten obligatiehouders meebetalen?

Intussen kunnen de Grieken wat solidariteit gebruiken, want ze staan voor een loodzware opdracht. Niet alleen moeten de overheidsfinanciën op een bijzonder draconische manier gesaneerd worden, de Grieken moeten ook hun concurrentiekracht herstellen. De combinatie van beide maakt dat de Grieken voor jaren van én forse bezuinigingen én loonmatiging (of zelfs een loondaling) staan om de concurrentiekracht te herstellen op een moment dat de Griekse economie het lastig heeft.

Dat verlies aan Griekse slagvaardigheid kwam er niet van vandaag op morgen. Al sinds de toetreding tot de euro, ruim tien jaar geleden, brokkelde de Griekse concurrentiekracht af, net als in Spanje, Ierland, Portugal en Italië. De financiële markten, die nu Griekenland de wacht aanzeggen, en de Europese Unie stonden erbij en keken ernaar. Dat verlies van concurrentiekracht in het zuiden van het eurogebied kwam Duitsland trouwens niet slecht uit, want het maakte de Duitse exportmachine extra puntig. “Daarom is de houding van Duitsland ten opzichte van Griekenland niet altijd even goed te verdedigen”, zegt Etienne De Callataÿ, hoofdeconoom van Bank Degroof.

De klassieke uitweg om een concurrentieprobleem weg te werken, is een devaluatie van de munt, maar dat wapen is Griekenland & co ontnomen door de euro-realiteit. Fiscale transfers en arbeidsmobiliteit zijn in een ‘echte’ muntunie andere mechanismen om de pijn te verzachten en de economie tijd te geven om zich aan te passen. In het eurogebied zijn die instrumenten er nauwelijks en dus moeten de Grieken meteen vol gas bezuinigen en inleveren.

De vraag is of de bevolking dit pikt, waarbij de kans bestaat dat de Griekse regering de handdoek in de ring moet gooien en een deel van de buitenlandse schuld niet terugbetaalt of om een schuldherschikking vraagt. Dit zou een doorstart van de Griekse economie gemakkelijker maken, in plaats van jaren een deflatoir beleid te moeten voeren in een deflatoire wereld.

Een aanhoudende recessie, of in het beste geval armtierige groei, teistert de Griekse economie dan jaren. “Nu moet de Griekse bevolking de herstructurering volledig dragen. Maar waarom zouden de obligatiehouders niet meebetalen? Ze kregen een risicopremie op Grieks papier, wel laat die belegger dan ook een deel van het risico dragen”, zegt De Callataÿ.

Spanningen binnen eurohuwelijk

De Duitsers willen die solidariteit voorlopig niet opbrengen en ze dreigen de lijnen naar Griekenland en andere zondige eurolanden door te snijden. En de Grieken kunnen mogelijk de discipline niet opbrengen om aan boord van de euro te blijven. Het IMF kan op korte termijn het euroschip drijvende houden, maar op langere termijn is er meer nodig om de euro van de verdrinkingsdood te redden.

Het eurosysteem wordt al jaren langzaam maar zeker uit elkaar getrokken door onderhuidse spanningen. De Duitse groeistrategie van loonmatiging en exportoverschotten en de zuiderse strategie van een schuldengedreven consump-tie pasten maar in hetzelfde euroschoentje zolang de beleggers goedkoop de tekortlanden financierden. De crisis heeft die geldstroom afgesneden.

De Duitsers moeten wat meer Grieks moeten worden: wat toegeven op hun exportstrategie en wat meer durven te spenderen, zoals de Franse minister van economie Christine Lagarde al expliciet vroeg. En de Grieken moeten wat meer Duits worden, beter waken over de economische orthodoxie, om het eurohuwelijk voor beide partijen leefbaar te houden. Of zoals de Amerikanen het vaak zeggen: de euro is geen munt, maar een experiment.

Door Daan Killemaes

Het eurosysteem wordt al jaren langzaam maar zeker uit elkaar getrokken door onderhuidse spanningen.