Sommigen verklaren de crisis door te wijzen naar de talrijke incompetente, hebzuchtige managers. Die waren blijkbaar alleen geïnteresseerd in grote bonussen, niet in hun werk goed doen. Dat zou moeten veranderen, managers moeten professionals worden. Want professionals kennen hun vak, hebben een maatschappelijk erkend diploma, volgen de ethiek van dat vak, en beschermen de niet-professionals tegen misbruiken. Maar zijn managers wel echt professionals? Laten we de criteria even onder de loep nemen.
Professionals zijn degelijk opgeleid en scholen zich permanent bij. Ze volgen de regels van hun vak. Management is echter een vrij losse verzameling van regels, wijsheden, inzichten en aanbevelingen. John Kay, de bekende Britse management-econoom, heeft ooit beweerd dat management nu staat waar de geneeskunde tweehonderd jaar geleden stond: een verzameling bijgeloof. Tot op zekere hoogte is dat een terechte opmerking. Denkt u dat technieken als empowerment, de meeste selectieinstrumenten en technische analyse bij de beurs een kritische toets kunnen doorstaan? Toch is er ook in management een relatief brede kennis die wel min of meer wetenschappelijk genoemd kan worden. Zo houden de technieken uit de integrale kwaliteitszorg nu al meer dan vijftig jaar zeer goed stand. Maar helaas staan tegenover elke zekerheid uit het evidence based management tien oplichterspraktijken, waarvan ik er hier niet te veel zal opsommen, want anders krijg ik heel boze brieven van mensen die er hun brood mee verdienen. Alle advocaten hebben een basisopleiding recht, alle artsen hebben fysiologie gestudeerd. Maar er zijn superexperts inzake managementadvies die uitsluitend een wiskundige optimalisatietechniek of een psycho-analytische duidingstechniek beheersen. Ze kunnen niet eens met elkaar praten.
De toegang tot het professionele beroep is beperkt tot mensen die een maatschappelijke erkenning krijgen (meestal via een diploma). Hier is er geen enkel spoor van te merken in de wereld van het management. Iedereen aanvaardt wel de opleiding tot arts, advocaat en ingenieur. Maar het is ‘bon ton’ minachtend te doen over MBA’s. Management is blijkbaar zoals vader of moeder worden. Daar heb je geen diploma voor nodig.
Professionals krijgen maatschappelijk grote autonomie, vaak zelfs monopolies, op voorwaarde dat ze die positie niet misbruiken, en beloven het eigen inkomen niet te maximaliseren ten koste van hun klanten. We hebben als maatschappij snel begrepen dat er iets aan de hand is als ons welzijn in de handen ligt van individuen die nauwelijks te controleren oordelen vellen, gebaseerd op gespecialiseerde kennis. Je tandarts kan tegen jou zowat zeggen wat hij wil (ik zou best nog even een foto nemen, het kanaal lijkt ontstoken…). Sommige professionals worden zeer goed betaald (uw huisarts niet), maar in ruil voor die degelijke betaling scholen die professionals zich permanent bij, laten ze het gemakkelijke gewin liggen en hebben ze maar één belang voor ogen: het uwe. Misschien gelooft u dat niet, maar u moet dat wel geloven in de tandartsstoel, op de operatietafel of als uw verwarmingsketel het midden in de winter laat afweten. Dit principe van ‘neen tegen het grote gewin’ ligt al bijzonder gevoelig bij advocaten, loodgieters en artsen, maar bij managers zou het heel delicaat kunnen zijn. In zekere zin worden managers betaald om een maximaal resultaat te behalen. Zodra ze daar een percentage van krijgen, zou je al met dit principe botsen.
En dan de ingebouwde ethiek. Professionals hebben ‘ingebouwde’ regels, die ze hanteren als afweerscherm in hun ethiek tegen de verleidingen van het moment. Uw arts zal u onder verdoving niet verkrachten. Uw advocaat zal het achter uw rug niet op een akkoordje gooien met de andere partij.
De MBA-studenten van Harvard hebben afgelopen zomer een eed afgelegd en misschien moet de eed voor managers in die richting worden gezocht. Zij beloven geen beslissingen te nemen die het bedrijf of de gemeenschap zouden schade toebrengen. Wie echt gelooft in managementethiek, zou systematisch duidelijke voorbeelden van dergelijke schade moeten formuleren. Dat wordt een echte uitdaging. Want elke managementactie brengt wel schade toe. Denk maar aan de gevolgen van overuren op het gezinsleven, of de gevolgen voor de concurrent als je hem uitschakelt. Het probleem ligt waarschijnlijk niet bij de onmogelijkheid om een managementethiek te formuleren, maar wel bij de onwil om die in te voeren. Zou uw bedrijf bereid zijn een ethiek te onderschrijven van het type: geen leugentjes om bestwil tegen klanten, en dus volledige transparantie over alle producten, geen gezinsbelastende werkuren, geen creatieve boekhouding?
Management als ‘professie’. Onmogelijk is het niet. Maar we staan er mijlenver van af.
DE AUTEUR IS HOOFDDOCENT AAN DE UNIVERSITEIT GENT EN PARTNER VAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.
Marc Buelens
Het probleem ligt waarschijnlijk niet bij de onmogelijkheid om een management- ethiek te formuleren, maar wel bij de onwil om die in te voeren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier