Zakendoen in Rusland blijft een gok

De Russische economie boomt. De Belgische export stijgt met bijna 16 %, GIMV en KBC Private Equity zien mooie investeringsmogelijkheden. Toch blijft zakendoen in Rusland moeilijk en altijd een beetje gokken. Maak kennis met ‘poetinomics’, aan de vooravond van de machtsoverdracht aan Dimitri Medvedev.

Uit alle cijfers blijkt dat Rusland in goeden doen is. De rijkdom van het land ging er de voorbije acht jaar gecumuleerd met 55 % op vooruit en bereikt opnieuw het niveau van vóór het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. In 1998 staakte Rusland nog zijn internationale betalingen, maar onder het presidentschap van Vladimir Poetin is het land er financieel weer bovenop. De inflatie daalde van 75 % in 1999 naar iets minder dan 10 % dit jaar, een groot deel van de openbare schuld werd vervroegd terugbetaald en de deviezenreserves van 425 miljard dollar zijn de op twee na grootste ter wereld. De devaluatie van de roebel na de financiële crisis van 1998, gevolgd door de opstoot van de energieprijzen sinds 2003, verklaart grotendeels die mooie economische balans.

De meeste buitenlandse regeringen zijn dan ook vol lof over de ‘terugkeer van de stabiliteit’ onder Poetin. Ook het enthousiasme van multinationals is groot. Begin vorig jaar zijn de directe buitenlandse investeringen opgelopen tot zo’n 40 miljard dollar. De Russische ambassadeur in ons land, Vadim Loekov, wijst erop dat 250 Belgische joint ventures in Rusland actief zijn. Solvay investeert er met Sibur Holding 650 miljoen euro in een vinylfabriek; KBC kocht de Russische Absolut Bank voor ongeveer 700 miljoen euro en Glaverbel pompt 135 miljoen euro in een tweede productielijn voor vlakglas bij Moskou.

Ondanks het toegenomen ‘energienationalisme’ trachten westerse groepen als Total en Gaz de France een graantje mee te pikken van de immense gas- en oliereserves. Ook westerse autoconstructeurs bouwen nieuwe fabrieken. En terwijl de investeringsmaatschappijen GIMV en KBC Private Equity 60 miljoen euro uittrekken voor nieuwe participaties in Russische bedrijven, zijn ook de grote Russische ondernemingen in staal, lucht- en ruimtevaart en kernenergie aan internationale expansie begonnen.

Groter overheidsbeslag

Maar hoe duurzaam is die economische boom waarop Poetin zich beroept? Zal het Russische mirakel standhouden mochten de olieprijzen dalen? In de Russische ondergrond zit 30 % van de gas- en 10 % van de oliereserves van de wereld. Grondstoffen vertegenwoordigen driekwart van de export en zijn goed voor bijna de helft van de fiscale ontvangsten. Als heerser van het Kremlin heeft Poetin van de petro- leumboom gebruikgemaakt om een pijnlijke belastinghervorming door te voeren die nu haar vruchten afwerpt. En anticiperend op een mogelijke daling van de olieprijzen richtte de regering een stabilisatiefonds op dat gevoed wordt door exportinkomsten van de petroleummaatschappijen. Daarin zou intussen 132 miljard dollar zitten, een tiende van de rijkdom van het land.

De economische opleving ging gepaard met een grotere greep van de overheid op de zakenwereld: eind 2006 kreeg een veertigtal sectoren de stempel ‘strategisch’. Het gaat onder meer om energie, burgerlijke en militaire luchtvaart, scheepsbouw, diamant en titanium. Meer verwonderlijker is dat ook de auto-industrie, werktuigmachines en de financiële sector in het pakket zitten. De meerderheid van de banken wordt vanop afstand gestuurd door het Kremlin, terwijl de staat 40 % van de olieproductie verzekert, tegenover 16 % drie jaar geleden. De Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling schat dat het aandeel van de privésector in de welvaarts-creatie gedaald is van 70 % bij het begin van het decennium naar 63 % in 2006.

“Achter die hernationalisering schuilt geen socialistische ideologie, enkel de wil van een aantal hoge ambtenaren om hun macht en rijkdom uit te breiden”, stelt Anders Aslund van het Institute for International Economics in Washington en auteur van ‘Russia’s Capitalist Revolution’. De greep van het Kremlin werd in de herfst nogmaals duidelijk toen de prijzencontrole opnieuw werd ingevoerd.

Consumptieboom

De opeenstapeling van goede cijfers en de economische heropleving zouden bijna de verontrustende politieke ‘blunders’ doen vergeten, zoals de moord op de journaliste Anna Politovskaja of de nasleep van de vuile oorlog in Tsjetsjenië en de Kaukasus. “De Russische samenleving aanvaardt die verharding van de politiek omdat de Poetinjaren gezorgd hebben voor een spectaculaire stijging van de welvaart”, hoor je van de meeste Russen. Poetin haalt populariteitsscores van 70 % en meer. De armoede is met de helft gedaald, in de grote steden wordt het tekort aan geschoolde werkkrachten voelbaar en de lonen gaan de hoogte in.

Het gezinsinkomen is verdrievoudigd in tien jaar tijd en er groeit stilaan een middenklasse die tuk is op buitenlandse auto’s en vlakscherm-tv’s. De verkoop van uitrustingsgoederen, consumentenelektronica, dienstverlening aan particulieren of doe-het-zelfartikelen gaat er met 80 % per jaar op vooruit.

De nieuwe consumptiemaatschappij wordt echter grotendeels gevoed door een explosie aan bankkredieten. Sinds 2003 is het bedrag van leningen aan gezinnen elk jaar verdubbeld. En ook de Russische bedrijven beginnen de geneugten van schuldfinanciering te ontdekken. Lenen in euro’s bij buitenlandse banken, een riskante praktijk, is zowat een nationale sport geworden. De buitenlandse schulden van de Russische banken zouden in twee jaar tijd bijna verdubbeld zijn, volgens de schattingen van de Finse centrale bank.

Het deuntje over de diversificatie van de economie is weliswaar een verplicht nummer bij officiële toespraken, maar feit is dat de verwerkende industrie nauwelijks competitief is. Geschat wordt dat 45 % van de industriële uitrusting verouderd is. “De Russische bedrijven kennen geen innovatiecultuur. De meeste herinvesteren hun winst niet in onderzoek”, meent Thomas Gomart van het Institut français des relations internationales. De investeringsgraad is met 20 % laag in vergelijking met bijvoorbeeld Azië (40 %).

Kwetsbare gasuitvoer

Voor Yves Zlotowski, chief economist bij de kredietverzekeraar Coface, is de verdere groei van de energiesector – de belangrijkste bron van deviezen – dé uitdaging voor Rusland. “Maar dat zal aanzienlijke investeringen vergen”, analyseert hij. “De productie van gas stagneert en die van olie neemt bijzonder matig toe, terwijl het binnenlandse verbruik snel stijgt.” Econoom Sylvain Laclias van Crédit Agricole waarschuwt dat de Russische gasproductie tegen 2010 wel eens 10 % lager kan liggen dan de binnenlandse behoefte, “wat meteen de kraan zou sluiten voor de export”. België importeert tot nog toe weinig Russisch gas (amper 4,9 % in 2005), maar dat blijft wellicht niet zo.

De sector van de fossiele brandstoffen heeft tussen nu en 2015 jaarlijks een kapitaalinbreng van 40 miljard dollar nodig om de productie op het huidige peil te kunnen handhaven. “Wat energie betreft, heeft Rusland niet de middelen om de politieke ambitie van Poetin op de internationale scène waar te maken. De toestand is zorgwekkend omdat het land over de nodige technologie noch de werkkrachten beschikt voor grote investeringsprojecten”, zegt de Franse energiespecialist Jean-Marie Chevalier.

Het valt ook te betwijfelen of Rusland over de middelen beschikt om politieke stabiliteit te garanderen. De behoefte die Vladimir Poetin voelde om de leiding te nemen over de partij ‘Verenigd Rusland’ bij de parlementsverkiezingen van 2 december en zijn voornemen om na de presidentsverkiezingen van 2 maart het premierschap op te nemen (terwijl zijn vriend Medvedev het presidentschap waarneemt), zijn misschien bijkomende tekenen van zwakheid. Intussen voeden gebrek aan vrije media en een onafhankelijke justitie de speculaties en dat weegt alleen maar op het businessklimaat. Corporate governance, transparantie en zakenethiek zijn in Rusland nog geen al te populaire concepten. Het land heeft misschien de allures van een eldorado, maar zakendoen blijft gokken. Niettemin zijn steeds meer westerse bedrijven bereid dat risico te nemen. (T)

Door Bernard Poulet. Bewerking Erik Bruyland