… WIJ ZIJN WIJ OF WIJ NIET… DE DEFINITIE VAN DE IDENTITEIT ?…. de (anti-)identiteitsmaffia…

Door de goede zorgen van ene Sophie de Schaepdryver doorzien de lezers van NRC-Handelsblad dieper en zeker uitvoeriger, namelijk over een hele bladzijde, de “identiteitsmaffia” die in Vlaanderen aan het werk is. Die maffia omvat niet alleen het in de media overroepen Vlaams Blok, maar ook onverwachte uitlopers zoals Antoon Roosens ter linkerzijde, en (niet onverwacht) de Vlaamse minister-president Luc Van den Brande.

Antoon Roosens is de ex-voorzitter van het linkse Masereelfonds dat ik (toen het nog bestond, dit wil zeggen vóór de val van de Berlijnse Muur), en vele anderen met mij, hield voor het kommunistische fonds in het gezelschap van het half dozijn min of meer met politieke partijen verbonden naamdragende fondsen in Vlaanderen.

Blijkbaar was het daar in sommige opzichten op zijn plaats, of althans nu, want Sophie de Schaepdryver neemt aanstoot aan de vaststelling van Roosens dat Vlaanderen “150 jaar lang gedomineerd werd door een kultureel-allogene elite. ” Ze stelt vast dat Roosens “het multikulturalisme als een zorgwekkende zaak” beschouwt.

De “identiteitsmaffia”, het eigenlijke onderwerp van het stuk en met name genoemd, strekt zich uiteraard uit over minister-president Van den Brande. Hij belichaamt “het valse wij-gevoel” institutioneel en riep zelfs onlangs uit dat het begrip “Belgische kultuur” een contradictio in terminis is. Het pamflet over “het valse wij-gevoel” gaat zo voort, maar gelukkig vinden de talrijke Nederlandse lezers in hun krant meer fundamentele stukken over nationalisme (onder meer van professor S.W. Cauwenberg) en over de gang van zaken in België, evenals de columns van J.L. Heldring.

De bijdrage tot het debat over identiteit is klein, maar ze is revelerend. De schrijfster stelt zichzelf voor als “een in Nederland wonende Nederlandstalige Belg” en ze kan zich bij haar thuisbezoeken “aan het steeds autonomer Vlaanderen” in het geheel niets voorstellen bij de beleving van haar “eigenheid” (bedoeld is de Vlaamse). Ikzelf, eveneens in Nederland wonend, evenmin. Maar dan lopen onze wegen uiteen.

Het Vlaams identiteitsgevoel zit in het slop, maar ieder ander identiteitsgevoel ontbreekt, of nog erger : het Belgische is korrupt en corrumperend. Dit wil zeggen dat het alles heeft aangestoken, het Vlaamse identiteitsgevoel inbegrepen, en de afwijzing daarvan als tautologisch door Sophie de Schaepdryver.

De holle schoten die zij lost, de superlatieven en de modewoorden brengen mij… de Vlaamse Beweging in herinnering. De “Belgen”, Nederlandstaligen en zelfs Franstaligen, zijn dan weer aangetast door de Vlaamse tegenbeweging. Maar bij het begin van alles ligt de belgitude, en daar kan men niet omheen.

“Het identiteitsgevoel is tautologisch geworden wij zijn wij” ? Het tegendeel niet ? : wij niet zijn wij ; of : wij zijn wij niet. Niet de excessen van de identiteit zijn de bedreiging, maar de spreiding van de non-identiteit. Het ontslaat ons van de definitie : de identiteit is het tegendeel van wat rondom ons gaande is.

Het bevestigen van onze identiteit sluit ons niet op in een keurslijf. Het is integendeel een gelegenheid om onze vrijheid te beoefenen in de ene richting of in de andere, etisch, als trouw of ontrouw. Dit zowel individueel als kollektief.

Het kwam mij dezer dagen nog te binnen bij de necrologieën, gedrukte of mondelinge, van overleden bekenden. De enige vraag is : wie was hij en bleef hij zichzelf ? De moeilijkheid om de vraag te beantwoorden wijst op haar ernst, maar haar afdoen als een tautologie is niet ernstig.

Indien ik de mededeling van de uitgever volg en voortga op het essay van André Leysen in De Standaard der Letteren, mag ik verwachten dat zijn nieuw boek Achter de spiegel dat over enkele dagen verschijnt, niet een spiegel voorhoudt van (of raadgevingen uitdeelt voor) welslagen in de meritokratie, maar de neerslag biedt van het nadenken over het individueel en het kollektief verleden die met elkander verstrengeld zijn, over het eigen verleden en over de eigenheid. Indien die niet zouden bestaan, zou een belangrijk en steeds aanwezig voorwerp van ieder nadenken uitvallen en zou zich achter de spiegel niets bevinden.

LODE CLAES

Lode Claes is voorzitter van de redaktie-adviesraad.