West is best

FTI Technoland past in een historische bedding. Vrijheid, scheppingslust, democratie en top-tech hebben een sterke band. David Landes is de kroniekschrijver van de ontwikkeling en de onderontwikkeling. Hij viert de vitale rol van het Westen.

Parijs, (Frankrijk).

Klokken, brillenglazen, watermolens, kanonnen… Het zijn maar enkele van de uitvindingen die de top-tech voorspelden en voorspiegelden die u vanaf 19 april kan bewonderen op FTI Technoland. Klokken, brillenglazen, watermolens, kanonnen kwamen er niet zomaar. Het Westen gaf sedert het jaar 1000 aan creatieve, opstandige, dwarse mensen voldoende ruimte voor hun uitvindingen. Het Oosten draaide vondsten de nek om doordat het stelselmatig tegendraadse meningen onderdrukte. Vrijheid, pluralisme en toptechniek zijn innig verwant en tegenspraak leidt verder dan eenvormigheid en onderdanigheid, schrijft David Landes in The Wealth and Poverty of Nations, ondertitel Why Some are so Rich and Some so Poor (1998). Het boek is hem niet in dank afgenomen door politiek correct denkende intellectuelen die zweren bij cultuurrelativisme, a-historiciteit en schuldgevoelens over het “stoute Westen.”

Waarom is Europa de welvaartsmotor van de wereld?

David Landes, emeritus geschiedenis en economie van Harvard University, woont halftijds in het 3ème arrondissement van Parijs: “Mijn kinderen zijn opgevoed in het Frans en het Engels.” Op de salontafel ligt een verse Le Monde. David Landes kocht een zonnig appartement, zes hoog, op een binnenplaats in een wijk met schaduwrijke straten, historische gebouwen en de Archives Nationales. David Landes haalde zijn doctoraal in Europa, bezoekt de Vlaamse emeritus-historicus Herman Van der Wee en hangt met zijn vezels aan het Oude Continent als zoon van een joods gezin dat vluchtte voor de Oost-Europese pogroms. David Landes is een uitzondering: hij kent de geschiedenis perfect, hij kent de economie terdege, hij schrijft als een topjournalist.

Aan Harvard University onderwees David Landes de cursus ‘ontwikkeling en onderontwikkeling’: “Mijn studenten noemden de cursus the West and the Rest. Mijn hoofdbedoeling was om te begrijpen waarom en hoe we een economisch-industrieel ontwikkelde wereld bouwden in het Westen.”

De positieve commentaren op TheWealth and Poverty of Nations luiden dat het een goeie brok lectuur is en het boek veel verheldert van de verschillen in economische ontwikkeling vandaag. De negatieve commentaren stellen dat Landes te positief is voor Europa en de VS. Een vermaledijd triomfalisme etaleert. David Landes: “De aanvallen kwamen voornamelijk van Azië-deskundigen, de sinologen en de indologen. Hun argument is dat Europa een laatbloeier is en slechts in de achttiende eeuw China inhaalde. Aan het einde van de twintigste eeuw zie je de ineenstorting van Europa en de 21ste eeuw zal de eeuw van Azië zijn, beweren zij. Mijn boek is politiek niet correct. De tegenargumenten overtuigen mij niet. Zij antwoorden niet op mijn uitdrukkelijke vraag: hoe komt het dat Europa, dat ooit een arme voorpost was van Azië, de echte welvaartsmotor van de wereld is geworden? Al in de twaalfde eeuw waren er tekenen van technologische vooruitgang in Europa, bijvoorbeeld bij het gebruik van ijzer en metaal. In de dertiende en de veertiende eeuw is er wel nagebootst, maar de vondsten van Azië werden telkens ontwikkeld en verbeterd in Europa. De kanonnen van de Europeanen schoten verder dan die van hun tegenstanders op de wereldzeeën. Ook voor brillenglazen, watermolens en klokken lagen we voor. Brillenglazen verdubbelen iemands levensvreugde en nuttigheidsduur na veertig. Voor kopiisten was dit zeer belangrijk, want zij verhoogden hun ervaring. Europa bezat 400 jaar het monopolie op brillenglazen. Wie een klok kan maken, legt de basis van andere machinerieën. Clockworkers zijn de goede soldaten van een industriële revolutie. Door deze posities te kiezen, kwam ik automatisch in aanvaring met de nieuwe orthodoxie, deze van het multiculturalisme, de relativiteit, het bestrijden van het Europese triomfalisme. Er zijn echter mensen die aansluiten of voorliepen op wat ik vertelde, bijvoorbeeld Michael Porter.”

Het komt er niet op aan van mijn stelling te houden of niet te houden, bekijk de feiten, argumenteert David Landes: “De grote technologieveranderingen in het Westen gingen gepaard met een openheid die nergens elders te vinden was in pers, politiek en school. Europa dreef op zijn drang naar financiële en intellectuele speculatie. Europa nam jonge mensen ernstig.”

Niet iedereen heeft gelijke kansen op deze wereld

Harold Bloom verdedigde in The Western Cannon de Europese high culture tegen de neiging om Afrikaanse orale tradities en Aziatische sagen een meerderwaardige of minstens evenwaardige plaats te geven in de westerse academische opleidingen. Past David Landes in die lijn? “Neen,” antwoordt hij, “want dat is me te subjectief, ik loop daar omheen. Het mooie aan economische ontwikkeling of onderontwikkeling is dat je ze kan meten, kan aantonen door bijvoorbeeld de meetbare groei van de productiviteit en de ontwikkeling van de lonen en de prijzen.” Vinnig tackelt hij de cliometrie. “Een goede hulpwetenschap, maar zij tracht te veel vooringenomenheden te becijferen en te onderbouwen. Het zijn constructs. Er is veel giswerk bij het opdiepen van de cijfers en er gebeuren veel extrapolaties die leiden tot zwak onderbouwde besluiten. In de oudere mathematische historici heb ik meer vertrouwen, want zij hielden zich bij cijferreeksen over bijvoorbeeld de productie van katoen, de invoer van ruw katoen, de voorraadvorming enzovoort. De moderne cliometrici lezen hun eigen werk niet. Zij ontkennen bijvoorbeeld het bestaan van een Industriële Revolutie, maar je kan ze afleiden uit hun eigen statistieken.”

Is David Landes

een determinist? Is de stelling West is best geldig voor de eeuwigheid? Prompt repliceert hij: “Hoegenaamd niet. Ik erken dat elke cultuur kan veranderen. Ik ben dus geen determinist. Plattelandbewoners kunnen veranderen in mensen die de tucht van de tijd en de klok aanvaarden. De dingen veranderen, maar erg traag. Kijk naar de Derde Wereld. Bovendien is de aardrijkskunde geen egaliserende factor. De plaats waar je geboren wordt, is zeer bepalend voor je mogelijkheden, zelfs na westerse uitvindingen als de industriële luchtkoeling. Er is een school die zegt dat het klimaat de mensen niet beïnvloedt. Alle mensen hebben gelijke kansen, waar ze ook wonen op de aardbol. Dat geloof ik geen seconde. Als we een absolute mobiliteit hadden, zouden we een snellere herverdeling van de welvaart bereiken door de absolute migratie naar de gematigde klimaatzones. Daar is het beter werken en toeven.”

FRANS CROLS