Well en wee aan de Dode Zee

De Dode Zee is dood, lang leve de Dode Zee! Het zoute meer droogt uit en zoekt een nieuwe toekomst. Minerale wellnessproducten, toeristische resorts en een enorm kanaal moeten het diepste meer ter wereld nieuw leven inblazen.

De snelweg van Tel Aviv via Jeruzalem, door de Westelijke Jordaanoever, lijkt een fantoomweg. Tzion Ben David racet er met zijn auto door. Er zijn geen uitritten, dit is een Israëlische weg door Palestijns gebied, en elke rechtgeaarde Israëli wil hier zo snel mogelijk weg. Ons doel is de kibboets van Ein Gedi. De joodse variant op de Russische kolchoz is een groene oase aan de oever van de Dode Zee.

Ben David roert in zijn koffie zonder melk. Na de maaltijd zou melk in de koffie niet koosjer zijn en hij is streng gelovig, überkoosjer. “Het waterpeil van de Dode Zee zakt met iets meer dan een meter per jaar. Vroeger was het een groot meer, maar middenin is een groot stuk droog komen te liggen. Dat komt omdat 90 procent van het water van de Jordaan wordt afgetapt voor drinkwater- en irrigatieprojecten.”

Het tweedelige meer is nog 120 vierkante kilometer groot en is de diepste plek ter wereld, in het midden gaat het tot min 420 meter. Tegen 2050 zou het waterpeil meer dan 50 meter lager liggen. De Wereldbank raamt de economische en ecologische gevolgen op 30 miljard dollar.

Grondverzakkingen

De kibboets Ein Gedi is letterlijk en figuurlijk een oase aan de westelijke oever van de Dode Zee met een hotel, een gezamenlijke eetzaal en een botanische tuin. Maar er komen nauwelijks toeristen. Door het zakkende waterpeil is de afstand tot aan het meer te groot. De grootse plannen om hier aan toeristische ontwikkeling te doen, zijn ook om andere reden opgeborgen. Langs de oevers van het meer zie je overal ‘potholes’ opduiken. Dat zijn kraters die ontstaan doordat het dalende waterpeil ondergrondse vacuüms creeert. Dat kan accute grondverzakkingen veroorzaken en geen enkele projectontwikkelaar wil een hotel bouwen op een onstabiele ondergrond.

Halfweg de waterplas ligt Massada. Deze natuurlijke burcht was het toneel voor de titanenstrijd tussen de megalomane koning Herodes en de Romeinen, net voor Christus. Je ziet er beide delen van het meer duidelijk naast elkaar liggen. Een Jordaans en een Israëlisch kanaaltje verbinden beide stukken met elkaar. De westelijke oever ligt er voor het overige desolaat bij. Behalve de ruïnes van Masada doet niets nog beseffen dat dit in de tijd van Christus een bruisende regio was. De potholes, droogte en politieke instabiliteit veroorzaken een onontgonnen leegte. De megalomanie van Herodes is door immense stilte vervangen. Een roerloze waterspiegel en op de achtergrond de Jordaanse woestijn…

Toch zijn er ondernemers die in het toeristische potentieel van de Dode Zee geloven, bijvoorbeeld Igal, de manager van het fonkelnieuwe Synergia Spa. Midden in het niets heeft hij een strak gedesignd wellnesscenter uit de droge grond gestampt, goed voor 1500 vierkante meter weldaad aan binnen- en buitenbaden, en stoombaden met de minerale rijkdom uit die Dode Zee. “We willen een synergie creëren tussen de zee en de energie die daarin zit. Vandaar onze naam”, legt Igal uit.

Een masseuse wrijft, kneedt, scrubt met een wrap op basis van dadels. “Niet alleen de mineralen uit de zee zijn heilzaam”, hijgt ze. “Ook de bromide in de lucht, een gevolg van de zouten die verdampen, werkt als detox en heeft een kalmerende werking.” Onze behandeling wordt aromatisch afgerond met een vochtinbrengende crème op basis van wierook en mirre. We sluiten onze ogen en voelen ons even Melchior op weg naar Christus, hoewel Bethlehem zo’n 80 kilometer van ons verwijderd ligt…

Blijven drijven

Nog wat zuidelijker ligt Ein Bokek. Een handvol enorme hotelcomplexen trekt vooral Israëlische en Europese gasten aan. We doen meteen wat iedereen doet: zwembroek aantrekken en het opvallend warme water van de Dode Zee instappen. Niet plonsen, niet zwemmen, geen halsbrekende toeren uithalen. We laten ons voorzichtig op onze rug glijden en blijven verbazingwekkend makkelijk drijven. De zoutconcentratie is zo hoog dat zwemmen hier bijna onmogelijk is. Drijven is het enige wat je in dit water kan doen. Tzion waarschuwt. “Let op als je kleine wondjes hebt. En vermijd te allen prijze dat er water in je ogen komt.”

De nederzetting met hotels en het bijbehorende nachtleven lijkt een oxymoron, een laatste opstoot van een georkestreerde staatseconomie, een land dat zijn toerisme een boost probeert te geven, tegen de wetten van de natuur in. Wie zuidelijker reist, moet wachten tot in de zuidelijke tip van Israël: pas in Eilat komt het toerisme tot volle wasdom. Niet langer aan de Dode, maar aan de Rode Zee, vlak bij de Egyptische grens.

Het succes van Eilat en de mogelijke economische gevolgen van een uitdrogende Dode Zee hebben de Knesset doen beslissen een kanaal te graven van de Rode naar de Dode Zee. Bijna zo megalomaan als Herodes 2000 jaar geleden: het kanaal moet 280 kilometer lang worden, en over die afstand een verval van 420 meter overbruggen. Het kanaal moet elektriciteitscentrales opbrengen, maar vooral de Dode Zee van een gewisse dood behoeden en zijn water een stuk minder zout maken.

Het kanaal zou werkgelegenheid verschaffen in Israël, Jordanië en — jawel — de Palestijnse gebieden. Maar veel verder dan de Knesset is het plan nog niet geraakt. Niet iedere Israëli staat te popelen om aan het project samen te werken met Palestijnen. Getreuzel en getalm doen de Dode Zee ondertussen almaar verder uitdrogen.

AART DE ZITTER

“Onze behandeling wordt aromatisch afgerond met een vochtinbrengende crème op basis van wierook en mirre”