Weg met Smith?

Meer dan 200 jaar na The Wealth of Nations wordt Adam Smith nog altijd niet of fout begrepen. Dat is omdat zijn tegenstanders zijn boeken niet lezen, zich baseren op de leugens en verdraaiingen van progressieven en bij zijn sympathisanten de tijd en de goesting ontbreken om de feiten en de omstandigheden neer te zetten.

Hoe zit het met de invisible hand? Deze uitdrukking verschijnt in The Theory of Moral Sentiments en The Wealth of Nations. De invisible hand is geen meesterbrein of een domme kracht die vals en duister de staatshuishouding en de ondernemers manipuleert. Smith pent de uitdrukking neer als ironie en doet dat voor het contrast tussen de creatieve, vrije, competitieve markt en de gedirigeerde, verstaatste economie. Smith zag de bestraffende invoerheffingen, de uitvoersubsidies, de overheidsmonopolies in de kolonies. In de laat-achttiende eeuw was overduidelijk wat voor verstoringen de overheid kan aanrichten in de economie.

En de kreet laissez faire? Smith is niet de uitvinder van het zogenaamde laissez-fairekapitalisme, de uitdrukking staat in teksten van Franse tijdgenoten, de zogenaamde fysiocraten, niet bij hem. Smith verdedigt een sterke nationale regering: zij zorgt voor verdediging, bevordert het onderwijs, beschermt het recht in het algemeen en dat op eigendom in het bijzonder, bevordert de wereldhandel, zorgt voor wegen, bruggen, kanalen en havens.

Is Smith de predikant van grijpzucht en de almacht van de zakenmensen? Smiths boeken zijn geen pleitgeschrift, geen verschoning van Big Business en de mercantiele klasse. Voor Smith waren de idolen van de vrije markt de consumenten en niet de businesslui: (in ‘t Engels voor de duidelijkheid): ‘Consumption is the sole end and purpose of all production; and the interest of the producer ought to be attended to, only so far as it may be necessary for promoting that of the consumer. ‘ Smith was hardvochtig voor kooplui die samenspanden tegen de verbruiker door afspraken, kartels en trucs.

De vlijtige Schot zag hoe de specialisering (de division of labour) de gemeenschapszin ondergroef. De specialist werkt geïsoleerd en zonder omzien in zijn hoekje van de volkshuishouding en verliest het zicht op het geheel en een deel samenhorigheid met zijn medemensen. Daarom moest het onderwijs, openbaar of privé, de burgers opvoeden tot solidariteit en zin voor de gemeenschap. Het vrije ondernemen kon ook lijden tot het verzwakken van de krijgslust en de mannelijke flinkheid en Smith adviseerde om daarom burgerwachten te organiseren waar het groepsgevoel versterkt kon worden en de leden leerden omgaan met de wapens.