‘We staan voor enkele magere jaren’

In een sector waar de rente-inkomsten onder druk staan en de vaste kosten toenemen, krijgen kleine spaarbanken het moeilijk. Maar het zijn in de eerste plaats de hoge en oneerlijk verdeelde banktaksen die een probleem vormen, zeggen Frans Verheeke en Leen Van den Neste, die respectievelijk de referentieaandeelhouders en het management van VDK Spaarbank vertegenwoordigen.

“Ik hoor al vijftig jaar dat VDK te klein is om als zelfstandige bank te overleven”, zegt Frans Verheeke. “Maar kijk eens: we staan er nog altijd, we blijven groeien, en de resultaten mogen gezien worden. De renteomgeving is uitdagend, maar wij kunnen het een tijdje uitzitten.”

Verheeke stond bijna veertig jaar, tot aan het einde van de jaren negentig, aan het hoofd van VDK Spaarbank. Nu leidt hij Volksvermogen, de Gentse vennootschap die 17 procent van de aandelen van VDK controleert (zie kader Hechte Gentse aandeelhouderskern). Precies dat aandeelhouderschap lijkt in beweging te komen. Arco, de financiële holding van beweging.net (het vroegere ACW) in vereffening, wil zijn participatie van 20 procent in VDK Spaarbank verkopen.

Eind 2011 verklaarde Verheeke in Trends dat Volksvermogen samen met de andere referentieaandeelhouders (allemaal groepen uit de Gentse christelijke arbeidersbeweging) zou zoeken naar een oplossing. De bedoeling was dat de referentieaandeelhouders de aandelen zelf zouden inkopen, al dan niet in samenwerking met een financiële partner ‘die de filosofie en het bankmodel van VDK genegen is’.

Drie en een half jaar later is daar nog niets van in huis gekomen. Integendeel, uit de vereffeningsverslagen van Arco kan worden afgeleid dat er gesprekken zijn gevoerd, maar dat die zijn afgesprongen. Beide partijen raakten het niet eens over de prijs. Arco wil nu zijn aandelenpakket in VDK aan externe kopers aanbieden. Dat kan een middel zijn om de referentieaandeelhouders onder druk te zetten, maar de vraag is of er andere geïnteresseerden zullen opduiken.

Geen ideale omstandigheden

Verheeke wil weinig kwijt over de mislukte gesprekken met Arco. Wel wijst hij op twee elementen. Ten eerste dat het blok van referentieaandeelhouders circa 55 procent van het kapitaal van VDK controleert. “Wij hebben in het verleden bewezen dat onze aandeelhoudersstructuur stabiel en standvastig is. Dat is niet veranderd. Men heeft vijftien jaar geleden getracht ons in de Artesia/Dexia-structuur te trekken, maar dat is niet gelukt. Wij zijn toen niet geplooid en we staan vandaag nog steeds op onze zelfstandigheid.”

Ten tweede zijn de omstandigheden waarin een klassieke spaarbank als VDK moet functioneren verre van ideaal. Spaarbanken leven van de transformatie van kortlopend spaargeld in langlopende beleggingen zoals overheidspapier en kredieten. Maar door de lage rente en de vlakke rentecurve is de marge tussen de korte en de lange termijn aan het wegsmelten. Onvermijdelijk zullen de rente-inkomsten de komende jaren dalen, terwijl de kosten van regulering, compliance en IT toenemen.

“We staan voor enkele magere jaren”, beseft Verheeke. “Wie nu in een bank investeert, moet niet rekenen op de grote rendementen. Maar als historische aandeelhouders is ons uitgangspunt verschillend. Onze investering is in de loop van de jaren terugverdiend en wij blijven geloven in de toekomst van VDK. Een kleine bank met een goede positionering en een verstandig beleid heeft haar plaats op de markt. Wij staan achter het ethische project van de bank en haar streven naar duurzame rendabiliteit. En wij nemen genoegen met een beperkt rendement en een bescheiden dividend. Dat zorgt ervoor dat wij enkele moeilijke jaren kunnen uitzweten.”

Geen goede vrienden

Voor de buitenwereld lijkt het bizar dat twee delen van de christelijke arbeidersbeweging (Arco en de Gentse groep rond Volksvermogen) elkaar niet vinden over het VDK-aandelenpakket. Maar waarnemers wijzen erop dat de vereffenaars van Arco de plicht hebben de hoogst mogelijke prijs na te streven, terwijl de huidige referentieaandeelhouders van VDK al zo sterk staan dat ze het zich kunnen veroorloven een beetje krenterig te zijn.

Echt goede vrienden zijn het nooit geweest. De poging van Arco/Artesia om VDK in 1999 over te nemen en het succesvolle verzet van de Gentenaars hebben aan beide zijden wonden geslagen. “Wij blijven kandidaat om de aandelen over te nemen”, besluit Verheeke, “maar niet tegen om het even welke prijs.”

Voor de operationele leiding van VDK heeft de aandeelhouderskwestie geen gevolgen, maar het is wel vervelend, vindt CEO Leen Van den Neste (in een vorig leven CFO van Arco): “Af en toe krijgen wij wel eens een vraag, van klanten of van medewerkers. Het zou voor iedereen beter zijn mocht de zaak geregeld worden.”

Banktaksen romen winst af

Dat het businessmodel van kleine spaarbanken onder druk staat, geeft Van den Neste toe, maar “we hoeven ons niet te schamen over de rendabiliteit van VDK”, zegt ze. De Gentse bank realiseerde in 2014 een nettowinst van 13 miljoen euro (-13 % tegenover de 15 miljoen euro uit 2013), goed voor een return op eigen vermogen van 5 procent.

Van den Neste: “Je kunt 5 procent weinig noemen, maar dat heeft meer te maken met onze sterke kapitaalpositie dan met onze rendabiliteit. VDK is in het verleden nooit in de rode cijfers gegaan, en we hebben elk jaar een dividend uitgekeerd. Met de steun van onze aandeelhouders kunnen we deze koers aanhouden.”

De grote boosdoener zijn de banktaksen, die ruim 6 miljoen euro winst afroomden. “Voor de crisis betaalden we 1,4 miljoen euro aan banktaksen”, zegt Van den Neste, die haar boosheid nauwelijks kan verbergen. “Door steeds opnieuw de taksen te baseren op de spaardeposito’s, nu ook opnieuw met de beperking van de notionele-intrestaftrek, lijkt het wel alsof men de Belgische spaarbanken wil wurgen. Terwijl zij niet aan de basis lagen van de financiële crisis en niet gered moesten worden door de overheid. Als politici willen ijveren voor een gezonde en gediversifieerde banksector moet er dringend een hervorming van de banktaksen komen.”

Van den Neste en Verheeke klagen vooral het gebrek aan level playing field aan. De Belgische banken betalen veel meer belastingen dan andere banken in Europa. En de traditionele spaarbanken dragen proportioneel meer bij dan de grootbanken, die inkomsten halen uit andere activiteiten dan de transformatie van spaarmiddelen en die vaak een beroep doen op andere financieringsbronnen. “De globale factuur moet naar beneden en er moet een verschuiving plaatsvinden van de kleinere naar de grote banken”, vindt Verheeke.

Ook de houding van de financiële regulator wekt irritatie. Van den Neste: “In plaats van de banken op te roepen tot consolidatie of het doorrekenen van de kosten, zou men beter de overheid opdragen de taksen te verminderen. De regulator wijst in de verkeerde richting. De overheid gaat dit jaar meer dan een miljard euro uit de banksector halen. Een toezichthouder zou kunnen zeggen: dat is genoeg, u brengt de sector in gevaar.”

Minder bescheiden

Commercieel kende VDK in 2014 een mooie groei. Zowel de kredietportefeuille (+14 %), de deposito’s (+7 %), als de verkoop van buitenbalansproducten (beleggingsfondsen en verzekeringsproducten) groeiden. Het balanstotaal steeg met 6 procent tot 3,4 miljard euro. Ondanks het moeilijke renteklimaat nam het renteresultaat met 4 procent toe tot 53,1 miljoen euro.

“Als de marge onder druk staat, moet je trachten, met dezelfde middelen, een hoger volume te realiseren”, onderstreept Van den Neste. De voorbije drie jaren is VDK daar aardig in geslaagd. “In de communicatie met de klant leggen we meer de nadruk op ons duurzaam en ethisch karakter. In het verleden zijn we daarin misschien te bescheiden geweest. Nu vertellen we meer wat we willen betekenen voor de klant en wat ons onderscheidt van andere banken.”

VDK verkocht vorig jaar 80 miljoen euro woonkredieten en ook de investeringskredieten zaten in de lift. “We mikken op de sector van de sociale economie, zoals de scholen, ziekenhuizen, rust- en verzorgingstehuizen”, zegt Van den Neste. De bank blijft ook voorzichtig regionaal uitbreiden. “Oost- en West-Vlaanderen zijn onze kernmarkten, maar sinds eind 2013 hebben we een kantoor in Antwerpen. Normaal komen we aan een drietal openingen per jaar. Als de rente-omgeving moeilijk blijft, zullen we mogelijk wat temporiseren. Sowieso is de expansie gedreven door opportuniteiten. De komende jaren zullen we die dubbel kritisch bekijken.”

“We gaan uit van enkele moeilijke jaren die we moeten overbruggen”, zegt Verheeke. “Het voordeel van VDK is dat het een compacte, overzichtelijke bank is. Dat maakt moeilijke periodes beheersbaar.”

Geen consolidatie

De toezichthouder daarentegen lijkt weinig oog te hebben voor de voordelen van kleinschaligheid en eenvoud, want hij pleit al jaren voor een consolidatie. “Dat zal dan een consolidatie zonder ons zijn”, reageert Verheeke prompt.

“Consolidatie is in het verleden niet zaligmakend gebleken”, oordeelt Leen Van den Neste. “Het zijn precies de grote spelers die ontstaan zijn uit de eerdere consolidatie die zwaar geleden hebben. De les zou moeten zijn dat als een financiële instelling te groot wordt, het overzicht verloren gaat en het bijzonder moeilijk wordt om ze te managen.”

Patrick Claerhout, fotografie Wouter Rawoens

“Wij hebben in het verleden bewezen dat onze aandeelhoudersstructuur stabiel en standvastig is. Dat is niet veranderd”- Frans Verheeke

“Door steeds opnieuw de taksen te baseren op de spaardeposito’s lijkt het wel alsof men de Belgische spaarbanken wil wurgen”- Leen Van den Neste