Maanden aan een stuk hebben we gespeurd naar een verklaring van de financiële en economische ellende waarin we nu gesukkeld zijn. We hebben u regelmatig op de hoogte gehouden van onze bevindingen. Nu is het tijd voor de eindconclusies van de eenmanscommissie-Buelens.
1. Deze crisis is een banale crisis. Net zoals zovele crisissen in het verleden is ons systeem gebotst op te veel (Amerikaanse) schuld. En plots verscheen op ons computerscherm ‘ Game over. Do you want to play another game?‘ Maar in dat nieuwe game zijn wel alle levels die we al bereikt hadden, alle extra’s die we verdiend hadden, weg; gewoon weg. Dat hadden we als verslaafde gamer nog nooit meegemaakt. We hadden immers al niveau zeven bereikt, en we dachten dat we eindeloos konden voortspelen.
2. Deze crisis is voornamelijk een crisis in het falen van intellectueel leiderschap. Topbankiers, professoren, ministers, voorzitters van centrale banken, ze stelden ons gerust: we weten zoveel meer dan vroeger, alles is (min of meer) onder controle, we hebben ons lesje uit de jaren dertig wel geleerd. We worden met zijn allen slapend rijk. Dankzij het leveragen van de schuld. Niets bleek minder waar. Men doet nog altijd alsof onze intellectuele leiders in de jaren dertig imbecielen waren. Maar deze heren (er waren toen – net zoals nu – weinig dames te bespeuren) waren ook goed opgeleid aan presti-gieuze universiteiten, hadden heel veel ervaring en waren omringd door verstandige adviseurs. Is er enige reden om aan te nemen dat onze recente intellectuele leiders helderziend waren? Neen, maar ze lieten het ons wel geloven, want net als uitzonderlijk begaafde acteurs, voetballers of basketbalspelers gedroegen de meesten onder hen zich als televisievedetten en lieten ze zich astronomische bedragen uitbetalen. Eén man verdient absoluut onze intellectuele erkenning omdat hij glashelder aantoonde hoe belachelijk we wel bezig waren. Zowel in ‘Fooled by Randomness’ als in ‘The Black Swan’ heeft Nassim Nikolas Taleb er op de meeste pregnante wijze op gewezen dat we de ‘illusie van absolute controle’ opbouwden en dat die illusie ons zuur, zeer zuur zou kunnen opbreken.
3. Niet zozeer greed, maar hubris heeft ons genekt. Niet hebzucht, maar hoogmoed. De jaren twintig waren de ‘ roaring twenties‘. De jaren tweeduizend waren dat nog veel meer. Het kon niet meer stuk. Maar nu moeten we toegeven dat we niet wisten wat er echt aan het gebeuren was. Nu nog weten we niet waar die duizenden miljarden euro’s aan collaterized debt obligations rondhangen. Onvoorstelbaar. Stel u voor dat u een maandinkomen hebt van 2500 euro en dat u in ‘horeca-gelegenheden’ schulden hebt. Maar u weet echt niet meer in welke (bordelen? hotels? cafés?). Wel komt er af en toe een gerechtsdeurwaarder 10.000 euro claimen en uw Visa-afrekening toont nog ergens min 25.000 euro van een bar waar u zich niets van herinnert. Een vriend stond meestal borg. Maar die vriend is verdwenen. Iedereen zou roepen: ‘onvoorstelbaar’! Maar dat is toch wat er is gebeurd.
4. We waren met zijn allen verslaafd aan geld. Bankiers op kop. Nu nog willen ze een pintje gaan pakken in een ‘karakterbar’, want ze hebben dorst. Het was dus niet zozeer hebzucht dan wel pure menselijke zwakte, waar alle bijsturing verdwenen was. Geen strenge religieuze normen, geen sociale controle, geen strenge overheid. Iedereen mee aan het feest. The animal spirits kregen de vrije teugel. Want we hadden de drugs gratis ter beschikking gesteld. Iedereen werd variabel verloond in de meest kwetsbare sectoren. Neem het maar als vuistregel aan: waar het woord ‘makelaar’ verschijnt, is een crisis in de maak. Vastgoed, kunst, beurs, verzekeringen….
5. Meer dan ooit heeft de crisis duidelijk gemaakt dat er geen substituut voor vertrouwen is. Niet de vrije markt is superieur. Wel het vertrouwen in het systeem van de vrije markt: vertrouwen in de andere spelers, de toezichthoudende overheid, de leveranciers van betrouwbare ratings. Dit is een heel belangrijk inzicht. Niet de vrije markt, niet de wetenschap, niet de democratie, niet de rechtstaat zorgt voor vooruitgang. Wel het vertrouwen in die instituties. De wereld kan zich gelukkig prijzen dat niet de tandem Van Rompuy-Reynders, maar Barack Obama probeert het vertrouwen te herstellen.
6. De mens is erg verstandig. Hij kan moeilijke dingen bedenken. Zo moeilijk en zo complex dat hij ze finaal zelf ook niet meer begrijpt. De schulden en zeer riskante beleggingen hebben zich op de meest complexe wijze verborgen, vermenigvuldigd, herverpakt, en getripled AAA. We vermoedden wel dat er een virus op onze computer zat, een Trojaans paard dat zich handig verborgen hield. Maar in plaats van onze computer te isoleren, hebben we hem in bedrijfsnetwerken gestopt, en nu zijn er honderden computers besmet. Game over.
En wat mogen we nu verwachten? We wagen ons niet aan een concrete voorspelling, maar volgende week schetsen we toch even de (sombere?) contouren van de postcrisisperiode. (T)
DE AUTEUR IS HOOFDDOCENT AAN DE UNIVERSITEIT GENT EN PARTNER VAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.
Marc Buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier