Waarom u het Absolute Kwaad bent

De antiglobalisten, de Taliban, Al Qaeda, Osama bin Laden, Adolf Hitler, de extreme anti-Bush-zeloten en de bestrijders van de drank en de sigaret zijn familie. Hun haat tegen u, westerse ondernemer, halen zij bij de Duitse romantiek. Ian Buruma en Avishai Margalit geven tekst en uitleg in ‘Occidentalism, The West in the Eyes of its Enemies’.

Ian Buruma en Avishai Margalit, ‘Occidentalism, The West in the Eyes of its Enemies’, Penguin, 149 blz., ISBN 1-59420-008-4

Als op uw televisiescherm de gemaskerde islamextremisten verschijnen met een lijkkleurige gijzelaar en Arabische godsaanroepingen, dan vraagt u zich af: waar halen ze het? Als op uw scherm de antiglobalisten verschijnen met stenen voor de winkelramen en de ordemacht, dan vraagt u zich af: waar halen ze het? Als op uw scherm de SS’ers ziet verschijnen bij de zoveelste documentaire over de holocaust, dan vraagt u zich af: waar halen ze het?

De oorsprong van het denken en dromen van de drie groepen wortelt in het Westen. “Het Westen dat de jihadis van Osama bin Laden bestrijden, is dezelfde bedreiging die revolutionaire groepen van in de vroege negentiende eeuw verontrustte. De oproerlingen van toen en nu plaatsen de heroïsche vechtjas tegen de slappe bourgeois, de organische gemeenschap van bloed en bodem tegen de machinesamenleving, het innerlijke van de geest tegen het steriele denken van de westerling. De westerling is leeg en mist een ziel, aldus de oproerkraaiers. Het ontluisterende, ontmenselijkende beeld van het Westen door zijn vijanden noemen wij occidentalisme. Het occidentalisme is gevaarlijk als het opgetuigd wordt met politieke macht. Ons boek is geen conflict van de ene beschaving tegen de andere, wel een verslag over een kruisbestuiving van foute ideeën. Wij menen dat het occidentalisme, zoals het kapitalisme en het marxisme en andere ismen, geboren is in Europa voor de uitzwerming over de wereld,” stellen Ian Buruma en Avishai Margalit in ‘Occidentalism, The West in the Eyes of its Enemies’ (Penguin, 2004, ISBN 1-59420-008-4).

Hun krachttoer is baanbrekend, slim, gebald (149 bladzijden) en nuttig bij de derde herdenking van de islamaanval in 2001 op de symbolen van het Absolute Kwaad: de torens van een World Trade Center in een westerse grootstad waar het geld en de wellust zouden regeren. Surf naar de webstekken van de gladiatoren van de antiglobalisten en u vindt dezelfde boosheid.

Oorlog tegen het Westen. Ian Buruma is een Nederlandse publieke intellectueel met een Britse moeder, Avishai Margalit is hoogleraar filosofie van de Hebreeuwse Universiteit van Tel Aviv. Ian Buruma heeft een fraaie pen, een journalistenziel en kent grondig Japan, China (hij studeerde oosterse talen in Leiden) en het Verenigd Koninkrijk (met zijn imperialisme en afgebladderde wereldheerschappij). Ian Buruma verloochent de Nederlandse ader niet: zijn jeugd bracht hij deels door op het Engelse platteland bij zijn joodse opa, hij pendelt tussen zijn woonplaats Oxford en New York (waar hij doceert aan Bard College) en blijft accentloos Nederlands spreken.

‘Occidentalism’ is een tweespraak met ‘Orientalism’. In 1978 ontplofte een bom die tot vandaag nagalmt: de Palestijnse denker Edward Said publiceerde ‘Orientalism’, waarin de fantasieën in het westerse denken over het oosten, beelden en wanen die het kolonialisme onderbouwden, geborsteld werden. Ian Buruma: “Avishai en ik stelden ons de vraag: is een gelijkaardige scheeftrekking in de visie van de oosterling op de westerling niet evenzeer aan de orde en wat zijn daarvan de politieke, economische en culturele gevolgen? De verbeelding van het Oosten over het Westen is grotendeels onbestudeerd en onbegrepen.”

In 1942, zeven maanden na het bombardement van de Amerikaanse vloot in Pearl Harbour, streken Japanse schrijvers en filosofen neer in Tokio. De letterkundigen behoorden tot de zogenaamde Romantische Groep, de filosofen tot de boeddhistische Hegel-stroming. Het gespreksonderwerp was: ‘Hoe kan het modernisme verslagen worden?’. Het modernisme is een synoniem van het Westen, in Tokio in 1942 en in Bagdad of Kaboel in 2004, en al wat dat begrip omvat: vrije markt, vrije pers, vrije seks, grote steden, wereldhandel, bedrijfsfinanciering via de beurs, jazz, bange bourgeoisie, parlementair gekonkel.

“De oorlog in China, Hawaï, Zuidoost-Azië werd nauwelijks vermeld. Het Westen was een geest die de Japanse identiteit besmet had. De heelheid van de oosterse spirituele en intellectuele cultuur werd versplinterd door de westerse specialisering en rationalisering. De filmcriticus Tsumura Hideo bejubelde de documentaires van Leni Riefenstahl over de nazi’s. Die waren in eenklank met de manier waarop een sterke nationale gemeenschap ontstaat,” memoreert Ian Buruma. “Hideo ging verder, de oorlog tegen het Westen was een strijd tegen de vergiftigende materialistische beschaving gebouwd op joodse financiële macht.”

De gedachte van het Westen als demon, als het Absolute Kwaad, wordt gedeeld door nationalisten in de niet-westerse wereld, door de radicale antikapitalisten in het Westen, zoals de volgelingen van Attack en de relschoppers in Gotenburg, Genua en Londen. Ian Buruma: “Het verlangen om de westerse moderniteit te verslaan, was in de oorlog in Japan even sterk bij de marxistische intellectuelen als bij de rechtse, chauvinistische denkers. De conferentiegangers van 1942 verwezen niet naar de Amerikaanse politiek, wel naar het ‘idee Amerika’, een kosmopolitische, oppervlakkige, materialistische, raciaal gemengde, modegekke beschaving. Zij volgden Europese, dikwijls Duitse modellen. De Duitse wijsgeer Heidegger was een gezworen vijand van wat hij noemde ‘Amerikanismus’, een begrip dat populair was bij de nationaal-socialisten. Arthur Moeller van den Bruck, een invloedrijke alhoewel zwakkere fasciserende gids, muntte het begrip ‘das Dritte Reich’ en blies de wangen op tegen het ‘Amerikanertum’. Dat begrip diende niet geografisch maar geestelijk ingevuld te worden, zei hij. Rechts en links, islam en antiglobalisten delen vandaag hun afkeer van het Amerikanismus en het Amerikanertum.”

Geld, filmsterren en automodellen. Intellectuelen veroordelen de VS en de westerse idealen ook voor een meer persoonlijke reden. Ian Buruma: “Zij weten dat in een veramerikaniseerde samenleving, overheerst door een commerciële cultuur, de plaats van filosofen en schrijvers in het beste geval bijkomstig is. Het occidentalisme is dus geen dogma van de verdrukte keuterboeren van de Derde Wereld, integendeel, het weerspiegelt vaker de angsten en de vooroordelen van steedse intellectuelen die ontheemd zijn in een wereld van massacommercie.”

Sayyid Qutb, een invloedrijke islamdenker van de twintigste eeuw, arriveerde in New York in 1948. Hij was miserabel in de lawaaierige, werkdolle, kibbelende stad. Zelfs de duiven leken ongelukkig in de chaos en Qutb taalde naar een gesprek dat niet ging over “geld, filmsterren of automodellen.” Qutb was pijnlijk getroffen door de “atmosfeer van verleiding”, de shockerende zinnelijkheid van het dagelijkse leven en het onbetamelijke gedrag van Amerikaanse vrouwen. Een parochiebal in Greeley, Colorado, in het midden van nergens, trof hem als wulps. Ian Buruma: “De westerse geest kan grote economische en technologische successen creëren, maar geenszins de hogere dingen van het leven, de zin voor het lijden, aldus Qutb en volgelingen.”

Zuiverheid is het ideaal van de Duitse romantici en hun voorganger Johann Gott-fried von Herder (1744-1803). Voor hem waren Frankrijk en Parijs het symbool van de verderfelijke kosmos. Duitsland was het platteland van dichters, kunstenaars en boeren. Herder geloofde dat naties organische gemeenschappen waren die groeiden als bomen, geworteld in hun geboortegrond. Ingebed in de gemeenschap. De taal en de ‘Volksgeist’ waren de oude wijsheid en de warme waarden. De Europese wereld werd koud door de Franse filosofie met haar universele reden. Baathism, de ideologie van Syrië en Saddam Hoessein, is een synthese uit de jaren dertig van de twintigste eeuw van het fascisme en de romantische notie van de organische gemeenschap en dus van het nationaal-socialisme. Sati Husri, vader van het Baathisme, was een vlijtige student van Herder. Zijn ideaal om de Arabieren samen te brengen in een grote organische samenleving is rechtstreeks geïnspireerd door de pan-Germaanse theorieën van Wenen en Berlijn.

“Het Westen is een bordeel. “Een sleuteltekst van de kamp tegen het Westen is geschreven in 1916 door de eminente so-ciaalwetenschapper Werner Sombart. ‘Händler und Helden’ beschrijft de oorlog als een gevecht tussen culturen en ‘Weltanschauungen’. Engeland en zijn winkeliers en handelaars representeren de westerse beschaving, de ideeën van 1789 en commerciële waarden; Duitsland is het land van de helden, klaar voor de opoffering voor de hogere idealen. Sombart schreef: “Het Duitse denken en het Duitse voelen is in de eerste plaats een volledige verwerping van alles wat maar ergens het Engelse of het West-Europese denken en voelen benadert. Vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid zijn handelswaarden met als exclusief doel voordelen te bezorgen aan individuen.” Ian Buruma: “Sombart bespot wat hij noemt het ‘Komfortismus’, de bourgeoismentaliteit. Met andere woorden en beelden zijn dat de gedachten van de occidentalisten.”

De Duitse romantiek, als uitzondering op andere romantische bewegingen in Europa, is meer dan een literaire of taalkundige denkwijze; zij heeft intense politieke en maatschappelijke kenmerken. Haar volgelingen gingen tot nu toe nooit zover om het Westen als barbaars en de westerlingen als wilden te beschouwen. Ian Buruma: “Deze visie is typisch voor bepaalde stromingen van de islam, de fontein van het occidentalisme vandaag.” De Arabische term voor barbaar is ‘jahiliyya’. De profeet Mohamed had de opdracht om de afgoderij van de barbaren en de barbarij uit te roeien. Het religieuze occidentalisme, de strijd tegen het Westen, is niet uitsluitend een politiek gevecht maar een kosmisch drama. Een oorlog tussen ‘hen’ en ‘ons’. Sayyid Qutb interpreteert ‘jahiliyya’ zeer extreem. Het Westen is een bordeel, gegrond in dierlijke lust en egoïsme. Qutb werd een ster bij hen die zich vernederd en verdrukt weten door het Europese kolonialisme en de whisky zuipende monarchen van nadien. De wereldwijde strijd van nu ontwikkelt zich tussen de cultuur van de islam, in de dienst van God, en de cultuur van ‘jahilliyya’, in de dienst van het lijf.

Ian Buruma: “Het gaat om meer dan een fantasie van religieuze zuiverheid met Middeleeuwse wortels. De revolutionairen spreken over reële angsten, niet alleen over de toekomst van de islamitische gemeenschap van gelovigen, maar over het gezin en de man-vrouwverhouding. Het gedrag van de vrouw situeert zich in het hart van het islamitische occidentalisme. New York is vandaag model voor iedereen die de vuilnis van de stadscivilisatie wil vervangen door de dromen van geestelijke puurheid of raszuiverheid.”

Frans Crols

De Duitse romantiek bestreed het Kwaad. Het Kwaad is de zakenman, de grootstad, de wereldhandel, de ontzielde westerling, de democratie, de samenleving zonder doodsdrift.