Waarom een mannequin geen pin-up is

Playmates, mannequins, psychologen en economen wedijveren om de aandacht in de pittige uiteenzetting van Steven Pinker over de werking van de menselijke geest.

De huwelijksmarkt werkt als de markt voor huurhuizen. Een huiseigenaar wenst de beste huurders, maar neemt genoegen met de beste die hij kan krijgen. Huurders willen de mooiste huizen, maar nemen genoegen met het beste dat er te vinden valt. Beide partijen investeren in de woning (de verhuurder verft misschien in de kleur die de huurder mooi vindt, de huurder brengt wellicht blijvende verbeteringen aan), zodat het voor allebei nadelig is wanneer de overeenkomst plots beëindigd wordt.

Indien de beste huurder de beste woning huurde, waren de problemen hypothetisch. Geen van beide partijen zou de overeenkomst ooit willen beëindigen. Omdat ze echter allebei een compromis sluiten, beschermen ze zichzelf door een contract te sluiten, waarvan het verbreken beide partijen geld kost. Door erin toe te stemmen zijn eigen vrijheid om de huur op te zeggen te beperken, kan de verhuurder een hogere huur vaststellen. Door erin toe te stemmen de eigen vrijheid om te vertrekken te beperken, kan de huurder een lagere huur bedingen. Net als in de huurmarkt werkt ook in de huwelijksmarkt gebrek aan keuzevrijheid in ieders voordeel.

De vergelijking stamt van de econoom Robert Frank en wordt geciteerd in de turf Hoe de menselijke geest werkt van hoogleraar Psychologie en Taalkunde Steven Pinker ( Massachusetts Institute of Technology, MIT en University of California Santa Barbara, UCSB).

Kate Moss versus Marilyn Monroe.

Ook de auteur is uit het prettiger soort didactisch hout gesneden. Leuk, gevat en toegankelijk maakt hij zijn ambitieuze titel waar. Dat mirakel geschiedt niet door het afdreunen van een historische inleiding in de psychologie, biologie en neurologie, maar door een vakkundig ineengeknutseld mozaïek van intrigerende wetenschappelijke weetjes, kruidige anekdoten en gniffelend uiteengezette diepere inzichten. Finaal blijkt dat Pinker al die biologen, psychologen, taalkundigen, economen en filosofen laat opdraven in zijn vermetel geregisseerde bonte stoet om ingepast te worden in zijn nieuwe theorie van de evolutionaire psychologie.

Zelfs fotomodel Kate Moss mag opdraven in deze wetenschappelijke lappendeken. Zij flaneert voorbij in een uiteenzetting over het manifeste verband tussen de mode, het schoonheidsideaal en het gewicht van de vrouw. De jongste jaren worden vrouwen in de modewereld steeds lichter en slanker. Toch vinden we overdreven aandacht voor slankheid meer bij vrouwen die voor andere vrouwen poseren dan bij vrouwen die poseren voor mannen. Twiggy en Kate Moss zijn mannequins, geen pin-ups. De rondere Marilyn Monroe en Jayne Mansfield waren pin-ups en geen mannequins. Gewicht lijkt vooral van belang in de competitie tussen vrouwen onderling om status in een tijd waarin rijke vrouwen met grote waarschijnlijkheid slanker zijn dan arme, wat een omdraaiing is van de verhoudingen die de geschiedenis te zien gaf.

Vooral de psycholoog Devendra Singh heeft zich hartstochtelijk gestort op de studie van de grootten en maten van vrouwenlichamen enerzijds en het schoonheidsideaal en de status door de tijd heen anderzijds. Singh bladerde verwoed in Playboy en ontdekte dat de fotomodellen steeds lichter worden, maar dat de verhouding van taille en heupwijdte al decennialang dezelfde blijft. De zandloperfiguur, de wespentaille en de ideale maten van 90-60-90 blijven overeind. Zelfs de meeste Venus-beeldjes uit de late steentijd, die tienduizenden jaren geleden vervaardigd zijn, hebben de juiste proporties.

Geen samenzwering.

Schoonheid is niet, zoals de feministen gesteld hebben, een mannelijke samenzwering om vrouwen tot object te maken en te onderdrukken. Dixit Steven Pinker. Voegt hij er prompt aan toe: ” Echte seksistische maatschappijvormen verpakken de vrouw van top tot teen in een chador.” Het is allemaal een kwestie van economie en politiek: “De vrouw in een open samenleving wil er goed uitzien omdat dit een punt in haar voordeel is bij de wedijver om een echtgenoot, status en de belangstelling van mensen met een belangrijke positie.”

De schoonheidsindustrie is geen samenzwering tegen de vrouw, maar is evenmin volstrekt ongevaarlijk: “Wij toetsen ons schoonheidsbeeld aan de mensen die wij om ons heen zien, met inbegrip van onze denkbeeldige buren in reclame en media. Een dagelijkse portie ongewoon fraaie virtuele personen is in staat de normen te wijzigen, zodat we echte mensen, onder wie onszelf, als lelijk gaan zien.”

Evolutie dus, daar draait het telkens weer om bij Pinker. In die zin treedt hij dan ook in de voetsporen van Darwin en diens natuurlijke selectie. Vooruitgang is uiteindelijk niets anders dan leren uit ervaring. Zoals de geestelijke Tibetaanse leider, de Dalai Lama, het uitdrukt: “Het ligt in de natuur van de mens dat wanneer wij voor een buitengewoon kritische situatie komen te staan, onze geest wakker kan worden en een alternatief kan vinden. Dat is een menselijk vermogen.” Er is nog hoop.

Steven Pinker, Hoe de menselijke geest werkt. Contact, 654 blz., 900 fr.

luc de decker