Goed presterende bedrijven hebben veel te verliezen als ze betrapt worden op fraude of misdaad. Reputatieschade draagt een hoog prijskaartje, ook voor de betrokken managers. Voor hen zou gelden dat de ‘prijs van misdaad’ te hoog ligt. Marginale prutsers hebben niet veel te verliezen, hun winstgevendheid en reputatie stellen toch niet veel voor. Maar klopt die redenering wel? Onderzoekers uit vier verschillende Amerikaanse universiteiten hebben getracht de hypothese ‘misdaad loont niet voor wie veel heeft’ te testen. Zij probeerden te begrijpen waarom succesvolle bedrijven toch zo gemakkelijk betrokken raken bij allerlei misdaden en schandalen.
Bedrijven kijken blijkbaar niet zozeer naar wat ze hebben. Want ze hebben nooit genoeg. Bedrijven vergelijken met de andere spelers uit de sector. Ze willen het relatief beter doen. Als ze nummer één zijn, willen ze tot elke prijs die positie houden. Zijn ze nummer twee, dan lonken ze naar nummer één. Alles is relatief. Maar de relatieve positie van alle spelers in een markt kan niet permanent verbeteren. Het is een zero sum game. Op die manier zetten ook succesvolle spelers zichzelf sterk onder druk. Als men het spel niet kan winnen op de gewone manier, dan wordt er maar gegrepen naar ‘buitengewone’ manieren. Want mensen haten verlies. Als ik meer winst maak, maar ik verlies toch mijn relatieve positie, als ik mezelf ontgoochel, dan ben ik geneigd vreemde dingen te doen. Ook kapitaalverschaffers leggen de lat steeds hoger. Investeerders gaan er toch ten onrechte van uit dat prestaties uit het verleden een garantie bieden voor toekomstige rendementen, en liefst nog wat meer. Zelfs al presteert een bedrijf goed, het is weer niet goed genoeg. Bedrijven die een mooie winst aankondigen, maar onder de misschien artificiële verwachtingen blijven van analisten, worden hiervoor vaak afgestraft.
Voorts zouden grote winsten bedrijven gemakkelijk in slaap wiegen. Spelers die in een casino toevallig veel hebben gewonnen, maken zichzelf wijs dat ze niet met hun geld maar met het geld van het casino aan het gokken zijn, en beginnen steeds grotere risico’s te nemen. Ze voelen zich in zekere zin on-kwetsbaar. Ze lijden aan ernstige zelfoverschatting, aan hoogmoed. Al deze elementen wegen nog zwaarder indien het bedrijf erg zichtbaar is.
Deze argumenten voorspellen dus net het omgekeerde van het ‘gezond verstand’. Dat laatste leert ons dat succesvolle zichtbare bedrijven voorzichtig zullen zijn; de argumenten uit ‘behavioural economics’ voorspellen net het omgekeerde. Het debat is open. De onderzoekers probeerden dan ook hun stellingen te testen. Ze bestudeerden zo’n 1750 ‘bedrijfsjaren’: een jaar waarin een groot Amerikaans productiebedrijf al dan niet betrokken was bij een misdaad. In het totaal waren er (minstens!) 15 procent problematische bedrijfsjaren, en bij bijna 75 procent van die bedrijven was er in die jaren sprake van meer dan één probleem.
De onderzoekers bouwden gesofisticeerde modellen om ‘stout zijn’ te voorspellen en gebruikten econometrische modellen van ‘interne verwachtingen’ (hoe goed zitten we in onze sector?), van ‘verwachtingen gecreëerd door eigen beursprestaties’ en van ‘prominentie’ (naambekendheid in de sector). Zoals het goede onderzoekers past, gebruikten ze ook de nodige controlevariabelen zoals veranderde wetgeving en financiële reserves. En de resultaten? Glashelder! De prijs-van-misdaadtheorie werd van tafel geveegd. Bedrijven doen riskante en illegale dingen omdat ze zichzelf onredelijk onder druk zetten en omdat ze extern op vrij willekeurige wijze onder grote druk komen. En dit probleem is des te erger naarmate het bedrijf prominent is, in de kijker loopt.
Zelden was wetenschappelijk onderzoek over management zo helder. Druk, interne én externe, leidt tot misdaad. Indien de discussies over bedrijfsethiek, corporate governance en bedrijfscodes niets aan de fundamentele oorzaken van ontspoord gedrag veranderen, is het eenvoudigweg dweilen met de kraan open. Ik woon in Londerzeel, het is een beeldspraak waar men in onze gemeente sinds enkele weken heel gevoelig aan is.
Partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School
MARC BUELENS
Bedrijven doen riskante en illegale dingen omdat ze zichzelf onredelijk onder druk zetten en omdat ze extern op vrij willekeurige wijze onder grote druk komen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier