Vragen

1. Waarom liep het mis?

2. Hoe greep de overheid in?

3. Was het optreden succesvol?

4. Hoe werd verder ingegrepen?

5. Hoe groot zijn de risico’s die de overheid neemt?

6. Wat is de mogelijke return voor de overheid?

7. Wat is de directe impact op de overheids-financiën?

8. Hoe moet het verder?

FORTIS: 14,9 miljard euro

1. De kapitaalbasis van Fortis was al fel verzwakt door de dure overname van ABN Amro. Bovendien weigerde Fortis, ondanks herhaald aandringen van grote investeerders, om de kapitaalbasis veel eerder te verstevigen. Fortis vertikte het ook meer duidelijkheid te verschaffen over de blootstelling aan risicovolle beleggingen. Het talmende management liet het wantrouwen dus maandenlang doorzieken. Grote klanten namen het zekere voor het onzekere en trokken hun geld terug. Dat zorgde voor liquiditeitsproblemen op een moment dat andere banken Fortis alleen nog op een steeds kortere termijn wilden financieren. Eind september stond Fortis met de rug tegen de muur.

2. De Belgische, Nederlandse en Luxemburgse overheid namen op zondag 27 september een participatie van 49,9 procent in de verschillende Fortis Bank-dochters. De Belgische regering investeerde op die manier 4,7 miljard euro in Fortis Bank België.

3; Neen. De grote zakelijke klanten bleken niet gerustgesteld en bleven Fortis ontmantelen door er hun geld weg te halen. Enkel een volledige garantie op alle deposito’s had de vlucht uit Fortis kunnen stoppen, maar daar was de regering in het eerste crisisweekend nog niet aan toe. Het liquiditeitsprobleem bij Fortis werd groter en Nederland kwam niet over de brug met zijn beloofde kapitaal-injectie in Fortis Bank Nederland. De Belgische centrale bank moest een noodlening van 51 miljard euro geven aan Fortis.

4. De Nederlandse regering nam op vrijdag 3 oktober voor 16,8 miljard euro de Nederlandse activa (ABN Armo, Fortis Bank Nederland, Fortis Bank Verzekeringen) van Fortis over. De rest van Fortis bleek nog altijd niet levensvatbaar en de Belgische regering wilde niet het risico nemen om Fortis volledig te nationaliseren. Fortis was voor België too big to save. De regering verwierf daarom eerst bijna 100 procent van Fortis Bank om de bank op zondag 5 oktober meteen door te verkopen aan het Franse BNP Paribas, dat ook Fortis Verzekeringen België overnam. De aandeelhouders van de beursgenoteerde Fortis Holding bleven achter met een bijna lege schelp, maar Fortis Bank lijkt gered door de verkoop aan het ‘veilige’ BNP Paribas. De Nationale Bank hoefde Fortis Bank niet meer te financieren, en de depositovlucht stopte.

5. In Fortis Bank heeft de overheid 9,4 miljard euro geïnvesteerd. Daarvoor verwierf ze 25 procent in Fortis Bank België, en een belang van 11,6 procent in BNP Paribas.

Daarnaast financierde de regering ook voor 2,5 miljard euro (1,8 miljard via een schuldvordering, en 0,7 via kapitaalinjectie) de bad bank van Fortis, waarin de meest risicovolle beleggingen van Fortis zijn ondergebracht.

De regering heeft ook nog een lening van 3 miljard euro gegeven aan Fortis Holding. Daarnaast gaf de regering Fortis Bank ook nog eens de mogelijkheid om tot 150 miljard staatswaarborgen te kopen voor haar funding. Maar mogelijk heeft Fortis Bank die waarborg niet nodig als onderdeel van BNP Paribas.

6. De return is onzeker en afhankelijk van de prestaties en toekomstige dividenden van Fortis Bank en BNP Paribas. Intussen boekt de regering al een serieuze papieren minwaarde op het belang in BNP Paribas. Op 20 november bedroeg die minwaarde 3,9 miljard euro.

De return op de participatie in de bad bank is afhankelijk van de uiteindelijke waarde van de rommelbeleggingen, maar het risico voor de regering is beperkt omdat ze slechts 0,7 miljard euro kapitaal inbracht en de rest via 1,8 miljard euro vreemd vermogen, waarvoor ze eerst in de rij van schuldeisers van dit vehikel mag staan.

7. De overheid leent 14,9 miljard om de investeringen in het dossier Fortis te financieren. Dat bedrag komt bij de staatsschuld, en kost volgend jaar ongeveer 650 miljoen euro aan rentelasten.

De staatswaarborg wordt niet meegeteld in schuld, maar levert mogelijk wel inkomsten op als de banken er gebruik van maken. De regering schreef daarvoor een opbrengst van 500 miljoen euro in de begroting, die wellicht te optimistisch is als Fortis Bank er geen gebruik van maakt. De regering rekent ook op 330 miljoen extra dividend van de Nationale Bank dat voortvloeit uit de nood-financieringen die de NBB aan de sector verschafte.

8. De rechtbank oordeelde in kort geding dat de verkoop van Fortis Bank aan BNP Paribas rechtsgeldig is. De deal kan begin december afgerond worden. BNP Paribas kan dan starten met de integratie van Fortis Bank. De rechter stelde ook een commissie van drie experts aan die de omstandigheden van de verkoop verder moeten onderzoeken. Dat kan het dossier nog een lange juridische staart geven.

KBC: 3,5 miljard euro

1. KBC stond op veel sterkere benen dan Fortis of Dexia, dankzij een risicoarmer businessmodel, een veel solidere funding en een betere kapitaalbasis. Toch had de Vlaamse bank-verzekeraar ook katten te geselen. Afschrijvingen op de gestructureerde kredietportefeuille en de sterke aanwezigheid in de tweede thuismarkt van Centraal- en Oost-Europa maakten de markten wat zenuwachtig. Toen de belangrijkste concurrenten kapitaalsteun kregen van de overheid, begon de markt kleine vraagtekens te plaatsen achter de levensvatbaarheid van KBC. Om een escalatie en een vertrouwensbreuk te voorkomen, zat er voor de bank-verzekeraar niets anders op dan ook kapitaalsteun te vragen aan de overheid.

2. De federale overheid gaf op maandag 29 oktober een eeuwigdurende achtergestelde lening van 3,5 miljard euro aan KBC. Deze steun telt mee als kapitaalbuffer, maar zorgt niet voor een verwatering van de bestaande aandeelhouders. De Nederlandse regering had net een soortgelijke steun aan ING gegeven. Het schema was dus beschikbaar in de markt. In principe kon ook KBC aanspraak maken op een staatswaarborg voor zijn funding, maar na de kapitaalinjectie heeft de bank-verzekeraar daar geen behoefte meer aan, en werd daar niet verder over onderhandeld.

3. Ja. De twijfels in de markt over de levensvatbaarheid van KBC smolten weg. KBC heeft kunnen voorkomen dat de twijfels escaleerden tot een vertrouwensbreuk en liquiditeitscrisis. Wel bleef de aandelenkoers van KBC onder zware druk staan.

4. Dat was niet nodig.

5. De federale overheid gaf een achtergestelde lening van 3,5 miljard euro aan KBC, maar de staat wordt op gelijke voet met de gewone aandeelhouders behandeld.

6. Als KBC een dividend uitkeert (voor 2008 is er geen dividend), krijgt de federale overheid een rente van minstens 8,5 procent of 297,5 miljoen euro. In het slechtste geval (KBC betaalt de lening terug voor het opnieuw dividenden uitkeert) krijgt de regering alleen de lening terugbetaald. Stijgt de koers boven 44 euro en heeft KBC de lening dan nog niet terugbetaald, dan kan de regering de terugbetaling in aandelen vragen, en boekt ze een meerwaarde van 50 procent.

7. De staatsschuld stijgt met 3,5 miljard euro, en dat kost in 2009 ongeveer 150 miljoen euro aan rentelasten.

8. KBC is nu een van beter gewapende Europese banken in de storm. Europa moet de overheidssteun aan KBC wel nog goedkeuren. De markt houdt ook de ontwikkelingen in Centraal- en Oost-Europa angstvallig in de gaten. KBC zal zich nog meer terugplooien op zijn kernactiviteiten als retailbank.

Dexia: 1 miljard euro

1. Het businessmodel van Dexia was bijzonder kwetsbaar voor een vertrouwenscrisis omdat het te afhankelijk was van de financiering van andere banken. Verliezen op de investeringsportefeuille vraten het eigen vermogen aan, en de Amerikaanse dochter FSA, die in de VS borg staat voor risicovolle hypotheken en ook zelf rommelbeleggingen in portefeuille heeft, was de molensteen om de nek van Dexia. De groep aarzelde echter om het touw door te knippen toen het nog kon. De besluiteloosheid was ook te wijten aan een Frans-Belgische machtsstrijd bij Dexia, maar na de val van Lehman Brothers draaiden de banken de kraan naar Dexia dicht. De overlevingsstrijd kon beginnen.

2. Belgische, Franse en Luxemburgse overheden, en private aandeelhouders, injecteren op dinsdag 30 september 6,4 miljard extra kapitaal in Dexia. België leverde bijna de helft van de inspanning: de federale overheid, de deelstaten en de institutionele aandeelhouders (Gemeentelijke Holding, Arcofin en Ethias) stopten elk 1 miljard euro toe.

3. Neen. Net als bij Fortis waren de markten niet gerustgesteld. Dexia bleef met liquiditeitsproblemen kampen en de Nationale Bank moest opnieuw met noodkredieten over de brug komen.

4. De Belgische, Franse en Luxemburgse overheden gaven op 9 oktober een staatswaarborg op nieuwe funding die Dexia aangaat. Het afsplitsen van FSA botste aanvankelijk op een Frans veto. Maar omdat de situatie zich nog altijd niet stabiliseerde, werd op 14 november het gezonde deel van FSA verkocht aan de Amerikaanse concurrent Assured. Dexia bleef zitten met de risicovolle beleggingen in de poot Financial Products, waarbij de overheden borg staan voor de verliezen die de 4,5 miljard dollar overschrijden.

5.De Belgische regering investeerde 1 miljard euro, de gewestregeringen ook 1 miljard (waarvan Vlaanderen 500 miljoen euro) en de Gemeentelijke Holding 500 miljoen euro. De federale overheid gaf Dexia ook een waarborg tot 90,5 miljard euro op nieuwe funding, tegen een maximale vergoeding van 50 basispunten. Het risico op de borgstelling op verliezen bij FSA wordt beperkt, omdat de overheden aandelen Dexia krijgen in ruil voor de verliezen die ze moeten bijpassen.

Vlaanderen geeft de Gemeentelijke Holding een waarborg van 400 miljoen euro op haar leningen, nadat de Holding in moeilijkheden was gekomen door de dalende koers van Dexia.

6. De return is afhankelijk van de prestaties van Dexia. Op dividenden hoeven de aandeelhouders niet meteen te rekenen, en de papieren minwaarden op de gedane investeringen in Dexia bedroegen op 20 november 686 miljoen euro. De diverse overheden stapten immers in tegen 9,9 euro, terwijl de koers op 20 november nog 3,4 euro was. De waarborg op nieuwe funding levert de overheid in 2009 maximaal 425,5 miljoen euro op.

7.De investering in Dexia verhoogt de staatsschuld met 1 miljard euro, en kost jaarlijks ongeveer 45 miljoen euro rentelasten. Vlaanderen betaalt zijn investering uit het Toekomstfonds.

8.Europa keurde de staatswaarborg goed, maar het aandeel blijft onder zware druk staan. Dexia staat door de onzekerheid over verdere verliezen op de investeringsportefeuille en over de financieringsmogelijkheden op langere termijn (staatswaarborgen zijn beperkt tot drie jaar) nog altijd niet op de stevigste benen. Dexia wil zijn risicoprofiel verminderen door de investeringsactiviteiten af te bouwen, en terug te plooien op de kernactiviteiten.

ETHIAS: 0,5 miljard euro

1. Op vrijdag 17 oktober verklaarde toenmalig topman Guy Burton dat zijn bedrijf 1,5 miljard euro zocht, door latente minwaarden op de investeringsportefeuille en de grote blootstelling aan bank-verzekeraar Dexia. Gevolg: een prangend solvabiliteitsprobleem bij Ethias. Daarnaast kreeg de verzekeraar te kampen met een liquiditeitsprobleem, omdat gealarmeerde klanten belangrijke geldsommen terugtrokken van hun First-rekening, een Tak 21-spaarverzekering met gewaarborgd rendement. Die leegloop dreigde Ethias aan de rand van de afgrond te brengen. Ook het zwakke risicobeheer, het zwakke management en de zwakke raad van bestuur hielpen Ehtias niet vooruit.

2. De federale regering, de Vlaamse en de Waalse gewestregeringen injecteerden op 20 oktober 1,5 miljard euro in Ethias. De verzekeraar kreeg een nieuwe structuur. De drie onderlinge verzekeringsmaatschappijen van Ethias – Leven, Arbeidsongevallen en Brand/Gemeen Recht – werden ondergebracht in een naamloze vennootschap: Ethias Finance. Ook de raad van bestuur – waarin nu ook de federale, Vlaamse en Waalse overheden zitting hebben – werd afgeslankt. Tot slot werkte de federale regering een beschermingsregeling uit voor Tak 21-producten, tot een bedrag van 100.000 euro. Ethias weet echter nog niet of het tot die beschermingsregeling zal toetreden.

3. Dat moet nog blijken. Momenteel is Ethias volop bezig met de praktische uitwerking van de afspraken.

4. Dat was niet nodig.

5. De federale, de Vlaamse en de Waalse regering brachten elk 500 miljoen euro in.

6. De drie overheden krijgen elk een blokkeringsminderheid van 25 procent plus één aandeel. Het is twijfelachtig of Ethias in de nabije toekomst kwistig met dividenden zal strooien. De federale overheid krijgt ook een vergoeding als Ethias toetreedt tot het waarborgfonds.

7. Elk van de betrokken overheden moet rekening houden met een bijkomende rentelast. Voor de Vlaamse overheid komt dat neer op een rentederving van 25 miljoen euro volgend jaar, aangezien de 500 miljoen euro voor Ethias uit de Vlaamse kasmiddelen werd gehaald.

8. Europa moet zijn goedkeuring nog geven voor de staatssteun aan Ethias. Hoe dan ook is de verzekeraar gedwongen om een complete metamorfose door te voeren. Een nieuw, potig en slank bestuur is vereist. De federale, de Vlaamse en de Waalse regering stellen ‘op korte termijn’ elk drie Ethias-bestuurders aan. Ook de structuur van Ethias moet eenvoudiger en transparanter. Tot slot verdwijnt de oude First-Rekening. In de loop van december stelt Ethias een nieuwe formule voor.

6. Wat is de mogelijke return voor de overheid?

7. Wat is de directe impact op de overheids-financiën?

8. Hoe moet het verder?

Kaupthing: voorlopig niks

De problemen bij de IJslandse Kaup-thing Bank hebben België voorlopig niets gekost, maar de druk op de regering is groot.

Kaupthing België is een onderdeel van de Luxemburgse Kaupthing-dochter, die sinds 9 oktober in een situatie van opschorting van betaling verkeert. Daardoor is het geld van 20.000 Belgische spaarders bij Kaupthing geblokkeerd. De IJslandse overheid zou met geld over de brug komen om Kaupthing Luxemburg uit de nood te helpen, maar dat gebeurde vooralsnog niet. Vorige week was er nog steeds geen duidelijkheid over een overname.

Een heikel punt is dat Kaupthing Luxemburg vooral Belgische spaarders telt – 20.000 op een totaal van 23.500. Dat verhoogt de druk op premier Yves Leterme om mee te zoeken naar een oplossing. En vooral: om daar ook voor te betalen. Eind vorige week raakte bekend dat de Belgische klanten van Kaup-thing vanaf 1 december een aanvraag kunnen indienen bij het beschermingsfonds van Luxemburg om een voorschot van 20.000 euro te krijgen op hun geblokkeerde spaartegoeden. Als de bank wordt overgenomen, wordt dat bedrag van de rekening gehaald. Premier Yves Leterme (CD&V) kondigde bovendien aan dat er een ernstige kandidaat-overnemer is voor Kaupthing Bank Luxemburg. Mocht het toch tot een faillissement komen, dan wordt de 20.000 euro afgetrokken van de vergoeding die de klanten krijgen.