Vlaamse boekensector lijdt aan bestselleritis

De Vlaamse boekensector is behoorlijk gezond, maar lijdt al jaren aan ‘bestselleritis’. Hij is te afhankelijk van uitschieters, waarschuwt algemeen directeur Geert Joris (51) van Boek.be, de Vereniging van Vlaamse uitgevers, importeurs en verkopers van boeken.

Naar schatting 175.000 bezoekers begeven zich vanaf maandag naar de 75ste editie van de Boekenbeurs in Antwerpen. Drukke dagen voor Geert Joris van Boek.be, dat de jaarlijkse hoogmis van het boek organiseert. In die twaalf dagen wordt een pak van de jaaromzet van Boek.be gegenereerd.

“De boekenverkoop gaat nog altijd vooruit in Vlaanderen, maar de groei zit in de bestsellers”, zegt Joris. Dat zijn vooral kookboeken. Maar je mag ook populaire strips niet vergeten. Dat speelt veel minder in Nederland. Je kan enkel met hen echt goed vergelijken. Verhoudingsgewijs koopt een Vlaming meer boeken dan een Nederlander. In Vlaanderen wordt gemiddeld 50 procent van de boeken verkocht via de boekhandel, in Nederland is dat 85 procent. Wij meten enkel de verkoop in ketens, onafhankelijke boekhandels, supermarkten en entertainmentwinkels.”

TRENDS. Daar valt nog veel buiten.

GEERT JORIS. “Je hebt nog de business-to-businessverkoop, schoolboeken die rechtstreeks worden aangekocht. Zaken die cadeau worden gedaan bij kranten en tijdschriften, dat is ook niet weinig. We hebben tweemaal die ‘grijze markt’ gemeten en kwamen op ongeveer 50 procent uit. De boekenbeurs zorgt voor 3 procent van de globale omzet.”

Blijft dat aandeel constant?

JORIS.“Door de crisis en de besparingen is dat wellicht wat afgenomen. We vragen elk jaar naar de verkoop op de Boekenbeurs. Die blijkt mee te evolueren met het bezoekersaantal. Dit jaar zullen we ongeveer 10 procent minder bezoekers hebben, want we hebben een weekend minder. Op de tentoonstelling over 75 jaar Boekenbeurs kan je goed die schommelingen zien. We kunnen het aantal bezoekers voorspellen, zelfs bangelijk goed. Ik zit er meestal maar een paar duizend mensen naast.”

Naast de Boekenbeurs blijft de verkoop via de boekhandel het belangrijkste kanaal.

JORIS. “Ja. Kijk naar de muziekindustrie. De grootste stommiteit die ze ooit heeft begaan, is het retailkanaal verwaarlozen toen digitale muziek doorbrak. Muziek heeft nog radio, film heeft televisie. Boeken hebben enkel de boekhandel. Als je naar een site gaat zoals Amazon.com of Bol.com, zie je nooit meer dan tien boeken op een scherm. Dat zijn altijd de beststellers. Mensen gaan niet op zoek naar debutanten op een site. Dat is anders in een boekhandel, je krijgt daar wat uitleg of een boek wordt er aangeraden. Daar kan een boekhandelaar toegevoegde waarde bieden. We moeten heel goed oppassen dat we dat retailkanaal niet onderuithalen.”

Hebben de boekenwinkels geen personeelsprobleem? Hun mensen moeten nu stukken beter zijn dan vroeger.

JORIS. “De Vlaamse boekhandelaars kennen hun vak. In Nederland zijn er het afgelopen jaar trouwens veel boekenwinkels gestopt, terwijl er in Vlaanderen zijn bijgekomen. Dat is opmerkelijk. Maar het is inderdaad moeilijk om personeel te vinden. Er is ook een negatieve sfeer gecreëerd in de pers die vooral van Nederland komt overgewaaid. Ik vind het jammer dat daar in Vlaanderen aan wordt meegedaan, want bij ons gaat het helemaal niet zo slecht. En dan zie je dat een grote uitgever moeite heeft om personeel te vinden en kandidaten ziet afhaken voor topfuncties. Omdat ze twijfelen of de job nog toekomst heeft.”

Worden papieren boeken luxe-uitgaven, terwijl de rest elektronisch wordt verspreid?

JORIS. “Dat zou kunnen. Toen de televisie ontstond, circuleerden allerhande rampscenario’s. De mensen zouden niet meer buitenkomen en de sociale cohesie zou verdwijnen. Al dat doemdenken gaat in slingerbewegingen. Opeens moeten we allemaal een iPad hebben. Tot de hype over is. Ik merk dat bij mezelf. Ik ben de hype al lang voorbij. Ik had een van de eerste iPads en intussen gebruik ik dat ding vooral zeer functioneel. Ik lees mijn boeken op papier. Dat vind ik veel plezieriger. Afwachten wat de jongeren gaan doen.”

De prijs van e-boeken is een heikel thema. De elektronische versie van ‘Congo’ van David Van Reybrouck kost ongeveer evenveel als de paperback.

JORIS. “De btw op e-boeken is nog altijd hoger dan op papieren boeken. Je moet dat samen zien met de drukprijs. Een boek van 200 bladzijden laten drukken, kost 83 cent. De drukprijs bedraagt tegenwoordig nooit veel veel meer dan 5 procent van de verkoopprijs.”

Voor muziek bestaan nu streamingdiensten zoals Spotify, waar je maandelijks betaalt voor toegang tot een muziekbibliotheek. Zien de uitgevers zo’n model zitten voor boeken?

JORIS. “We voeren gesprekken met de bibliotheken. Samen met hen willen we een e-boekenplatform oprichten, misschien samen met Nederlandse partners. Er is al een afspraak waarin bibliotheken erkennen dat ze niet zomaar de klok rond e-boeken kunnen uitlenen. We willen absoluut vermijden dat er opeens allemaal boeken op het internet circuleren. We zijn het er wel over eens dat alle boeken raadpleegbaar moeten zijn binnen de bibliotheekmuren. Daarbuiten moeten we op zoek naar andere modellen. Daarvoor krijgen we steun van het Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie.”

Wordt de boekensector nog meer afhankelijk van bestsellers zoals die populaire kookboeken?

JORIS. “Ik hoop het niet, maar ik vrees er een beetje voor. 90 procent van de omzet wordt gemaakt met 10 procent van de boeken. En dat heeft grote gevolgen voor de verkoopprijs van de boeken. De kosten van de minder presterende boeken moet ook in die bestsellers worden verrekend. We moeten nadenken over hoe we dat kunnen veranderen. Gemiddeld is een boek afgeschreven op de eerste 1200 à 1500 exemplaren. Daarna wordt er geld aan verdiend. Veel te weinig boeken doorbreken die grens. De helft van alle boeken haalt zelfs niet de boekhandel.”

Amazon biedt succesvolle auteurs in de VS zelf een contract aan, buiten de uitgevers om.

JORIS. “Dan kom je in een situatie waarbij een uitgever het risico moet nemen, maar dat talenten hen verlaten zodra ze succesvol zijn. Zo verdwijnt het uitgeefvak, want dat heeft die bestsellers ook nodig. Google of Amazon ligt niet wakker van de vraag of een boek goed geschreven is, als het maar verkoopt. Dat is een culturele verschraling. Daar moet een overheid bezorgd over zijn, wat ze tot op zekere hoogte ook is.”

STIJN FOCKEDEY, FOTOGRAFIE PAT VERBRUGGEN

“In de sector zijn we het erover eens dat alle boeken raadpleegbaar moeten zijn binnen de bibliotheekmuren. Daarbuiten moeten we naar andere modellen”